KUZEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE TESPİT EDİLEN KÖROĞLU KALELERİ

Çalışma sahamız olan ve Türkiye’nin kuzeydoğusunda bulunduğundan dolayı “Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi” olarak isimlendirilen bölge, tarihin en eski devirlerinden itibaren insanoğlu tarafından yerleşim yeri olarak tercih edilmiştir. Bölgenin, akarsu potansiyeli bakımından zengin olması, önemli yol ağlarının kesişim noktasında bulunması ve verimli tarım arazilerine sahip olması, tarihin hemen her döneminde yoğun yerleşim görmesine sebep olmuştur. Bölgede, geçmişten günümüze kadar gerçekleştirilen yüzey araştırmaları neticesinde, önemli tarihi ve arkeolojik merkezler tespit edilmiştir. Bu merkezlerin bir bölümünü oluşturan Köroğlu Kaleleri, çalışmamızın ana konusunu meydana getirmektedir. Bölgede, Türk Halk Edebiyatı’nın önemli eserlerinden olan Köroğlu Destanı’ndan esinlenerek yöre halkı tarafından Köroğlu Kalesi olarak isimlendirilen 9 adet kale tespit edilmiştir. İnsanlar, Köroğlu Destanı’ndan etkilenerek, hem arkeolojik yerleşmelerin isimlendirilmesinde hem de coğrafi yer adlarının belirlenmesinde bu ismi kullanmışlardır. Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde bulunan, köy, mahalle, dağ ve tepelerin birçoğu Köroğlu olarak isimlendirilmiştir. Çalışmamızda, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan ve Köroğlu Destanı’ndan esinlenilerek Köroğlu Kalesi olarak isimlendirilen kaleler değerlendirilmiştir. Kalelerin tarihlendirilmesinde; mimari yapıları, sur duvarı yapım teknikleri ve keramik verileri dikkate alınmıştır. Kalelerde tespit edilen keramik verileri ise renkleri, katkı maddeleri, yapılış tarzları ve pişme oranlarına göre tarihlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi, Eskiçağ, Ortaçağ, Köroğlu Destanı, Köroğlu Kaleleri

KÖROĞLU CASTLES DISCOVERED IN NORTHEAST ANATOLIA

Northeast Anatolia region covers the area between Rize-Erzurum at the west, south of Erzurum-Aras basin in the south, the Black Sea at the north, and Turkey-Russia at the east. The name “Northeast Anatolia Region” was given to the region since it is located in the northeast of our country's borders. The region, which covers an area of approximately 37,000 km2, consists of the Eastern Black Sea section of the Black Sea region and the Erzurum-Kars section of the Eastern Anatolia region.The region has been inhabited since the earliest ages in history. Although the number of scientific studies on the Paleolithic Period is insufficient, significant Paleolithic Period centers have been identified in the region. Tombultepe, Cilavuz/Susuz Settlement, Ağzıaçık Stream, Ani, Borluk Valley, Kurbanağa Cave and Yazılıkaya in Kars province and Hamam Dere and Şıpşıp Cave in Erzurum province are among these centers. Inspecting the centers, I. K. Kökten found some tools from the Paleolithic Period. Challenging geographical conditions and climate and the insufficiency of prehistoric studies in the region caused the number of Paleolithic settlements to be limited. Again, researches on Neolithic Period in the region are also insufficient. The only center dated to this period in the region is Akçakale, which was found in the Çıldır district of Ardahan province. I. K. Kökten, who conducted a surface survey in the center between the years of 1943-1944, stated that the Neolithic Period technique was used in the construction of dolmens in Akçakale Island. In addition, Kökten stated that the very coarse, matte black colored potsherds that were found here belong to the Neolithic Period.Various scientific studies on the Ancient History of the provinces that constitute our research area have been carried out from past to present. As a result of these studies, a total of 10 Köroğlu Castles, 3 in Erzurum, 2 in Erzincan, 2 in Kars, 2 in Igdır, and 1 in Ardahan, were identified. It is not a coincidence that these castles are called by the same name. It is possible to explain this situation with the Köroğlu Epic, which is one of the important works of Turkish Folk Literature. Even though there are some differences in the versions of Köroğlu Epic, which is the common epic of the Turkish World, resulted