Çorum ve Çevresinde Anadolu Selçuklu Dönemi Düşünce ve Kültürünün Oluşumunda Bazı Yapılar Üzerine Yorumlamalar

Orta Karadeniz Bölgesi (Çorum-Amasya-Tokat-Samsun-Sinop-Kastamonu) liman kentleri yanı sıra, bir anlamda Anadolu’ya girişin ve yayılım sağlandığı yer olmasıyla da önemli alanlardandır. Bu nedenle söz konusu bölge de yapıların sayısal oranın ve tipolojik çeşitliliğinin belirlenmesi bölge de düşünsel, toplumsal ve mimari alanında Selçuklu varlığının ortaya konulması önemlidir ve araştırmamızın asıl amacını oluşturmaktadır. Söz konusu bölgede döneme ait eserler çoğu araştırmalara konu edilmiş olmasına karşın genelinde bölgeye yönelik bir araştırmamın yapılmadığı, Anadolu Selçuklularının mimari verilerinin diğer bir deyimle Selçuklu varlığının, dokusunun nasıl bir gelişim gösterdiği incelenmemiştir. Orta Karadeniz Bölgesi’nin önemli yerleşim yerlerinden olan Çorum ve çevresinden günümüze sayılı yapıtlar gelebilmiş olmasına karşın, bunların çok azı bilinmekte, ayrıntılarına inilmediği görülmektedir.

Interpretations on Some Structures in the Formation of Anatolian Seljuk Period Thought and Culture in Çorum and its Vicinity

Mid- Black Sea Region (Çorum-Amasya-Tokat-Samsun-Sinop-Kastamonu) are places of significance in addition to being port cities, they are the doors opening to the expanding settlement in Anatolia. Determining the proportion of the architectural bodies and typlogical diversity in the region pose significance in revealing the intellectual, sociological and architectural Seljukid presence, which forms the subject matter of this research. Despite the the fact that a great of researches have been conducted in the aforementioned region, not any research on the development of Seljukid architecture has not yet been conducted. In tje environs of Çorum, one of the significant Seljukid settlement, has a number of surviving architectual bodies; however very few of them are known and examined in detail.

PDF

___

AKDAĞ, M., (1995).; Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları, İstanbul; Cem Yayınevi.
AKTÜRE, S., (2015).; “19. Yüzyılda ve 20. Yüzyıl Başında Çorum”, Çorum Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: M. Ercan- İ. Yiğit, Çorum; Çorum Belediyesi Yayınları, s.121-165.
ASLANAPA, O., (1968).; “Kalehisar’da Bulunan Mimari Eserler”, Sanat Tarihi Yıllığı-II, 1966-1968, İstanbul; İstanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiYayınları, s.1-5.
ATALAY, E., (1985).; “Cemilbey (Çorak) Nahiyesinde Bulunan Bizans Selçuklu Dönemi Yapıları ve Altın Paraları”, III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20-24 Mayıs 1985, Ankara; Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.63-74.
BAKIRER, Ö., (2015).; “Bizans, Danişmend, Selçuklu ve Beylikler Dönemlerinde Çorum”, Çorum Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: M. Ercan- İ. Yiğit, Çorum 2015, Çorum Belediyesi Kültür Yayını, s.51-78.
BAYBURTLUOĞLU, Z., (1981).; “Anadolu’da 1308 M. Yılına Kadar Gerçekleştirilmiş Türk- İslam Yapıları Üzerine Sayısal Sınamalar”, VIII. Türk Tarih Kurumu, Kongreye Sunulan Bildiriler, II. Ciltten ayrı basım, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.941-949.
BAYBURTLUOĞLU, Z., (1995).; “Caca Oğlu Nureddin’in Vakfiyesi’nde Adı Geçen Yapılar “, Vakıflar Dergisi, S.XXV, Ankara; Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, s.5-8.
BAYKARA, T., (1996).; “Ulu Camii- Selçuklu Şehrinde İskanı Belirleyen Bir Kaynak Olarak”, Belleten, C.LX, S.227, Ankara; Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.33-59.
Baykara, Tuncer (2001), “Selçuklu Devri Türk Şehrinin Temel Özellikleri”, I. Uluslar arası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler-I, Konya; Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları, s.149-153.
BRANNING K., “Hacılar Han”, The Seljuk Han Of Anatolia, www.turkishhan.org/history.htm.
BORAN, A., (2001).; Anadolu’daki İç Kale Cami ve Mescidleri, Ankara; Kültür Bakanlığı Yayınları.
DARGA, M., (1985).; Hitit Mimarlığı/1 Yapı Sanatı, İstanbul; İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
DEMİRKENT, I., (1996).; Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
DÜNDAR, A., (2004).; Çorum Cami ve Mescitleri, Ankara; Çorum Belediyesi Yayınları.
