YENİ BELGELER IŞIĞINDA GÜLBAHAR HATUN’UN HAYATI ve ŞAHSİYETİ

Osmanlı Devleti’nden günümüze kalan zengin arşiv malzemesi her konu için araştırmacılara, aynı oranda yardımcı olmaz. Bu konuların başında ise harem ve harem mensubu kadınların hayatları gelmektedir. Saray kadınları konusunda, kıt sayılabilecek olan arşiv malzemesinden yola çıkarak bir dönemdeki saray kadınlarını ya da Osmanlıda bir saray kadınını anlatmak oldukça güç bir iştir. Dış dünyadan soyutlanmış Osmanlı Hareminde yaşayan kadınların kimler oldukları ve hayatlarını nasıl geçirdikleri her dönem merak edilen bir konudur. Nitekim gün ışığına çıkan en ufak arşiv malzemesi araştırmacılar için çok kıymetlidir. Bu çalışmanın konusu olan Gülbahar Hatun’un hayatına dair bilgiler de oldukça azdır. Genel olarak, Gülbahar Hatun’la ilgili bilinenler, Fatih Sultan Mehmed’in eşi ve II. Bayezid’in annesi olması dışında, cariye olduğudur. Gülbahar Hatun’u daha çok adını taşıyan vakıf eserleri ve oğluna yazdığı mektuplar aracılığı ile tanıyoruz. Kendisinin şahsiyeti ile alakalı bilgilerin çoğu ise günümüze ulaşan iki adet mektuba dayalıdır. Son zamanlarda bu mektuplara Devlet Arşivleri Başkanlığı’ndan çıkan yeni bir mektup daha eklenmiştir. Bu makalede mevcut literatür gözden geçirilerek yeni belgeler ışığında Gülbahar Hatun’un hayatı ve kişiliği ele alınmıştır. Çalışmanın amacı bugüne kadar genel olarak incelenen Gülbahar Hatun’un yaşamı ve kişiliği konusunda mevcut literatüre katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Gülbahar Hatun, Fatih Sultan Mehmed, II. Bayezid