from the fact that it is told both in written form and by traveler epic tellers (Köroğluhans) in Azerbaijan, Turkmenistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, and Tajikistan, as well as in Turkey, the main subject in the epics is almost the same. There has been a debate among researchers regarding that Köroğlu is one of the minstrels of the tradition of Minstrel Style Turkish Poetry, who lived in the 16th century, besides being an epic hero. Köroğlu Castles are of great importance in terms of both regional history and the effect of oral literature works on the local people. The local people, who were influenced by the Köroğlu Epic, one of the common epics of the Turkish world, gave the name “Köroğlu” to both historical and archaeological centers and geographical settlements. Köroğlu Cave Settlement, Kiziroğlu Castle, and Köroğlu Rock-cut Tombs can be presented as examples of archaeological centers identified in the research area in addition to Köroğlu Castles, which are the main subject of our study. Local people state that Köroğlu used these castles as a shelter for himself. Köroğlu villages in the Şenkaya district of Erzurum and Sarıkamış district of Kars and Kiziroğlu village in Susuz district of Kars can be presented as examples of the effects of the epic on the names of the locations in the region.Köroğlu Castles, which have been identified in the region, were generally built in a position to control the region in which they are located. Around the castles, there are important water resources, agricultural lands, and road routes. The castles, which were destructed as a result of natural events and illicit diggings, were generally built on the steep rocks, which are the highest points in the region where they are located. We can say that Köroğlu Castles, which are generally located in hard-to-reach places, were built for defense against enemy attacks.The rampart wall construction techniques of the castles generally have similar features with each other. It is observed that mortar was used as the binding material in the construction of the castle rampart walls, which were built with the typical medieval rampart wall building technique. However, the rampart walls of Köroğlu Castles, which were identified in the central and Sarıkamıs districts of the Kars province, differ from other Köroğlu Castles. Displaying the architectural features of the Urartu State, the rampart walls of the Köroğlu Castle, located in the Sarıkamış district of Kars province, were reconstructed and continued to be used in the Medieval Period. It is seen that the rampart walls of Köroğlu Castle, which was identified in the central district of Kars province, were built in a cyclopean style.

PDF

___

Aksoy, Y.; Savaş, D.; Dursun, S. (2012), Iğdır İlinin Mekansal Analiz Raporu, Iğdır.
Amiran, R. B. K. (1952), “Connections Between Anatolia and Palestine in the EBA”, Israel Exploration Journal 2, 89-103.
Arsebük, G. (1979), “Altınova’da (Elazığ), Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak-Çömlek Arasındaki İlişkiler”, Türk Tarih Kongresi 8, 81-92.
Atalay, İ.; Tetik, M.; Yılmaz, Ö. (1984), Kuzeydoğu Anadolu’nun Ekosistemleri, Ankara.
Atmaca, S. (2016), “Azerbaycan ve Türkiye’de Köroğlu Destanının Karşılıklı Analizi”, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13:2, 353-370.
Bingöl, A. (2003), En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bittel, K. (1945), Önasya Tarih Öncesi Çağlar: Mısır, Filistin, Suriye, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1945.
Boratav, P. N. (1984), Köroğlu Destanı, İstanbul.
Burney, C. A.; Lang, D. M. (1971), The Peoples of the Hills, London: Phoenix.
Ceylan, A. (2001), Sarıkamış Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Ceylan, A. (2002), “2000 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars, Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 19:2, 165-178.
Ceylan, A. (2003), “2001 Yılı Erzincan, Erzurum ve Kars İlleri Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20:2, 311-324.
Ceylan, A. (2005), “2003 Yılı Erzincan, Erzurum ve Kars İlleri Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 22:2, Ankara, 189-200.
