COVID-19 SÜRECİ VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİKTE SOSYAL BOYUTUN ÖNEMİ: TÜRKİYE’DE FAALİYET GÖSTEREN GIDA PERAKENDECİLERİNİN FİNANSAL OLMAYAN RAPORLARI ÜZERİNE BİR İÇERİK ANALİZİ

Bu çalışmanın amacı gıda perakendecilerinin finansal olmayan raporlarının GRI G4 standardı sosyal boyut bileşenlerine göre incelenmesidir. COVID-19 sürecinde #evdekal kampanyasıyla nitelik ve nicelik bakımından tüketicilerin artan ihtiyaçlarını yüzyüze ve dijital kanallarla karşılamaya çalışan gıda perakendecileri, diğer sektörlerdeki bazı işletmelerin aksine bu süreci kârlı hale getirebilmiş; ancak işgücü-yönetim ilişkileri, iş sağlığı ve güvenliği, fırsat eşitliği gibi pek çok sosyal konunun da gündeme gelmesine vesile olmuşlardır. COVID-19 sürecinde gıda perakendecilerinin büyük bir bölümünün, diğer bazı perakendecilere kıyasla, nispeten kârlı hale gelmelerinden ve eve sipariş gibi sundukları bazı hizmetlerin toplumda ciddi olarak eleştirilmesinden hareketle, işletmelerin finansal olmayan raporları içerik analizi ile incelenmiştir. Dördü sürdürülebilirlik, ikisi de faaliyet raporu olmak üzere toplam altı ulusal gıda perakendecisinin raporlarına ulaşılmış; bulgulara göre gıda perakendecilerinin (1) iş gücü uygulamaları ve insan onuruna yaraşır iş ile (2) ürün sorumluluğu temalarına göre performanslarının yüksek; (3) insan hakları ile (4) toplum temalarına göre ise performanslarının düşük olduğu görülmüştür. Kadın erkek için eşit ücret, rekabete aykırı davranış bileşenleri hiçbir işletmenin raporlarında yer almamış; ayrıca, tedarikçilerin insan hakları bakımından değerlendirilmesi, insan hakları şikâyet mekanizması bileşenleri yalnızca bir işletmenin raporunda yer bulabilmiştir.

COVID-19 PROCESS AND THE IMPORTANCE OF SOCIAL DIMENSION IN SUSTAINABILITY: A CONTENT ANALYSIS ON NON-FINANCIAL REPORTS OF FOOD RETAILERS IN TURKEY

The aim of this study is to explore non-financial reports of food retailers in terms of social dimension of the GRI 4 Guideline. Within the COVID-19 process and #StayAtHome campaign, by using traditional and digital channels, food retailers are trying to meet growing needs of consumers in terms of quantity and quality. But unlike some of other businesses in other sectors, most food retailers have able to managed to conduct this process profitable, even though some of them were significantly criticized due to some value-added services given to customers, such as home delivery service. For those reasons it is decided to analyze non-financial reports of food retailers by content analysis. Retailers have six reports in total, of four are their sustainability and of two are their annual reports. According to findings, food retailers seem to have high performance in (1) labor practices and decent work and (2) product responsibility sub-categories; whereas they seem to have poor performance in (3) human rights and (4) society sub-categories. Equal remuneration for women and men, anticompetitive behavior aspects exist none of the reports; additionaly it is also found that supplier human rights assessment, human rights grievance mechanisms aspects exist only in just one retailer’s report.

___

  • Akçakaya, O. (2016), “Kentsel Sürdürülebilirliğin Uygulanması ve Ölçülmesi Bağlamında Yerel Yönetimlerin Fonksiyonu”, Ardahan Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4, 47-64.
  • Baş, T., & Akturan, U. (2008), Nitel Araştırma Yöntemleri: Nvivo 7.0 ile Nitel VeriAnalizi. Seçkin Yayıncılık.