ERAVŞAR, Osman- YAVUZ, A. Tükel- TOPRAK, G. Muhammed Vedat (2013), Ortaçağ’da Kuzey Anadolu Yolları ve Yol Üstü Kuruluşları, Konya; TÜBİTAK,PROJENO:109K369.(http://uvt.ulakbim.gov.tr/uvt/index.php?cwid=9&vtadi=TPRJ&ano=182280_29bc80bb742a1d0b3bb2db2059172110).
ERGİN, K.– GÜÇLÜ, U. - UZ, Z., (1967).; Türkiye ve Civarının Deprem Kataloğu (Milattan Sonra 11 Yılından 1964 sonuna kadar), İstanbul; İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
ERKOÇ, E., (2004).; Elvan Çelebi Hayatı- Zaviyesi- Eseri- Düşünceleri, Çorum; Elvan Çelebi Belediyesi Yayınları.
ERÖZ, M., (1984).; “Sosyolojik Yönden Türk Yer Adları”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, 11-13 Eylül 1984 Ankara, Ankara; Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. s.43-53.
EYİCE, S., (1995).; “Elvan Çelebi Zaviyesi”, İslam Ansiklopedisi, C.11, İstanbul; Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.65-67.
EYİCE, S., “Çorum’un Mecitözü’nde Âşık Paşa-Oğlu Elvan Çelebi Zaviyesi”, dergipark.ulakbim.gov.tr/iuturkiyat/article/viewfile/1023001302/pdf.
GÖDE, K., (1994).; Eratnalılar, Ankara; Türk Tarih Kurumu Yayınları.
GÜNDOĞDU, O., (2016).; “Alaca- Hüseyin Gazi Külliyesi Üzerine Değerlendirme”, Uluslararası Geçmişten Geleceğe Sanat Sempozyumu ve Sergisi, 26-28 Eylül 2016,Bildiriler Kitabı,s.544-564. (academia.edu/33663688/Çorum_Alaca_Hüseyin_Gazi_Complex_.pdf)
GÜRBÜZ, A., (1994).; “Elvan Çelebi Zaviyesi’nin Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, S.XXIII, Ankara; Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, s.25-30.
İLTER, F., (1992).; Bir Anadolu Kenti İskilip, Ankara; Türk Tarih Kurumu Yayınları.
HAMMER, J. V., (1991).; Osmanlı Tarihi, C.1, çev. M. Ata, Bugünkü dille özetleyerek yeniden yazan A. Karahan, İstanbul; Milli Eğitim Basımevi.
ILICA, A., (2006).; Belgelerle Çorum Ulu Camii ve Vakıfları, Ankara; Çorum Belediyesi Yayınları.
KARADUMAN, H., (1995).; “Delice Selçuklu Köşkü Kurtarma Kazısı”, V. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 25-28 Nisan 1994 Didim, Ankara; Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 190-219.
KARAMAĞARALI, H., (1965).; “Çorum Ulu Camiindeki Minber”, Sanat Tarihi Yıllığı-I, 1964-1965, İstanbul; İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s.120-142.
KOMNENA, A., (1996).; Alexıad –Anadolu’da ve Balkan Yarım Adası’nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi Malazgirt’in Sonrası, çev. B. Umar, İstanbul; İnkılap Kitabevi.
KÖSEOĞLU, N., (1938/2009).; “Karahisar Temürlü’de Bir Gezi ve Toplanan Eski Paralar”, Çorumlu Dergisi, S.7, Yayına Haz. İ. Yiğit, (Tıpkı Basım), Çorum; Naturanorm Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti., s.37-41.
KÖSEOĞLU, N., (1938).; “Karahisar Temürlü’de İlhanilere Aid Bir Kaç Sikke”, Çorumlu Dergisi, Sayı:8, Yayına Haz. İ. Yiğit, (Tıpkı Basım), Çorum; Naturanorm Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti., s.286-288.
KURAN, A., (1969).; Anadolu Medreseleri-I, Ankara; Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
MEINECKE, M., (1976).; Fayencedekorationen Seldschukischer Sakralbauten in Kleinasien, Teil:II, Beiheft:13, Tübingen; Verlag Ernst Wasmuth.
NAUMANN, R., (1985).; Eski Anadolu Mimarlığı, çev. B. Madran, Ankara; Türk Tarih Kurumu Yayınları.
OSTROGORSKY, G., (1986).; Bizans Devleti Tarihi, Çev. F. Işıltan, Ankara; Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÖNEY, G., (1983).; “Bir Grup Selçuklu Seramiğinde İnsan Tasviri”, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi-III, İzmir; Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s.91-92.
ÖZCAN, K., “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Tipolojileri II: Karahisarlar”, http://www.millifolklor.com, s.89-101.
SABUNCUOĞLU, İ., (1971).; “Çorumda Ulu Cami”, Çorum Tarihine Ait Derlemelerim-I, Çorum; s.27- 30.
