Algoritmik Perspektiflerin Keşisim Noktalarında Din ve Hukuk: Dijital Dönüşümde İradenin Değişen Yüzü

Bilim dünyası, büyük bir hızla, teknolojinin etkisiyle sürekli yeni keşifler ortaya çıkarmaktadır. İnsanlar ise bu yenilikleri kavramak amacıyla zihnin üstünde bir zekâ yeteneği aramaktadırlar. Bunun üst düzeyde yardımcısı ise yapay zekâdır. Hayatımızı gittikçe etkisi altına alan yapay zekâ; siyaset, eğitim, iletişim, sağlık, ticaret, hukuk gibi alanlarda insanı aşmış görünen çok yüksek bir düzeyde büyük bir dijital dönüşüm başlatmıştır. Modern yaşamak adına her şeyin benzerinin yapıldığı günümüzde, üzerinde durulması gereken en önemli konulardan biri de hiç şüphesiz insanlığın düzenini ve kendisini değiştirecek olan yapay zekâdır. Yapay zekâ sistemleri insan zihnini, algoritmada yeniden üretmeyi planlamakta ve eş zamanlı veya eş zamansız hızlı karar alma/verme gücünü artık başarabilmiştir. Bu durum beraberinde yapay iradelerle (bedensiz humanoid/homo dijitalis) ile gerçek iradelerin (ef‘âl-i mükellefin-human behaviours: anlama, ihtiyaç ve hareket etme) aynı çatı altında toplanabileceği gibi çatışabileceğini ortaya çıkarmıştır. Eş zamanlı veya zamansız hızlı karar verme sürecinde çoğulculuk adına iradeleri kendinde toplaması ve aynı zamanda kendisinde çatışma sebebi oluşturmasından dolayı yapay zekânın hukuk zeminde nasıl bir problem meydana getireceği ise henüz belirsizliğini sürdürmektedir. Dini ve pozitif hukukta yapay zekânın, kişilik sorunuyla birlikte, yaptığı ve neden olduğu davranışların sonucunda ortaya çıkan neticelerden hukuk önünde kim veya kimlerin sorumlu tutulacağı bilinememektedir. Günümüzde yapay zekânın hukukî kişiliği -her ne kadar bazı ülkeler belli bir statü vermiş olsa bile- henüz teorik bir soru/n/dan öteye gidememiştir. Lakin teknolojiyle beraber gelecek yıllarda hayatımızın yapay zekâ üzerine kurulacağı düşüncesinden hareketle dijital amel (homo dijitalis) bağlamında yapay zekânın hukuk temeli ve çerçevesinin şekil alması çabası içerisindeyiz.

Anahtar Kelimeler:

Din, İslam Hukuku, Yapay Zeka, Algoritma, Özne İnsan, Dijitalleşme

Religion and Law at The Intersection of Algorithmic Perspectives: The Changing Face of Will in Digital Transformation

The world of science is constantly making new discoveries with the impact of technology at a great speed. Humans, on the other hand, find it very difficult to grasp these innovations and need an intelligence capability above the mind in order to overcome this. Artificial intelligence is the top-level assistant for this. Artificial intelligence, which is increasingly influencing our lives, has initiated a great digital transformation at a very high level that seems to have surpassed human beings in areas such as politics, education, communication, health, trade and law. In today's world, where everything is replicated in the name of modern life, one of the most important issues to be emphasised is undoubtedly artificial intelligence, which will change the order of humanity and itself. Artificial intelligence systems are planning to reproduce the human mind in the algorithm and have now achieved the power of simultaneous or asynchronous rapid decision-making. This situation has revealed that artificial wills (disembodied humanoid/homo digitalis) and real wills (ef'âl-i mükellefin-human behaviours: understanding, needing and acting) can be gathered under the same roof or they can conflict. It is still unclear what kind of problem artificial intelligence will create on the legal ground due to the fact that it collects wills in the name of pluralism in the process of simultaneous or untimely rapid decision-making and at the same time creates a cause of conflict in itself. In religious and positive law, it is not known who or who will be held responsible in front of the law for the consequences that arise as a result of the behaviours that artificial intelligence does and causes, together with the problem of personality. Today, the legal personality of artificial intelligence -even though some countries have given it a certain status- has not yet gone beyond a theoretical question. However, we are endeavouring to shape the legal basis and framework of artificial intelligence in the context of homo digitalis (homo digitalis), based on the idea that our lives will be based on artificial intelligence in the coming years with technology.

