Hacı Bektaş-i Veli'de Evrensel Benliğe Giden Yol: Dört Kapı Kırk Makam

Bu çalışmada barış, sevgi ve hoşgörüyü temel almış halk sufiliğinin simgesi ve bir gönül adamı olan Hacı Bektaş-ı Veli'nin inanç felsefesi ve bu inancın somutlaştırıldığı "Dört Kapı Kırk Makam" öğretisi ele alınmış; Hacı Bektaş-i Veli' de "birlik olma" arzusunda, Hümanistik psikoloji de ise "aşkınlık ihtiyacı"nda karşımıza çıkan "evrensel benlik" vurgusu, İnsan-ı kâmil ve kendini gerçekleştiren kişilerinin ortak psikolojik niteliklerinden yola çıkarak ele alınmaya çalışılmıştır. Evrensel benliğe doğru alınan bu manevi yolculukta yaşanan haller ise bu iki yaklaşım doğrultusunda değerlendirilmiş olup; doruk deneyimler ve mistik deneyimler hem benzerlikleri hem de insan kişiliğinde yarattığı değişim ve dönüşüm gücü açısından incelenmiştir.

Path to the Universal Self in Haji Baktash Walî: Four Doors - Forty Stations

This work aims to discover the shared psychological characteristics between Haji Bektash Walî's desire to "be in a state of unity," as described in his teaching of "Four Doors - Forty Stations (Dört Kapı Kırk Makâm)," and the concept of the "universal self" appearing in humanist psychology's emphasis on humans' "transcendental need." In connection with these two concepts, this work will search out the similarities between the Sufi notion of reaching one's God-created human perfection (insân-i kâmil) and humanist psychology's concept of self-actualization. In Turkey, Haji Baktash Walî is not only the symbol of folk Sufism, itself founded on peace, love, and acceptance, but also a true man of hearts. This article not only examines the states (ahwâl) experienced while on a spiritual journey toward reaching the universal self are evaluated in light of these two approaches, but also the similarities between peak experiences and mystical experiences and the change and transformation they lead to in one's character.

