Edebiyatın Metaforik Gücü

“Metafor” demek “dil” demek, “dil” demek “metafor” demektir. Esasen metafor, etrafımızda gizli bir yaşam sürmektedir ve biz farkında olmasak da konuşurken ağzımızdan dakikada ortalama altı metafor çıkar. Metaforik düşünme; kendimizi ve diğerlerini tanımamızı sağlamanın yanı sıra nasıl iletişim kurduğumuzu, nasıl öğrendiğimizi, nasıl keşif ve icat ettiğimizi anlamak için son derece önemli ve gerekli bir araçtır. Dolayısıyla metafor bir konuşma biçiminden ziyade bir düşünme ve aynı zamanda da yaşanılan çevreyi ve hadiseleri algılamak için farklı bir görme biçimidir. Bilhassa kavramsal metaforlar ve görüntü şemaları, ortak özellikleri paylaşan iki şey arasında gizli karşılaştırma yapan metaforik düşünmenin temel unsurlarıdır. Bir edebî eserin de esas manası, içerisinde barındırdığı metaforlarda gizlidir. Öyle ki, edebî-bilimsel inşalar olarak metaforlar; bir çağın, bir kültürün, bir ortamın yansımasıdır ve onları kullananların faaliyetlerini ve düşüncelerini ifade eder. Her ne kadar esas niyeti bu olmasa da metafor, bir entelektüel iklim yakalar ve bizatihi kendi de bir bellek biçimidir. Nitekim dili ve yaşamı mucizevî kılan ve dilin imkânlarını sınırsız hâle getiren metaforlar, insanın kendisini, hayatı ve ötekini anlamanın yegâne yoludur. Son derece yaratıcı olan metaforlar, üst bir dille kurulan edebî eserlerde ise çok daha işlevsel ve etkileyici olabilmektedir. Bu çalışmada, yazarın ya da şairin elindeki kalemi âdeta sihirli bir değneğe dönüştüren, gücü ve tesiri sınırsız metaforun tanımı ve kavram alanı hakkında bilgi verildikten sonra edebiyattaki işlevi değerlendirilecek ve Klasik Türk edebiyatından örneklerle somutlaştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Edebiyat, metafor, Klasik Türk edebiyatı, şiir, söz

PDF

___

Aristoteles (2002), Poetika, çev. İsmail Tunalı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Aristoteles (2014), Retorik, çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul: YKY Yay.
Black, Max (1954-1955), “Metaphor”, Proceedings of the Aristotelian Society, New Series, Vol. 55, s. 273-294.
Brittan, Simon (2003), Poetry, Symbol and Allegory (Interpreting Metaphorical Language from Plato to the Present), Charlotesville: University of Virginia Press.
Cassirer, Ernst (2011), Sembol Kavramının Doğası, çev. Milay Köktürk, Ankara: Hece Yay.
Cebeci, Oğuz (2013), Metafor ve Şiir Dilinin Yapısal Özellikleri, İstanbul: İthaki Yay.
Demirci, Kerim (2016), “Metafor: Bir Anlatım ve Üretim Mekanizması”, Edt. M. Sarıca, B. Sarıca, Dil Bilimleri Kültür ve Edebiyat, Ankara: Padam Yay., s. 330-343.
Draaisma, Douwe (2014), Bellek Metaforları/Zihinle İlgili Fikirlerin Tarihi, çev. Gürol Koca, İstanbul: Metis Yay.
Freud, Sigmund (1996), Düşlerin Yorumu, çev. Emre Kapkın, İstanbul: Payel Yay.
Hawkes, Terence (1980), Metaphor, London: Methuen Press.
Güçbilmez, Beliz (2012), “Bilmeden Babasını Öldürmüş Oğullar: Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Benzetmelerden Yapılma Dünyası”, Dil ve Edebiyat Dergisi/Journal of Linguistics and Literature, S 9:2, s. 1-12.Jakobson, Roman (2002), “The Metaphoric and Metonymic Poles”, Edited by R. Dirven, R. Pörings, Metaphor and Metonymy in Comparison and Contrast, NY: Mouton de Gruyter.
_______ (2003), “Metaforik ve Metonimik Kutuplar”, çev. E. Efe Çakmak, Kitap-lık, YKY Aylık Edebiyat Dergisi, S 65/Ekim, s. 76-78.
Lakoff, George ve Mark Johnson (1980), Metaphors We Live By, Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, George (1987), Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind, Chicago and London: The University of Chicago Press.
Lakoff, George and Mark Turner (1989), More Than Cool Reason: A Field Guide to Poetic Metaphor, The Chicago and London: University of Chicago Press.
Lakoff, George (1992), “The Contemporary Theory of Metaphor”, (Erişim: 25.01.2016) http://terpconnect.umd.edu/~israel/lakoff-ConTheorMetaphor.pdf
Lakoff, George ve Mark Johnson (2005), Metaforlar (Hayat, Anlam ve Dil), çev. Gökhan Yavuz Demir, İstanbul: Paradigma Yay.
Langer, Susanne (1942), Philosophy in A New Key: A Study in The Symbolism of Reason, Rite and Art, USA: Harvard University Press.
Lodge, David, The Modes of Modern Writing, Bloomsbury Publishing.
Lodge, David (2003), “Eğretileme ve Düzdeğişmece”, çev. Mehmet H. Doğan, Kitap-lık (Metafor Özel Sayısı), S 65/Ekim, s. 65-69.
Reagan, Charles E. (1979), Studies in the Philosophy of Paul Ricœur, Athens: Ohio University Press.
Rıcœur, Paul (1977), The Rule of Metaphor, Toronto: University of Toronto Press.
Rıcœur, Paul (2007), Yorum Teorisi ve Artı Anlam, çev. Gökhan Yavuz Demir, İstanbul: Paradigma Yay.
Şevki, Abdullah (2009), Edebiyat ve Yorum, Ankara: Havuz Yay.
Tepebaşılı, Fatih (2013), Metafor Yazıları, Konya: Çizgi Kitabevi.
Tomkinson, Fiona (2008), “Ricœur’ün Eğretileme Kuramı”, Cogito, S 56/Güz, s. 162-174.
Uçan Eke, Nagehan (2017), Klâsik Türk Edebiyatında Metaforik Üslûp, Ankara: Akçağ Yay.
Uçan Eke, Nagehan (2017), “Şehzade Mustafa Mersiyesi’nin Metaforik Açıdan İncelenmesi”, Söylem Filoloji Dergisi, C. 2, S. 4, s. 56-67.
Yang, Xu (2015), “A Cognitive Poetic Approach to the Function of Metaphor”, Scientific Research Publishing/Advances in Literary Study, S 3, s. 84-88.