SÖZEN, M., (1970).; Anadolu Medreseleri (Açık Medreseler), C.1, İstanbul; İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
ŞAHİN, İ., (1993).; “Çorum” mad., İslam Ansiklopedisi, C.8, İstanbul; Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.373.
ŞAHİN, M. K., (2004).; “Samsun- Çarşamba Yaycılar Köyü Camii”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4,Sayı-2, Erzurum; Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları, s.15-36.
ŞAHİN, M. K., (2006a).; “Mazgirt Elti Hatun Camisi, Türbesi ve Çoban Baba (Dede) Türbesi Üzerine Gözlemler”, Anadolu Arkeolojisine Katkılar: 65. Yaşında Abdullah Yaylalı'ya Sunulan Yazılar, Turan Takaoğlu, İstanbul; Hitit Color, s.345-364.
ŞAHİN, M. K., (2006b).; “Anadolu Selçuklu Döneminin Önemli Yapıtlarından Çakallı Han Üzerine Bazı Düşünceler”, Geçmişten Geleceğe Samsun Sempozyumu, 4-6 Mayıs 2006, Geçmişten Geleceğe Samsun-2006, Bildiriler, 1. Kitap, Yayına Haz. Doç. Dr. Cevdet Yılmaz, Samsun; Samsun Büyükşehir Belediyesi yayınları, s.427-447.
ŞAHİN, M. K., (2007).; “Pervane Muineddin Süleyman ve Oğullarının Yaptırdığı Yapılar Üzerine Bazı Gözlemler”, Uluslar arası Türk Sanatı ve Arkeolojisi Sempozyumu, 25-27 Nisan 2007, Prof. Dr. Oluş Arık ve Prof. Dr. Rüçhan Arık'a Armağan, Konya Kitabı X, Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi Özel sayı, Aralık 2007, Ed. Prof. Dr. Haşim Karpuz- Doç. Dr. Osman Eravşar, Konya; İnci Kağıtçılık Ofset Matba san. Ltd. Şti., s. 543-578.
ŞAHİN, M. K., (2008a).; "Merzifon'da Günümüze Gelemeyen Üç Yapı: Kara Mustafa Paşa Çeşmesi, Dedeoğlu Camisi ve Çeşmesi”, Uluçam Armağanı, Ed. Doç. Dr. Ali Boran- Yrd. Doç. Dr. Osman Aytekin- Yrd. Doç. Dr. Mehmet Top, Van Çevre ve Kültür Dergisi, Mayıs 2008, Ankara, Uyum Ajan, s.275- 290.
ŞAHİN, M. K., (2008b).; "Çorum- Merkez Cemilbey Köyünde Bir Selçuklu Camisi", Uluslararası Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Çorum Sempozyumu, 23-25 Kasım 2007, II. C., Çorum; Çorum Belediyesi Yayınları, s. 641-655.
ŞAHİN, M. K., (2010a).; “Amasya-Hamamözü- Çay Köyü ve Gümüşhacıköy- Köseler Köyünde Bilinmeyen İki Cami”, XII. Ortaçağ- Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, 15-17 Ekim 2008, Çanakkale, Bildiriler, Ed. Prof. Dr. A. Osman Uysal, Yrd. Doç. Dr. A. Yavaş, Dr. M. Dündar, Arş. Gör. O. Koçyiğit, İzmir; Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Yayınları, s.73- 92.
ŞAHİN, M. K., (2010b).; “Merzifon’da Kara Mustafa Paşa’nın Yaptırdığı Çeşmeler”, Geçmişten Günümüze Merzifon, Ed. Doç. Dr. Hasan Babacan, Ankara; Merzifon Belediyesi Yayınları, s.409-444.
ŞAHİN, M. K., (2010c).; “Amasya Müzesi’nde Bulunan Anadolu’da Selçuklu Dönemine Ait Sikkeler”, Çorum Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi- The Journal of Çorum for Historical and Cultural Studies, Yıl:2010, C.1, S.2, Ankara; Çorum Belediyesi Yayınları, s.53-70.
ŞAHİN, M. K., (2012a).; “’Selçuklular Zamanında Türkiye’ Kitabında Geçen Yapılar Üzerine Sayısal Saptamalar”, Uluslar arası Katılımlı XV. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi Eskişehir 19-21 Ekim 2011, Cilt 2, (Proceedings of The XVth International Symposium of Medieval and Turkish Era Excavations and Art History Researchs- Anadolu University Eskişehir 19-21 October 2011, Volume 2, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü- Arkeoloji ve Sanat Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (ASTAM), Eskişehir; Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s. 701-715.