PDF

___

a. Arşiv Kaynakları a.1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi BOA.AE.SMMD.II, nr.1/24. BOA.AE.SMMD.II, nr. 33. BOA.C.EV. 352/17863. BOA.TSMA.e. nr. 0750. BOA.TSMA.e. 0974. BOA.TSMA.e. 756/92-93. BOA.TSMA.e. 866/27. BOA.TT.d.0338. a.2. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi VGMA. Vakfiye. Mf. 740, s.405-415. b. Kitap ve Makaleler AKGÜNDÜZ, A. (1995). İslâm Hukuku’nda Kölelik-Cariyelik Müessesesi ve Osmanlı’da Harem. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları No:8. AKYILDIZ, A. (2017). Haremin Padişahı Valide Sultan Harem’de Hayat ve Teşkilat. İstanbul: Timaş Yayınları. ARGIT, Betül İ. (2017). Hayatlarının Çeşitli Safhalarında Harem-i Hümayun Cariyeleri 18. Yüzyıl. İstanbul: Kitap Yayınevi. AYDIN. M., AYDIN. G. (2013). Abdî-zâde Hüseyin Hüsâmeddin Yasar/ Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti Celîlesi Kuyûd-ı Kadîme-i Arabî Mütercimi/ Amasya Tarihi. C.I. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları. BAYSUN, M. C. (1979). “Cem”. İslâm Ansiklopedisi. C.III. İstanbul: MEB Yayınları. s.69-81. BEYDİLLİ. K. (2006). “Mustafa III”. DİA. C.31. Ankara: TDV Yayınları. s.280-283. Selçuk Demir (Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınları. EMECEN, F. (1993). “Cebelü”. DİA. C.7. İstanbul: TDV Yayınları. s.188-189. ___________.(1996). “Gülbahar Hatun”. DİA. C.14. İstanbul: TDV Yayınları. s.230-231. DAĞLI, Y. vd. (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi I. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. FISHER, S. N. (2014). Sultan Bayezid Han 1481-1512. Hazal Yalın (Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi. FREELY, J. (2011). Osmanlı Sarayı Bir Hanedanlığın Öyküsü, Ayşegül Çetin (çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi. HIEROSOLIMITANO, D. (2017). Bir Yahudi Doktorun Harem, Saray ve İstanbul Hatıraları. Esma Selçuk Demir (Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınları. HOCA SADETTİN EFENDİ. (1992). Tacü’t-Tevârih. C.IV. İsmet Parmaksızoğlu (Hzl.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 305/ Başvuru Kitapları Dizisi/ 5. GÖKBİLGİN, M. T. (1952). XV. ve XVI. Asırlarda Edirne Paşa Livası Vakıflar-Mülkler-Mukataalar. İstanbul: Üçler Basımevi. İNALCIK, Halil. (1979). “Mehmed II”. İslam Ansiklopedisi. C.7. Ankara: MEB Yayınları. s.506-535. ______________(2010). Seçme Eserler II: Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştrmalar-I Klasik Dönem (1302-1606) Siyasal, Kurumsal ve ekonomik Gelişim. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. İPŞİRLİ, M. (1997). “Harem”. DİA. C.16. İstanbul: TDV Yayınları. s.135-138. KAPLAN. S. (2010). Hersekzâde Ahmed Paşa: Hayatı ve Eserleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. İstanbul. KARACA, F. (2012). “Turhan Sultan”, DİA, C.41, İstanbul: TDV Yayınları, s. 423-425. KESKİN. M. Ç. (2016). “ II. Bayezid Dönemi Amasya Çevresinde Yerel Bir Bani: Hızır Paşa Oğlu Mehmed Paşa”. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Art Sanat Dergisi. S.5. s.63-82. NEŞRİ, M. (1984). Neşri Tarihi, C.II. (Haz.) Prof. Dr. Mehmet Altay Köymen, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. PEIRCE, P. L. (2016). Harem-i Hümayun Osmanlı İmpraratorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar. Ayşe Berktay (çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. SAKAOĞLU, N. (2015). Bu Mülkün Kadın Sultanları. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. SAYDAM, A., (2015). Osmanlı Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Kitabevi. SÜREYYA, M. (1996). Sicill-i Osmanî. C.1. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. _____________. (1996). Sicill-i Osmanî. C.2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. _____________. (1996). Sicill-i Osmanî. C.4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. _____________. (1996). Sicill-i Osmanî. C.5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. ŞENER. N. N. (2013). “Fatih Camii Külliyesi Hazire Duvarları ve Çeşmelerin Restorasyonu İle Sponsor Olarak Restore Edilen Türbeler/ Restorations of Fatih Mosque’s Cemetery Walls-Fountains and Sponsored Restorations of Tombs”, Vakıf Restorasyon Yıllığı. S.7. s.165. ŞİMŞİRGİL, A. (2014). Valide Sultanlar ve Harem Osmanlı’nın Sır Dünyası. İstanbul: Timaş Yayınları. THYS-ŞENOCAK, L. (2009). Hadice Turhan Sultan Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler. Ayla Ortaç (çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi. TURAN, Şerafettin. (1992). “Bayezid II”, DİA. C.5. İstanbul: TDV Yayınları. s.234-238. ________________. (1998). “Hersekzâde Ahmed Paşa”. DİA. C.17. İstanbul: TDV Yayınları. s.235-237. THUASNE, L. Djem-Sultan fils de Mohammed II, frére de Bayezid II (1459-1495) D’aprés Les Documents Originaux en Gran de Partie İnédits. Paris:Étude Sur La Question D’orient á La Findu XV e Siécle, 1892. ULUÇAY, M. Ç. (2011). Harem II. İstanbul: Ötüken Neşriyat. _______________. (2012). Padişahların Kadınları ve Kızları. İstanbul: Ötüken Neşriyat. UZUNÇARŞILI, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi. C. I. Ankara: TTK Basımevi. YÜKSEL. İ. A. (1997). “Hatuniye Camii”. DİA. C.16. İstanbul: TDV Yayınları. s.500-501.