  • BİM (2019), “Faaliyet Raporu”, https://www.bim.com.tr/Categories/654/faaliyet-raporlari.aspx (Erişim Tarihi:20.08.2020). Bizim Market (2019), “Sürdürülebilirlik Raporu, https://www.biziminvestorrelations.com/kurumsal yonetim/surdurulebilirlik/default.aspx (Erişim Tarihi: 18.08.2020).
  • Borsa İstanbul (2015), “BIST Sürdürülebilirlik Endeksi Araştırma Metodolojisi”, https://www.borsaistanbul.com/tr/sayfa/165/bistsurdurulebilirlik-endeksi (Erişim Tarihi: 26.08.2020).
  • Borsa İstanbul (2020), “BIST Sürdürülebilirlik Endeksi Değerlemeye Tabi Şirketler Listesi”, https://www.borsaistanbul.com/files/BIST_Surdurulebilirlik_Endeksi_Degerlemeye_Tabi_sirketler_Listesi_2020.pdf (Erişim Tarihi: 26.08.2020).
  • Bozlağan, R. (2010), “Sürdürülebilir Gelişme Düşüncesinin Tarihsel Arka Planı”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 50, 1011- 1028.
  • Böcek, B.M. (2019), “Ambalaj Tasarımı ve Sürdürülebilirlik”, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
  • Carrefoursa (2019), “Faaliyet Raporu”,https://yatirimciiliskileri.carrefoursa.com/tr-TR/finansal-raporlar/faaliyet-raporlari (Erişim Tarihi: 20.08.2020).
  • Charlebois, Sylvain (26.03.2020), “Why COVID-10 Will Change Canadian Grocery Industry Forever?”, https://www.retailinsider.com/retail- insider/2020/3/why-covid-19-will-change-the-food-industry-forever (Erişim Tarihi: 20.08.2020).
  • Chida, M. (2011), “Sustainability in Retail: The Failed Debate Around Plastic Shopping Bags”, Fashion Practice, 3:2, 175-196.
  • Chkanikova, O., & Lehner, M. (2015), “Private Eco-brands and Green Market Development: Towards New Forms of Sustainability Governance in the Food Retailing”, Journal of Cleaner Production, 107, 74-84.
  • Claro, D. P., Neto, S. A. L., & de Oliveira Claro, P. B. (2013), “Sustainability Drivers in Food Retail”, Journal of Retailing and Consumer Services, 20:3, 365-371.
  • Coşkun, R., Altunişik, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2015), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, 8. Basım, Sakarya Yayıncılık, Sakarya.
  • Deloitte (04.2020), “Küresel Covid-19 Salgınının Türkiye’de Farklı Kategorilere etkileri”, https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/tr/Documents/consulting/kuresel-covid-19-salgininin-turkiyede-farkli-kategorilereetkileri.pdf (Erişim Tarihi: 21.08.2020).
  • Demirel Arıcı, N. D., & Altun, N. (2018), “Finansal Hizmetler Sektöründe Finansal Olmayan Bilgilerin Raporlanması: Sürdürülebilirlik Raporları Üzerine Ampirik Bir Araştırma”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20:3, 578-607.
  • Deutsche Welle Türkçe (2020) “#MeToo: 100 günde çığlığa dönüşen hareket”, https://www.dw.com/tr/metoo-100-günde-çığlığadönüşen-hareket/a- 42266629 (Erişim Tarihi: 10.08.2020).
  • Dumay, J., Guthrie, J., & Farneti, F. (2010), “GRI Sustainability Reporting Guidelines for Public and Third Sector Organizations: A Critical Review”, Public Management Review”, 12:4, 531-548.
  • Elliott, S. R. (2005), “Sustainability: An Economic Perspective”, Resources, Conservation and Recycling”, 44:3, 263-277.
  • GRI (Global Reporting Initiative) (2014), “GRI G4 Guidelines and ISO 26000:2010 How to use the GRI G4 Guidelines and ISO
  • 26000 in Conjunction”, https://www.iso.org/files/live/sites/isoorg/files/archive/pdf/en/iso-gri-26000_2014-01-28.pdf (Erişim Tarihi: 20.08.2020).
  • GRI (Global Reporting Initiative) (2020a), “About Sustainability Reporting”, https://www.globalreporting.org/information/sustainability-reporting/Pages/default.aspx (Erişim Tarihi: 21.08.2020).