Keywords:

religion, İslamic Law, Artificial Intelligence, Algorithm, Human Subject, Digitalisation.,

Tam Metin

___

Acar, A.-Gezer, İ. (2022). “İslam Hukukuna Göre İnsan Gibi Davranışlarda Bulunan Her Şey İnsan Mıdır?” (Yıldıray Sipahi, ed.) Yapay Zekâ Çağında İslam ve Hukuk. Dijital Kitap. Burdur. ed. Adnan Bülent Baloğlu –Yıldıray Sipahi. (2023). Din, Hukuk ve Teknoloji. (1. bs). Ankara: DİB
Akdağ, Ö. (2006). Kötülük Problemi ve Özgür İrade Savunması. Ankara: AÜSBE, Yüksek Lisans Tezi.
Akın, İ. (2022). Dijital Gelişmelerin Şirketler Hukuku Üzerindeki Etkisi. Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4/1.
Akipek, Jale vd (2020). Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları.
Akçay, M. (2011). İnsanlığın Ortak Dini Temeli: Fıtrat. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/23.
Akburakcı, N.F. (2022) Yapay Zekânın İdarenin Takdir Yetkisi ve Karar Alma Mekanizmalarına Etkisi. İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi 77/97. (Şubat)
Ağırman, F.- Özdemir, F. R. (2012). İslam Düşüncesinde İrade Problemi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13.
Aksoy, H. (2021). “Yapay Zekalı Varlıklar ve Ceza Hukuku”. International Journal of Economics, Politics, Humanities & Social Sciences 4/1.
Atalay, A. (2015). “Elektronik Ortamda Akitleşme.” Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2015/4, c. 4, sayı: 8, ss. 21-42.
Aslan, M. Y. (2010). “Türk Hukukunda Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu”. Ankara Barosu Dergisi 68/2.
Bak, B. (2018). “Medeni Hukuk Açısından Yapay Zekânın Hukuki Statüsü ve Yapay Zekâ Kullanımından Doğan Hukuki Sorumluluk.” Türkiye Adalet Akâdemisi Dergisi, 9/35.
Balta, Y. (2021). “Modern ve İslam Hukuku Açısından Tarihi Süreçte Tüzel Kişilik.” Amasya İlahiyat Dergisi 17 (Aralık).
Bardakoğlu, A. (1983). “İslam Hukukunda Akit Hürriyeti ve Akdî şartlar Açısından Bu Hürriyetin Sınırı.” Kayseri Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S: 1. Kayseri.
Bardakoğlu, A. (1986). Akidlerde ve Hukukî işlemlerde “Kasdın” Rolü. Kayseri Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S: 3. Kayseri.
Bardakoğlu, A. (1988). Akdî Münasebetlerde İnsan Unsurunun Önemi. Kayseri Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S: 5. Kayseri.
Benli, E.-Şenel, G. (2020). “Yapay Zekâ ve Haksız Fiil Hukuku”. AÜ Hukuk Fakultesi Dergisi 2/2.
Biçkin, İ. (2006). “Elektronik İmza ve Elektronik İmza ile İlgili Yasal Düzenlemeler” TBB Dergisi, Sayı 63.
Bora Çınar, S. (2022). Şirketler Hukukunun Geleceği Üzerine Bir İnceleme: Şirket Yönetiminde Yapay Zeka. Seçkin Yayınları.
Caşın, Mesut Hakkı – Al, Dursun –Başkır, Nur Dinemis. “Yapay Zekâ ve Robotların Eylemlerinden Kaynaklanan Cezai Sorumluluk Sorunu”. Ankara Barosu Dergisi 1 (2021).
Çalış, H. (2019). “Eşya Hukuk”, İslam Hukuku. (Talip Türcan, ed.) Ankara: Grafiker Yayınları.
Çetin, R. (2010). Gazali’de İlahi İlim- İlahi İrade İlişkisi. AÜSBE, Ankara: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Çınar, A. (2005). “Leibniz’de Kötülük Problemi ve Teodise”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1.
Çırak, H. H. (2001). İslam Hukukunda Hükmi Şahsiyet. AÜSBE Erzurum, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Dağcı, Ş. (2003). “İslam Ceza Hukukunda İrade-Suç İlişkisinin Cezaya etkisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1.
Damla Rana Dündar-İnci Sarıçiçek-Eyüp Çınar-Ahmet Yazıcı, “Kestirimci Bakımda Makine Öğrenmesi: Literatür Araştırması”, Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi 29/2 (2021), 263.