Ceylan, A. (2007a), “Kuzeydoğu Anadolu Yüzey Araştırmalarının Bir Değerlendirmesi”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7:39, Erzurum, 103-117.
Ceylan, A. (2007b), “2005 Yılı Erzincan, Erzurum ve Kars İlleri Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 24:1, Ankara, 163-182.
Ceylan, A. (2008), Doğu Anadolu Araştırmaları I Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (1998-2008), Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları.
Ceylan, A. (2015), Doğu Anadolu Araştırmaları II, Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (2008-2014), Erzurum.
Ceylan, A. (2016), “Kuzeydoğu Anadolu Yüzey Araştırmalarında Keşfettiğimiz Kaya Mezarları”, Belgü 3, 7-63.
Ceylan, A. (2017), “Yeni Bulgular Işığında Kuzeydoğu Anadolu’da Diauehi Krallığı ve Urartular”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 20, 517-568.
Ceylan, A.;Bingöl, A. (2008), “2006 Yılı Erzincan-Erzurum-Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 25:3, Ankara, 129-149.
Ceylan, A.; Bingöl, A.; Karageçi, M. (2018), Eskiçağ’da Kars Kaleleri, Erzurum.
Ceylan, A.; Ceylan, N. (2018), Doğu’nun Sönmeyen Yıldızı Akçakale ve Çıldır Araştırmaları, Erzurum.
Ceylan, A.; Ceylan, N. vd. (Baskıda), “2018 Yılı Erzurum-Erzincan İlleri Yüzey Araştırması”, 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı.
Ceylan, A.; Günaşdı, Y. (2017), “Erzurum ve Çevresindeki Urartu Yazıtlarının Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4:13, 313-350.
Ceylan, A.; Günaşdı, Y. (2018), Erzurum’un Eskiçağ Kaleleri, Erzurum.
Ceylan, A.; Özgül, O. (2018), Eskiçağ’da Iğdır Kaleleri, Erzurum.
Ceylan, A.; Özgül, O. vd. (2019), “2017 Yılı Erzincan-Erzurum İlleri Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 36:1, Ankara, 169-192.
Ceylan, A.; Üngör, İ. (2018), Eskiçağda Erzincan Kaleleri, Erzurum.
Çelik, S. (2013), Ardahan Göle’de Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çor, A. (1990), Anadolu’da Eski Yerleşim Birimlerinde Karaz Seramiği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Günaşdı, Y. (2013), Karasu (Yukarı) Havzasındaki Tarihi ve Arkeolojik Veriler (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Günaşdı, Y. (2016), “Geçitler Ülkesinde Önemli Bir Urartu Kalesi: Avnik”, TÜBA-AR 19, 113-136.
Güneri, A. S. (1987), Erzurum ve Çevresinin Ön Urartu Yerleşim Birimleri ve Seramiği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Harmankaya, S.; Tanındı, O. (1996), Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-1: Paleolitik / Epipaleolitik, İstanbul.
Herodotos, (2006), Herodot Tarihi, İstanbul.
Honigmann, E. (1970), Bizans Devletinin Doğu Sınırı, İstanbul.
Kalmış, G. (2017), Tarihi ve Arkeolojik Veriler Işığında Ardahan, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Kalmış, G. (2019), “Erzurum’da Önemli Bir Tunç Çağı Merkezi: Aşkale Höyük”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 6:4, 2028-2053.
Karageçi, M. (2013), “Akyaka’da Bazı Demirçağı Yerleşmeleri”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6:1, 95-114.
Karpuz, H. (1977), “Çamuşlu’da Yontma Taş Çağı Kaya Resimleri”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik, 10:212, Ankara, 1-6.
Kınal, F. (1991), Eski Anadolu Tarihi, Ankara.
Koday, S. (2005), Doğu Anadolu Bölgesinde Hayvancılık, Erzurum.