ŞAHİN, M. K., (2012b).; "Samsun Müzesi'nde Bulunan Anadolu'da Selçuklu Dönemine Ait Sikkeler",Samsun Sempozyumu, 13-16 Ekim 2011, C.III, Ed. M. Aydın- B. Şişman- S. Özyurt- H. Atsız, Samsun; Samsun Valiliği Yayınları, s.603-633.
Şahin, Mustafa Kemal (2013), “Anadolu’da Selçuklu Döneminde Niğde ve Kayseri Çevresinde Bulunan Taçkapılar Üzerine Bazı Düşünceler/ Some Ideas on Portals Located in Surroundings of Niğde and Kayseri in The Anatolian Seljuk Period”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, Cilt: 6, Sayı: 25, Volume:6, Issue: 25, - Prof. Dr. Hamza GÜNDOĞDU Armağanı-, www.sosyalarastirmalar.com Issn:1307-9581, s.473-498.
ŞAHİN, M. K., (2014a).; Anadolu’da Selçuklu Dönemi Camileri-I Boyuna (Derinlemesine/Dikine) Düzenlemeli Camiler (Anadolu Selçuklu Devleti’nin Yıkılışına Kadar), Ankara; Merdiven Yayınları (ISBN NO: 978-975-8991-22-8).
ŞAHİN, M. K., (2014b).; “Orta Karadeniz Bölgesinde Bulunan Anadolu Selçuklu Dönemine Ait Yapıların Çözümlemeli Plan İrdelenmesi”, I. Uluslar arası Selçuklu Sempozyum Selçuklu Tarihi Kültür ve Medeniyet (Bildiriler II), 27-30 Eylül 2010- Kayseri, Ankara; Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.369-419.
ŞAHİN, M. K., (2015).; “Merzifon’da Az Bilinen ve Bilinmeyen Bir Grup Çeşme Üzerine Gözlemler”, III. Uluslararası Geçmişten Günümüze Merzifon ve Amasya Yöresi Sempozyumu, 08-10 Ekim 2015 Merzifon, Bildiri Kitabı, Ed. Doç. Dr. Asım Çoban- Prof. Dr. Hasan Babacan- Prof. Dr. Mustafa Çolak- Dr. İbrahim Serbestoğlu- Öğr. Gör. Ahmet Sağlam, Ankara; Edge Akademi Yayıncılık, s.467-515.
ŞAHİN, M. K., (2017).; “Amasya ve Çevresinde Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerine Ait Bazı Yapıların Tipolojik Yapıları Üzerine Gözlemler/ Observations on the Typological Structures of Some Buildings in Anatolia Seljuks and Ottoman Period in Amasya and Environs”, Uluslararası Amasya Sempozyumu, 04-07 Ekim 2017 Amasya, Amasya; Amasya, Amasya Üniversitesi Yayınları, s.1429-1457.
TAHMAN, B. - PARLAK, S., (2006).; “Tarikat Yapıları”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı (Mimarlık- Sanat), C.2, Ed. A. Uzay Peker- A. Kenan Bilici, Ankara; Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.398, 399.
TEKELİ, İ., (2015).; “Mütareke ve Kurtuluş Savaşsında Çorum”, Çorum Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: M. Ercan- İ. Yiğit, Çorum; Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
TEMİR, A., (1989).; Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur El-Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Arapça -Moğolca Vakfiyesi, Ankara; Türk Tarih Kurumu Yayınları.
TUNCER, O. C., (1995).; “Diyarbakır- Bitlis Kervanyolu ve Üzerindeki Hanlarımız”, Vakıflar Dergisi, S.XXV, Ankara; Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, s. 9-34. TUNCER, O. C., (2007).; Anadolu Kervan Yolları, Ankara; PYS Vakıf Sistem Mat.
VATİN, N., (1995).; “Osmanlıların Yükselişi 1451-1512”, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi-I Osmanlı Devletinin Doğuşundan XVIII. Yüzyılın Sonuna, Yay. Yön. R. Mantran, çev. S. Tanilli, İstanbul; Cem Yayınevi.
ULUÇ, S., (2015).; “Çorum ve Çevresi”, Çorum Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: M. Ercan- İ. Yiğit, Çorum; Çorum Belediyesi Yayınları, s.19-48.
UZUNÇARŞILI, , İ H., Büyük Osmanlı Tarihi, C.1, (Basım yeri ve yılı bulunmuyor).
UZUNÇARŞILI, , İ H., Büyük Osmanlı Tarihi, C.2, (Basım yeri ve yılı bulunmuyor).
ÜNAL, R. H., (1978).; “Osmanlı Öncesi Deirden Yayınlanmamış Birkaç Han Üzerine Bir İnceleme”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Albert Gabriel Özel Sayısı-, Ankara; Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s.453-480. Çorum Kültür Envanteri-304.
“Çorumun Tarih Belgeleri”, Çorumlu Dergisi, Yıl:1, S.3, 15 Haziran 938 (1938), s.105.