Demirci, E. (2018). “Tüzel Kişi Yönetim Kurulu Üyelerinin Anonim Şirkette Borçlanma Yasağı”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 22/2.
Doğan, M. (2021). “Yapay Zekâ ve Özgür İrade: Yapay Özgür İradenin İmkânı”. Trt Akademi 6/13 (Eylül).
Doğan, M. Yapay Zekâ ve Bilinç Problemi. İstanbul: Çizgi Yayınları,
Doğrucan, M. F. -Hazar, Z. (2019). “Yapay Zekâ Çalışmalarında Dilsel Arka Plan ve Felsefe”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi sayı 34 (Ocak).
Dönmez, S. (2020). “Felsefe Bağlamında Yapay Zekâ ve 2025 Sendromu”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2.
Dündar, D. R. – Sarıçiçek, İ. – Çınar, E. – Yazıcı, A. (2021). “Kestirimci Bakımda Makine Öğrenmesi: Literatür Araştırması”. Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi 29/2.
Düzgün, Ş. A. (2016). “İnsanın Doğası (Fıtratı) ve Özgürlüğü Üzerine”. Kelam Araştırmaları Dergisi 14/2.
Erdoğan, G. (2021). “Yapay Zekâ ve Hukukuna Genel Bir Bakış.” Adalet Dergisi 1/66.
Ergün, Ö. (2017) “Kişi Kavramı ve Çeşitleri”. Dicle Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dicle Adalet Dergisi 1/1.
Elsöz, Ü. (2002). İslam Hukukunda Şirket Ortaklarının Hakları, Sorumlulukları ve Şirketlerin Tafsiyesi. UÜSBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Ersoy, Ç. (2020). Robotlor, Yapay Zekâ ve Hukuk. On İki Levha.
Frankfurt, H. G. (2020). “İradenin Özgürlüğü ve Kişi Kavramı”. (Aysun Türkcan, Çev.). Din ve Felsefe Araştırmaları 3/6 (Aralık).
Genç, C. (2019). “Kelamdaki Bilgi-İman Tartışması Yönüyle Yapay Zekâ ve İman Açısından Ortaya Çıkarması Muhtemel Sorun”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 2/52 (Aralık).
Gezer, İ. (2022). İslam Hukukuna Göre Yapay Zekânın Hukuki Mahiyeti. Konya: NEÜSBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Gözübüyük, B. (2021). “Yapay Zekâ Algoritmalarının Anonim Ortaklıklarının Kurumsal Yönetimine Sağlayabileceği Olası Katkıları”. Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11/2.
Gözler, K. (2011). Hukuka Giriş, Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
Güner, C. (2020) “Yapay Zekânın Verdiği Zarardan Doğan Sözleşme Dışı Sorumluluğa Uygulanacak Hukuk”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 8/15 (Haziran).
Güvel, A. Ö. (2020). “Roma Hukukunda Tüzel Kişiler”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 69/2.
Hasker, W. (2012). “İnsanın Özgürlüğü ve Kötülük Problemi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat FakültesiDergisi 53/1.
Hatemi, H. (1976). Medeni Hukuk Tüzel Kişileri. (1. bs). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Hökelekli, Hayati. “İrade”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Erişim 30.Temmuz 2022)
Hökelekli, Hayati. “Fıtrat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Erişim19 Ağustos 2022)
http://www.hâkimiyet.com/kelamda-yapay-zekâ-16274yy.htm (08.01.2022)
https://www.stendustri.com.tr/bilim-teknoloji/yapay-zekâ-nedir-ne-demektir-nasil-calisir-h9 (15.07.2022).
İmamoğlu, S. E. (2021). Yapay Zekâ Uygulamalarının Karar Verme Üzerine Etkileri. Gebze Teknik Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
İnce, H. – İmamoğlu, S. E. – İmamoğlu, S. Z. (2021). “Yapay Zekâ Uygulamalarının Karar verme Üzerine Etkileri: Kavramsal Bir Çalışma”. İrem Dergisi 9/1.
Kaan, E. O. (2016). İslam Hukukunda Şirket Yapısı ve Sürekliliği Sorunu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Karaman, H. (1991). Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: Nesil Yayınları.
