Bakkal ve Süpermarket: Geleneksel ve Modern Tüketim Mekanlarının Akılcılaşma Süreci Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Bu çalışma, Weber'in akılcılaşma (rationalisation) süreci ile ilgili görüşleri çerçevesinde, Türkiye'de perakende sektöründe faaliyet gösteren ve bir paradigma durumu olarak ele alacağımız bakkal ve süpermarketlerin birbirlerinden nasıl farklılaştıklarını bir karşılaştırma yaparak tartışmayı ve modern tüketimin arkasında yatan mekanizmaları çözümlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla, ilk olarak, Türkiye'de bu işletmelerin genel durumu bazı istatistiksel verilerle özetlenmekte, ardından bu çalışmada temel alınan kuramsal çerçevenin bir taslağı sunulmaktadır. İkinci olarak, akılcılaşma sürecinin öğeleri temele alınarak bu işletmelerin bazı belirgin özellikleri saptanmaya ve değerlendirilmeye çalışılmaktadır. Burada vurgulanan nokta, işin gereklerinin çoğunun sahibi tarafından yerine getirildiği, sınırlı sayıda malın bulunduğu ve bilimsel yöntemlerin kullanılmadığı küçük bir işletme olarak tanımlanan bakkalların gerçekte geleneksel, süpermarketlerin ise akılcılaştırılmış bir tüketim mekânını temsil ettiğidir. Bu bakış açısı temelinde çalışmada, büyük tüketim mekânlarının kitleleri kendilerine nasıl çekebildiklerine ve bakkallar karşısında neden daha avantajlı bir konumda oldukları konusuna ilişkin olarak bazı cevaplar verilmeye çalışılacaktır. Çalışmanın sonuç kısmında ise, temel düşünce halkaları bir araya getirilmekte ve modern tüketim mekânlarının yalnızca tüketicilerin alışveriş tarzlarında bir değişmeyi değil, bazı akıldışılıkları da beraberinde getirdiği vurgulanarak bu süreç daha geniş bir boyutta tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye

Grocery and Supermarket: An Assesstment of Traditional and Modern Consuming Places Within the Framework of Rationalisation Process

Within a framework of Weber's related views on rationalisation process, this study aims to discuss how supermarkets and groceries, which are considered here as paradigm cases, differ from each other in retailing business and to analyse what mechanisms lie behind modern consumption. For this purpose, firstly, an attempt is made to sum up general positions of these businesses in Turkey with some existing statistical data and then, the theoretical framework employed for this study is outlined. Secondly, on the basis of components of rationalisation process, some basic characteristics of these enterprises are assessed. The point emphasised here is that while groceries which are defined as small enterprises in which scientific methods are not used, most duties are carried out by the owner and where only limited number of goods are available, epitomise traditional consuming places, supermarkets represent rationalised ones. This point will give some answers as to how supermarkets are able to attract masses and why they have a more advantaged position over groceries. The conclusion part of this study, pulls together the threads of general arguments and discusses rationalisation process at a more general level by emphasising that modern consuming places not only influence the way consumers shop but also they bring about some irrationalities for them.

Keywords:

