Şahıs Eklerinin Şekil ve Zaman Ekleriyle Kullanımı: Çal ve Yöresi Ağızları Örneği

Şahıs ekleri, çekimli fiillerde hareketi gerçekleştiren şahsı ifade eden eklerdir. Türkiye Türkçesi gramerlerinde şahıs ekleri; şahıs zamiri kökenli, iyelik kökenli ve emir kökenli şahıs ekleri olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Diğer ağızlarda olduğu gibi Çal ve yöresi ağızlarında da bu üç tip şahıs eki tespit edilmiştir. Fakat şahıs eklerinin şekil ve zaman ekleriyle kullanımı noktasında ağızlar ve yazı dili farklılık göstermektedir. Yazı dilinde iyelik kökenli şahıs ekleri bilinen geçmiş zaman ve şart; zamir kökenli şahıs ekleri ise şimdiki zaman, öğrenilen geçmiş zaman, geniş zaman, gelecek zaman ve gereklilik kipi ile çekimlenmektedir. Yöre ağızlarında bilinen geçmiş zaman üzerinde yalnızca iyelik kökenli şahıs ekleri kullanılmakta, diğer bütün şekil ve zaman ekleri hem şahıs zamiri hem de iyelik kökenli şahıs ekleriyle kullanılmaktadır. Bu makalede söz konusu durum “Çal ve Yöresi Ağızları” isimli yüksek lisans tezinden hareketle örneklerle açıklanacaktır.

ABSTRACT Personel endings are suffixes that expressing the person who performing the action in finite verbs. In Turkey Turkish grammars; personel ending are divided into three: personel endings of personel pronoun origin, personel endings of possessive suffix orijin and personel endings of the imperative origin. As in other dialects, these three types of personel endings were identified in the dialects of Cal and its districts. However, dialects and written language differ in terms of usage of personel endings with form and time suffixes. In the written language, personel endings of possessive suffix orijin was conjugated with past tenses and conditional; personel endings of personel pronoun origin was conjugated with present tense, past indefinite, aorist future tense and necessitative. In its surrounding, only personel endings of possessive suffix orijin are used with past tense; all other forms and time suffixes are used with both personel endings of personel pronoun origin and personel endings of possessive suffix orijin. In this article, the situation will be explained with examples from the master thesis named “The Dialects of Cal and of Its Districts”

___

  • Akar, Ali (2013). Muğla ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Ay, Özgür (2004). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Fiil Çekiminde Kullanılan Şahıs Ekleri Üzerine”. V. Uluslar arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, ss. 319-342, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Banguoğlu, Tahsin (1977). “Anadolu (ve Rumeli) Ağızları”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler. Cilt 1. İstanbul: Dergâh Yayınları. ss. 132-134.
  • Ergin, Muharrem (1983). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
  • Gemalmaz, Efrasiyap (1995). Erzurum İli Ağızları (İnceleme- Metinler-Sözlük ve Dizinler) I. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Gülensoy, Tuncer (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Gülsevin, Gürer (2002). Uşak İli Ağızları (Dil Özellikleri-Metinler-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • İlker, Ayşe (2017). Manisa Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Karahan, Leyla (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Kayılan, Fatma (2018). Çal ve Yöresi Ağızları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
  • Korkmaz, Zeynep (1964). “Eski Anadolu Türkçesindeki –van/-ven, -vuz/-vüz Kişi ve Bildirme Eklerinin Anadolu Ağızlarındaki Kalıntıları”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. cilt:12. ss.: 43-65.
  • Korkmaz, Zeynep (1983). “Anadolu ve Rumeli Ağızları”. Türk Ansiklopedisi. Cilt XXXII. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. ss. 419-426
  • Korkmaz, Zeynep (1994). Bartın ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Korkmaz, Zeynep (1994). Güney-Batı Anadolu Ağızları Ses Bilgisi (Fonetik). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.