Kaşak, Fahri Erdem. “ Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 26/2 (Aralık 2020). 1242-1263
Karatepe Kaya, M. (2021). “Yapay Zekânın Şirket Yönetimine Olası Katkılarının Türk Şirketler Hukuku Kapsamında Değerlendirilmesi ve Yapay Zekânın Hukuki Statüsünün Belirlenmesinde Şirketler Hukukundan Çıkartılabilecek Dersler”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 25/3.
Kayış, H. H. (2019). “Avrupa Birliği Medyası ve Çoğulculuk”. Simetrik İletişim Araştırmaları Dergisi 1/1.
Kaygısız, Ü. (2021). “Siyasal Karar Süreçlerinde Algoritmik Karar Verme: Türkiye’de Kovid 19 Pandemi Sürecinde Yerinde Karar Dönemi Uygulamasına Dair Bir İnceleme”. Türk Akademik Araştırma Dergisi 6/2 (Haziran).
Karakaya, H. (2019). İslam Borçlar Hukukunda Akit Hürriyeti. AÜSBE. Yayımlanmamış Doktora Tezi Erzurum,
Kartöz, M. O. (2020). Şeffaflık ve Hesap Verilebilirlik Açısından Kişisel Verilerin Korunması ve Yapay Zekâ. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
Keleş Ali-Keleş Aytürk-Akçetin Eyüp. (2017). “ Pazarlama Alanında Yapay Zekâ Kullanım Potansiyeli ve Akıllı Karar Destek Sistemleri”. Turkish Studies İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkkısh or Turkic 12/11.
Keskenler, Mustafa Furkan – Keskenler, Eyüp Fahri. “ Bulanık Mantığın Tarihi Gelişimi”. Takvim-i Vekayi 5/1 (2017).
Kılıçoğlu, Mahir. “İrade: Din Psikolojisi Perspektifinden Bir İnceleme”. Kastamonu Üniversitesi İlahıyat Fakülte Dergisi 5/1 (Eylül 2021).
Kılıçarslan Seda. “Yapay Zekânın Hukuki Statüsü ve Hukuki Kişiliği Üzerine Tartışmalar”. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi 4/2 ( 2019).
Kılıçcıoğlu, Riza Hakan. La Problematıoue De La Volonte Chez Leıbnız These. Aout: Unıversıte Galatasaray, Instıtut Des Scıences Socıales, De Master Recherche, 2020.
Kurt, Yaşar. ”Kur’an’da Fıtrat Kavramı”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/2 (2005).75
Korkmazgöz, Rıza. Kelam’da İlahi İrade ve İlim İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
Kozan Demircan, İnsan Bilinci Nedir ve Özgür İrade Var mı?https://khosann.com/insan- bilinci-nedir-ve-ozgur-irade-var-mi/ (04.07.2022).
Kozan Demircan, Yapay Zekâ İnsan Kadar Zeki Olacak mı? https://khosann.com/yapay-zekâ-insan-kadar-zeki-olacak-mi/ (12.08.2022).
Köken, E. (2021). “Yapay Zekânın Cezai Sorumluluğu”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 12/47 (Temmuz).
Kuvancı, Cenan. “Özgür İrade Savunması”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12 (2002).
Kumaş, M. S. (2007). Çok-Hukuklu sistem ve İslam Hukukundaki Yeri. UÜSBE Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bursa.
Kurzwel, R. (2021). Bir Zihin Yaratmak İnsan Düşüncesinin Esrarı, çev. Dilara Gostolüpçe, (3. bs). İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul 2021
Kuşcu, Dinçer (2007). Karar Verme Süreçlerinde Bulanık Mantık Yaklaşımı. MÜSBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Küçük, Ali Erkan. Belirsizlik Altında Yatırım Kararlarının Verilmesi-Türkiye Örneği: Bulanık Küme Yaklaşımı. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2004.
Marulcu, Hasan Tevfik. “Ehli Sünnet Kelamında İrade ve Meşiet”. Süleyman Demirel üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2014).
Menteş, Cengiz. Schopenhauer ve Sartre’da İradenin Özgürlüğü Problemi. Ankara: AÜSBE, Doktora Tezi, 2021.