  • GRI (Global Reporting Initiative) (2020b), “Benefits of Reporting”, https://www.globalreporting.org/information/sustainability reporting/Pages/reporting-benefits.aspx (Erişim Tarihi: 20.08.2020).
  • Gücenme Gençoğlu, Ü., & Aytaç, A. (2016), “Kurumsal Sürdürülebilirlik Açısından Entegre Raporlamanın Önemi ve BIST Uygulamaları”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 72, 51-66.
  • Metro (2017), “Sürdürülebilirlik Raporu”, https://www.metro-tr.com/surdurulebilirlik (Erişim Tarihi: 22.08.2020).
  • Migros (2019), “Sürdürülebilirlik Raporu”,https://surdurulebilirlik.migroskurumsal.com/ (Erişim Tarihi: 25.08.2020).
  • Milliyet Gazetesi (14.03.2020), https://www.milliyet.com.tr/gundem/son-dakika-avmlerde-corona-virus-tedbiri-degisti-6165544 (Erişim Tarihi: 22.08.2020).
  • International Labour Organization (ILO) (2017). “Global Estimates of Child Labour: Results and Trends 2012-2016”
  • https://www.ilo.org/global/publications/books/WCMS_575499/lang--en/index.htm(Erişim Tarihi: 15.08.2020).
  • Independent Türkçe (15 Mart 2020),https://www.indyturk.com/node/146786/ekonomi%CC%87/avm-derba%C5%9Fkan%C4%B1-%C3%A7ok-g%C3%BC%C3%A7l%C3%BC-tedbir-ald%C4%B1k-ziyaret%C3%A7ilerimiz- %C3%B6n%C3%BCl-rahatl%C4%B1%C4%9F%C4%B1yla (Erişim Tarihi: 21.08.2020).
  • İçişleri Bakanlığı (16 Mart 2020), https://www.icisleri.gov.tr/81-il-valiligine- koronavirus-tedbirleri-konulu-ek-genelge-gonderildi (Erişim Tarihi: 19.08.2020).
  • Jones, P., Comfort, D., & Hillier, D. (2008), “Moving Towards Sustainable Food Retailing?”, International Journal of Retail & Distribution Management, 36:12, 995-1001.
  • Karadeniz, E., & Uzpak, B. D. (2020), “Borsa İstanbul Sürdürülebilirlik Endeksinde Sürekli Olarak Yer Alan Şirketlerin Sürdürülebilirlik Faaliyetlerinin Analizi”, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13:3, 492-511.
  • Kaya, F. B. (2019), “Sürdürülebilir Restoran İşletmeciliği: Eskişehir İli Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Karabük.
  • MMWR (Morbidity and Mortality Weekly Report) (2020), “Severe Outcomes Among Patients with Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)”, Centers for Disease Control and Preventon, 69:12, 343-346.
  • Önemli, S. (03.04.2020), “Online Market Alışverişlerine Koronavirüs Etkisi”, Digitalage, https://digitalage.com.tr/online-marketalisverislerine-koronavirus-etkisi/ (Erişim Tarihi: 12.08.2020).
  • Özpeynirci, E. (05.04.2020), “Corona Otomotiv Bayilerine Sıçradı!”, Sözcü Gazetesi, https://www.sozcu.com.tr/2020/otomotiv/corona-otomotiv-bayilerine-sicradi-5727328/ (Erişim Tarihi: 22.08.2020).
  • Palabıyık, H. (2005), Sürdürülebilirlik ve Yerel Yönetimler: Uygulanabilirliği ve Ölçümü Üzerine, Özgür, H. ve Kösecik, M. (Ed.), Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar-1: Reform, Ankara.
  • Rodriguez, S. I., Roman, M. S., Sturhahn, S. C., & Terry, E. H. (2002), Sustainability Assessment and Reporting for the University of Michigan's Ann Arbor Campus, Center for Sustainable Systems, Report No: CSS02-04. University of Michigan, Ann Arbor, Michigan.