Koşay, H. Z. (1974), “Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi, Prehistor ve Protohituvarı”, 50. Yıl Armağanı I, Erzurum, 39-64.
Koşay, H. Z. (1984), Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi, Ankara.
Koşay, H. Z.; Turfan, K. (1959), “Erzurum-Karaz Kazısı Raporu”, Belleten 23:91, Ankara, 349-413.
Koşay, H. Z.; Vary, H. (1964), Pulur Kazısı, 1960 Mevsimi Çalışmaları Raporu, Ankara.
Koşay, H. Z.; Vary, H. (1967), Güzelova Kazısı, Ankara.
Kozbe, G.; Ceylan A. vd. (2008), Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-6 Demir Çağları 1-2, İstanbul.
Kökten, İ. K. (1943a), “Kars’ın Tarih Öncesi Hakkında İlk Kısa Rapor”, Belleten, 7:27, Ankara, 601-613.
Kökten, İ. K. (1943b), “Doğu Anadolu Kars Bölgesinin Tarihöncesi Araştırmalarına Dair İlk Not”, DTCFD, 1:2, Ankara, 119-121.
Kökten, İ. K. (1944), “Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları”, Belleten, 8:32, 659-680.
Kökten, İ. K. (1953), “1952 Yılında Yaptığım Tarih Öncesi Araştırmaları Hakkında”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, 11:2-4, Ankara, 177-209.
Kökten, İ. K. (1975), “Kars Çevresinde Dip Tarih Araştırmaları ve Yazılıkaya Resimleri”, Atatürk Konferansları 5 1971-72, Ankara, 95-104.
Ksenophon, (1984), Anabasis, Onbinlerin Dönüşü, İstanbul.
Leloğlu, F. (1984), Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi Hayvancılığının Ekonomik Analizleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Morkoç, A. N. (2016), “Erzurum’un Kuzey İlçelerinde Keramik Tarihlendirmeleri”, Kafdağı, 1:1, 1-28.
Morkoç, A. N. (2020), “Urartu Devleti’nde Kralların Propaganda Araçlarından Biri: Yazıtlar”, Türk Kültürüne Hizmet: Öğr. Gör. Sadiddin Öztürk’e Armağan, Ankara, 111-138.
Özey, R. (2002), Siyasi Coğrafya, İstanbul.
Özgül, O. (2016), “Erzurum’da Stratejik Bir Urartu Kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba)”, TÜBA-AR 19, 137-157.
Özgül, O.; Ceylan, A. vd. (2013), “2011 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, Araştırması Sonuçları Toplantısı, 30:2, 277-292.
Pehlivan, M. (1984), En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Pehlivan, M. (1990), “Karaz ve Hurriler”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1:1, 168-175.
Polat, S. (2003), Karasu Havzasının Hidrojeomorfolojik Etüdü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Strabon, (2000), Antik Anadolu Coğrafyası, İstanbul.
Sukenik, Y. (1947), “On the Technique of Khirbet Kerak Ware”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research 106, 9-17. Tomsky, J. (1982), Das Altpalaeolithikum im Vorderen Orient, Wiesbaden.
Tuncel, M. (1991), “Aras”, İslam Ansiklopedisi (MEB) 3, İstanbul, 332-335.
Tuncel, M. (1996), “Fırat”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 31-33.
Üngör, İ. (2018a), “Urartu Devleti’nin Kuzey Bölgesinde Önemli Bir Kale: Tuzla Kalesi”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5:17, 93-129.
Üngör, İ. (2018b), “Yeni Araştırmalar Işığında Erzincan’ın Eskiçağ Tarihi”, 17. Türk Tarih Kongresi, I, 207-232.
Wright, G. E. (1937), The Pottery of Balestin from the Earliest Timer to the End of the Early Bronze Age, New Haven.
http://www.mustafaaca.com/wpcontent/uploads/2012/05/K%C3%B6ro%C4%9Flu-Bibliyografyas%C4%B1.pdf (Erişim Tarihi: 09.03.2020, 19:24)