___

  • Aktürk, H., & Tuğrul, T. (2014). Alevi-Bektaşi kaynaklarında insan yetiştirme modeli [Human raising model in Alevi and Bektashi sources]. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 72, 211-225.
  • Arasteh, R. A., & Sheikh, A. E. (2003). Sufizm: Evrensel benliğe giden yol [Sufism: The road of universal self]. In K. Sayar (Ed.), Sufi psikolojisi [Sufi psychology] (pp. 51-97). İstanbul, Turkey: İnsan Yayınları.
  • Aytaş, G. (2010). Hacı Bektaş Velî ve Thomas More'da hümanizm [Humanism in Hacı Bektash Veli and Thomas More]. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55, 139-148.
  • Benjamin, P., & Looby, J. (1998). Defining the nature of spirituality in the context of Maslow's and Rogers's theories. Counseling and Values, 42(2), 92-100.
  • Birge, K. J. (1991). Bektaşilik tarihi [The history of Bektashism] (R. Çamuroğlu, Trans.) İstanbul, Turkey: Ant Yayınları.
  • Coşan, E. M. (2013). Makalat-ı Hacı Bektaş-ı Veli [Makalat of Hacı Bektash Veli]. İstanbul, Turkey: Server İletişim.
  • Çakmak, Y. (2015). Velayetname-i Hacı Bektaş-ı Veli bize neyi anlatır? [What does Velayetname of Haci, Bektash Veli tell us?]. In Y. Çakmak & İ. Gürtaş (Eds.), Kızılbaşlık, Alevilik, Bektaşilik: Tarih, kimlik, inanç, ritüel [Qizilbash, Alevisim, Bektashism: History, identity, faith and rituels] (pp. 71-109). Ankara, Turkey: İletişim Yayınları.
  • Çetinkaya, B. A. (2009, August). Hacı Bektaş-ı Veli'de insan felsefesi [Human philosophy of Hacı Bektash Veli]. Paper presented at Doğumunun 800. yılında Hacı Bektaş-ı Veli Sempozyumu, Nevşehir, Turkey.
  • Durakoğlu, A. (2015). Hacı Bektaş Veli ve Soren Kierkegaard'ın ideal insan tipi [The perfect human for Hacı Bektash Veli and Soren Kierkegaard]. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 73, 49-66.
  • Eğri, O. (2001). Bektaşilik'te tasavvufi eğitim [Sufi training in bektashisim]. İstanbul, Turkey: Horasan Yayınları.
  • Elkins, D. N. (2007). A humanistic approach to spiritually oriented psychotherapy. In L. Sperry & E. P. Shafranske (Eds.), Spiritually oriented psychotherapy (pp. 131-152). Washington, DC: APA.
  • Eröz, M. (1990). Türkiye'de Alevilik ve Bektaşilik [Alevism and Bektashism in Turkey]. Ankara, Turkey: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Göçgün, Ö. (1999). Hacı Bektaş-ı Veli ve "insan imajı" [Hacı Bektash Veli and "human image"]. In I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Sempozyumu Bildirileri (pp. 143-153). Ankara, Turkey: Gazi Üniversitesi.
  • Gölpınarlı, A. (1995). Vilayet-Name, "Manakab-ı Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli". İstanbul, Turkey: İnkilap Kitapevi.
  • Gübiz, A. (1966). İrade hürriyeti [Free will]. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22(1), 636-673.
  • Güray, C. (2010). Semâ'dan Semah'a bir sonsuz devir [An endless cycle from Sema to Semah]. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 56, 119-152.
  • Karacoşkun, M. D. (2007). İbnü'l-Arabî'de insan psikolojisine yaklaşımlar ve kişilik çözümlemeleri [Personality analysis and aproaches to human psychology of Ibn Arabi]. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 7(3), 71-108.
  • Kehl-Bodrogi, K. (2012). Kızılbaşlar/Aleviler [Qizilbashs] (O. Değirmenci & B. E. Aybudak, Trans.). İstanbul, Turkey: Ayrıntı Yayınları.
  • Korkmaz, E. (1999). Hacı Bektaş-ı Veli öğretisi: Dört kapı kırk makam [Hacı Bektash Veli's doctrine: Four gates-forty stations]. In I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Sempozyumu Bildirileri (pp. 143-153). Ankara, Turkey: Gazi Üniversitesi.
  • Kurşunoğlu, M. S. (2014). Doğu düşüncesinde hermetik ruhsal simya tecrübesi ve Hacı Bektaş-ı Velî'nin Makâlâtı [Hermetic spiritual alchemy experience in eastern thought and Makalat of Hacı Bektash Veli]. EKEV Akademi Dergisi, 58(58), 605-628.
  • Kuzgun, Y. (1972). Kendini gerçekleştirme [Self-actualization]. Araştırma Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Dergisi, 10(1), 162-178.
  • Küçüközyiğit, U. (2014). Hacı Bektaş-ı Veli'nin mesajı ve Bektaşiliğin güçlenmesinde etkili olan dinamikler [Haci Bektas Veli's message and the dynamics that effective in strengthening the Bektashism]. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 72, 227-239.
  • Maslow, A. (1996). Dinler, değerler, doruk deneyimler [Religions, values and peak-experiences] (K. Sönmez, Trans.). İstanbul, Turkey: Kuraldışı.
  • Melikoff, I. (2010a). Hacı Bektaş, efsaneden gerçeğe [Hacı Bektash, from a myth to reality] (T. Alptekin, Trans.). İstanbul, Turkey: Cumhuriyet Kitapları.
  • Melikoff, I. (2010b). Bektaşilik/Kızılbaşlık tarihsel bölünme ve sonuçları [Historical divisions and the results in Bektashism/Qizilbash]. In T. Olsson, E. Ozdalga & C. Raudvere (Eds.), Alevi kimliği [Alevi identity] (B. K. Torun & H. Torun, Trans.). İstanbul, Turkey: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Murdock, L. N. (2014). Psikolojik danışma ve psikoterapi kuramları [Theories of counseling and psychotherapy] (F. Akkoyun, Trans.). Ankara, Turkey: Nobel Yayıncılık.
  • Ocak, Y. A. (2008). Türk sufiliğine bakışlar [Aspects on Turkish sufi]. İstanbul, Turkey: İletişim Yayınları.
  • Odyakmaz, N. (1988). Bektaşilik, Meslevilik ve Masonluk [Bektashisim, Mevleviyeh and Masonry]. Ankara, Turkey: İnkilap Kitabevi.
  • Öz, B. (1997). Bektaşilik nedir? [What is Bektashisim]. İstanbul, Turkey: Der Yayınları.
  • Özelsel, M. M. (2002). Halvette 40 gün: Psikolog dervişin halvet günlüğü ve bilimsel çözümlemesi [Forty days in solitude: The solitude journal of psychologist dervish and the scientific analysis] (P. B. Ateş, Trans.). İstanbul, Turkey: Kaknüs Yayınları.
  • Powers, R. L. (2003). Robert L. Powers's original contribution to "Spirituality in the Adlerian Forum." Journal of Individual Psychology, 59(1), 84-85.
  • Sayar, K. (2003). Geçmişin bilgeliği bugününün psikoterapileriyle buluşabilir mi? [Can the wisdom of past meet with today's psyhotherapies]. In K. Sayar (Ed.), Sufi psikolojisi [Sufi psychology] (pp. 17-50). İstanbul, Turkey: İnsan Yayınları.
  • Schultz, P. D., & Schultz, E. S. (2006). Modern psikoloji tarihi [History of modern psychology] (Y. Aslay, Trans.). İstanbul, Turkey: Kaknüs Yayınları.
  • Sever, M. (2009). Kaygusuz Abdâl'ın Menâkıbnâmesine ve şiirlerine göre insanın manevî eğitimi [Spiritual training of human by Kaygusuz Abdal's hagiography and poetry]. Dergi Karadeniz, 17, 58-67.
  • Shankland, D. (2010). Antropoloji ve etnisite: Yeni Alevi hareketinde etnografyanın yeri [Anthropology and ethnicity: The place of etnography in new alevi movement]. In T. Olsson, E.
  • Ozdalga & C. Raudvere (Eds.), Alevi kimliği [Alevi identity] (B. K. Torun & H. Torun, Trans., pp. 21-34). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Şimşek, H. İ. (2015). Tasavvufî tecrübelerin mahremiyeti meselesi [Privacy issues of mystical experiences]. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(28), 115-128.
  • Yıldırım, R. (2015). Bektaşi kime derler? "Bektaşi" kavramının kapsamı ve sınırları üzerine tarihsel bir analiz denemesi [Who is bektashi? A historical analysis essay on the scope and limits of the concept of the Bektashi]. In Y. Çakmak & I Gürtaş (Eds.), Kızılbaşlık, Alevilik, Bektaşilik: Tarih, kimlik, inanç, ritüel [Qizilbash, Alevisim, Bektashism: History, identity, faith and rituels] (pp. 55-71). Ankara, Turkey: İletişim Yayınları.