  • Saday, T. (27.03.2020), “Güvenlik Görevlisi Coronadan Öldü, Banka Şubesi Kapatıldı”, Sözcü Gazetesi, https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/guvenlik-gorevlisi-coronadan-oldu-banka-subesi-kapatildi-5707737/ (Erişim Tarihi: 19.08.2020).
  • Şahin, Z., Çankaya, F., & Karakaya, A. (2018), “Sürdürülebilirlik Raporlarının Sektörlere ve Yıllara göre Analizi”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 20, 17-32.
  • Sendika.org (17.04.2020), https://sendika64.org/2020/04/bir-sok-iscisi-anlatiyor-insanlar-haftalik-izin-deyince-dinlenmek-nefesalmak-istiyor-fakat-biz-evde-daha-cok-strese-giriyoruz-584532/ (Erişim Tarihi: 18.08.2020)
  • Soydan, B. (19.08.2020), “Koronavirüs BİM’i, Şok’u Zengin Etti, Bazı Şirketleri Uçuruma Sürükledi, https://t24.com.tr/haber/koronavirus-bim-i-sok-u-zengin-etti-bazi-sirketleri-ucuruma-surukledi,897744 (Erişim Tarihi:17.08.2020).
  • Sözcü Gazetesi (27.05.2020a). “Çalışanı ‘Corona’dan Ölen Market Karantinaya Alındı”, https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/calisani-coronadan-olen-market-karantinaya-alindi-5839549/ (Erişim Tarihi: 19.08.2020).
  • Sözcü Gazetesi (20.04.2020b), “Corona Yüzünden Esnaflar İnternete Yöneldi! Satışlar Yüzde 200 Arttı”, https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/corona-yuzunden-esnaflar-internete-yoneldi-satislar-yuzde-200-artti-5761591/ (Erişim Tarihi:19.08.2020).
  • Şok (2019), “Sürdürülebilirlik Raporu”,https://kurumsal.sokmarket.com.tr/surdurulebilirlik (Erişim Tarihi: (23.08.2020).
  • Taşdemir, B. (2017), “Sürdürülebilirlik Raporları Kapsamında Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Finansal Performans Üzerine Etkisi: BIST Sürdürülebilirlik Endeksinde Bir Araştırma”, Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir.
  • Ticaret Bakanlığı (13.05.2020), “Koronavirüs Dijital Market Ürünlerini Pazarını Nasıl Etkiledi?”, https://ticaret.gov.tr/blog/sektor haberleri/koronavirus-dijital-market-urunleri-pazarini-nasil-etkiledi (Erişim Tarihi: 19.08.2020).
  • Turan, M. (04.04.2020), “Gıda Perakendecileri 40 Binden Fazla Noktada Seferber Oldu”, Anadolu Ajansı,https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/gida-perakendecileri-40-binden-fazla-noktada-seferber-oldu/1792101 (Erişim Tarihi: 13.08.2020).
  • Turhan, G. D., Özen, T., & Albayrak, R. S. (2018), “Kurumsal Sürdürülebilirlik Kavramı, Stratejik Önemi ve Sürdürülebilirlik Performansı Ölçümü”, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 9:1, 17-37.
  • Tutulmaz, O. (2012), “Sürdürülebilir Kalkınma: Sürdürülebilirlik için bir Çözüm Vizyonu”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11:3, 601- 626.
  • T24 Gazetesi (18.08.2020). https://t24.com.tr/haber/koronavirus-etkisi-zarardaki-sok-market-karantinada-cirosunu-yuzde-31- artirip-kara-gecti,897521(Erişim Tarihi: 15.08.2020).
  • Viera, A. J., & Garrett, J. M. (2005), “Understanding Interobserver Agreement: The Kappa Statistic”, Family Medicine, 37:5, 360-363.
  • Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 9.basım, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
  • White, M. A. (2013), “Sustainability: I know it When I see it”. Ecological Economics, 86, 213-217.
  • Worldmeters (2020), “COVID-19 Coronavirus Pandemic”,https://www.worldometers.info/coronavirus/ (Erişim Tarihi: 29.08.2020)