Turkey,

___

AYATA, S. 2005 "Yeni Orta Sınıf ve Uydu Kent Yaşamı", Kültür Fragmanları. D. Kandiyoti ve A. Saktanber (der.), İstanbul: Metis Yayınları.
AYATA, A. ve S. AYATA. 1996 Konut, Komşuluk ve Kent Kültürü, Ankara: T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı.
AYDIN, K, 1992 Perakendecilik ve Departmanh Mağaza Müşterilerinin Sosyo-Ekonomik Özellikleri, İstanbul: Özgül Matbaası.
BALİ, R. N. 2002 Tarz-i Hayat'tan Life Style'a: Yeni Seçkinler, Yeni Mekânlar, Yeni Yaşamlar, Ankara: Dost Kitabevi.
BAUDRILLARD, J. 2004 Tüketim Toplumu. (Çev. H. Deliceçaylı), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
BOCOCK, R. 1997 Tüketim. (Çev. İ. Kutluk), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
BOCUTOĞLU, E. ve ATASOY, Y. 2000 "Yükselen Supermarket Olgusu Karşısında Bakkaliye Sektörünün Yeri ve Trabzon Örneği", http://www.tusob.org.tr/atasoy.htm.
BRUBAKER, R. 1984 The Limits of Rationality: An Essay on the Social and Moral Thoughts of Max Weber, London: Allen and Unwin.
BRYMAN, A. 1999 "The Disneyization of Society", Sociological Review, 47 (1).
BOWLBY, R. 1997 Supermarket Futures", The Shopping Experience. P. Falk ve C. Campbell (der.), Londra: Sage.
CAMPBELL, C. 1987 Romantic Ethic and the Spirit of Modern Consumerism, Oxford: Blackwell.
CİNDOGLU, D. ve A. DURAKBAŞA. 1996 İşyerlerinde Cinsiyete dayalı Ayrımcılık ve ve İşverenlerin Kadm Çalışanlarına Karşı Tutumu: Büro ve mağaza Çalışanlarına Derinlemesine Bir Bakış, Proje Raporu, Ankara: Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü.
COLLINS, R. 1980 "Weber's Last Theory of Capitalism: A Systematization". American Sociological Review, 45: 92-105.
CORRIGAN, P. 1997The Sociology of Consumption, Londra: Sage.
DEMİR, F. 1999 Esnaf ve Sanatkârları İlgilendiren Yasalarda Yapılması Zorunlu Değişiklikler, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
DURAKBAŞA, A. ve D. CİNDOGLU. 2005 "Tezgah Üstü Karşılaşmalar", Kültür Fragmanları. D. Kandiyoti ve A. Saktanber (der.), İstanbul: Metis Yayınları.
FEATHERSTONE, M. 1996 Postmodernizm ve Tüketim Kültürü, (Çev. M. Küçük), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
HUMPHERRY, K. 1998 Shelf Life: Supermarkets and the Changing Cultures of Consumption, Cambridge: Cambridge University Press.
KALBERG, S. 1980 "Max Weber's Types of Rationality": Cornerstones for the Analysis Rationalization processes in History". American Journal of Sociology. 85: 1145- 1179.
KOCACIK, F. 1998 Tüketim Eğilimleri ve Sorunları; Sivas Merkez İlçe Örneği. Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, No. 69.
MARCUSE, H. 1997Tek-Boyutlu İnsan. (Çev. A. Yardımlı), İstanbul: İdea.
MILES, S. 1998 Consumerism - As a Way of Life, Londra: Sage.
ORÇAN, M. 2005 Osmanlı'dan Günümüze Modern Türk Tüketim Kültürü, İstanbul: Kadim Yayınları.
ÖĞÜT, B. 2000 Hiper-Grosmarketler Karşısında Bakkal ve Market Esnafının Durumu", http://www.tesk.org.tr/tr/yayın/rapor/4.html.
PACKARD, V. 1981 The Hidden Persuaders, Harmondsworth: Penguin.
RITZER, G. 1994 Sociological Beginnings: On the origins of Key Ideas in Sociology. McGraw-Hill.
RİTZER, G. 1998 Toplumun McDonaldlaştırılması. (Çev. Ş. S. Kaya), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
RİTZER, G. 2000 Büyüsü Bozulmuş Dünyayı Büyülemek. (Çev. Ş. S. Kaya), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
SICA, A. 1998 Weber, Irrationality and Social Order, Berkeley: University of California Press.
SÖNMEZ, M. 1997"İstanbul'un Hipermarketleri". İstanbul Dergisi, 18, 101-104.
TOKATLI, N ve Y. BOYACI 1997 "Internationalisation of Retailing in Turkey", New Perspectives on Turkey, 17, 97-128.
TOKATLI, N ve Y. BOYACI 1998"The State and the Corporate Private Sector in the Recent Restucturing of Turkish Retailing", New Perspectives on Turkey, 19,79-111.
TÜRKEL, 2006 "Perakendecilikte Hala İşin Başındayız". Çerçeve Dergisi, 38, 25- 34.
WEBER, M. 1999Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, (Çev. Z. Gürata), Ankara: Ayraç.
YANIKLAR, C.2001 Class, Status and Gender. Yayınlanmamış doktora tezi. University of Essex.
YANIKLAR, C.2005"Modernleşme Aracı Olarak Tüketim Kültürü", Akademi Günlüğü, 1,105-120.
YANIKLAR, C. 2006 Tüketimin Sosyolojisi, İstanbul: Birey Yayıncılık.
ZORLU, A. 2003 "Tüketicilerin Ankara'daki üç Hipermarketi Tercih Etme Nedenleri". Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 2: 93-121.
ZORLU, A. 2006 Modern Tüketimin Tarihinden Tüketim Araştırmalarına Tüketim Sosyolojisi, Ankara: Glocal Yayınları.