Möslein Florian (2021), “Yönetim Kurulu Toplantı Odasındaki Robotlar: Yapay Zeka ve Şirketler Hukuku”. çev. Sevda Bora Çınar, İslam Hukuk Mecmuası 79/2.
Mustafa Çağrıcı, İnsanın manevi ve zihinsel boyutunun ifade eden dört Kur’an terimi: kalp, ruh, nefs, akıl, https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=30546 (25.09.2022).
Namlı, Barış. Department of Civil Engineering Hydraulics and Water Resources Engineering Programme. M.Se.Thesıs, İstanbul Technıcal Unıversıty , 2022.
Nasr, Hossein Seyyed. “İslam, Müslümanlar ve Modern Teknoloji”, çev. Somayyeh Radmard, Nurettin Beltekin. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4/1 (Nisan 2016).
Necdet Tekin- Salih Karanfil, “Fuzzy Mantık (Bulanık Mantık)”, Öneri Dergisi 1/2 (Ocak 1995).
Onur, Ferhat. ”İrademiz Özgür Değil: Metafizik Bir Problem Olarak Özgür İrade”. Yapay Zeka Ve Zihin Felsefesi Dergisi 3/1 (Haziran 2020).
Ödemiş, M. (2020). “Kelami Açıdan Nörobilim Verileri Bağlamında İrade Özgürlüğü” Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş.
Özakkaş, T. (2004). Bütüncül Psikoterapi, 2. Baskı, Litera Yayıncılık.
Özdirek, R. (2004). İslam Hukukunda Akit Hürriyetini Sınırlayan Durumlar. MÜSBE, Doktora Tezi.
Özsunay, E. (1964). Medeni Hukukumuzda Tüzel Kişiler. (2. bs.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Özdemir, Hasan Rıza. “Kur’an-Fıtrat İlişkisi ve İnsanı Yöneten Değerler”. Dini Araştırmalar 25/62 (Haziran 2022).
Özdipçiner, Saadet Ece. Şirketler Hukukunda Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılmasının Yargıtay Kararları Işığında İncelenmesi. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019
Özgür, Selahaddin Bilal. “Algoritmalar, Yapay Zeka, Makine Öğrenmesi, Derin Öğrenme ve Uygulamaları: Beşeri Fayda Üretiminin Yazılımlar Tarafından Karşılanması”. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi 10/1 (Haziran 2021).
Öztürk, Kadir –Şahin, Mustafa Ergin. “Yapay Sinir ağları ve Yapay Zeka’ya Genel Bir Bakış”. Takvim-i Vakayi 6/2 (Aralık 2018).
Özdemir, Ahmet. “Akitlerde İrade Beyanı”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2008).
Pulaşlı, H. (2020). Şirketler Hukuku Genel Esasları. (6. bs). Ankara: Adalet Yayınevi.
Pulat, M.-Deveci, İ. (2021). “Türkiye’de Makine Öğrenmesi ve Karar Ağaçları Alanında Yayınlanmış Tezlerin Bibliyometrik Analizi”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi 28/2.
Sambur, Bilal. “Özgürlük, Çoğulculuk ve Barış”. Liberal Düşünce Dergisi 18/27 (2013).
Sarı, Onur. “Yapay Zekanın Sebep Olduğu Zararlardan Doğan Sorumluluk”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147 (2020).
Schopenhaur, A. (2012). Bilmek ve İstemek. Trc. Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları.
Sekman, Aziz.”Thoreau: Modern Dünya İçin Transandantal Doğa Derleyen: Alan Jacobs”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/1 (Haziran2018).
Seyhan, Nagihan. Aristoteles’te ve Farabi’de Özgür İrade. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,2013
Selahaddin Bilal Özgür, “Algoritmalar, Yapay Zeka, Makine Öğrenmesi, Derin Öğrenme ve Uygulamaları: Beşeri Fayda Üretiminin Yazılımlar Tarafından Karşılanması”, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi 10/1 (Haziran 2021), 5.
Sinanoğlu, A. (2009). “Kur’ân-ı Kerim’de Allah’a İzâfe Edilen İrâde Ve Meşîet Kavramlarına Yüklenen Geleneksel Anlamlar Hakkında Teolojik Bir Değerlendirme”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 13.
Ed. Sipahi Yıldıray, Yapay Zeka Çağında İslam ve Hukuk. Dijital Kitap, Burdur, 2022.
Sipahi, Y. (2022a) “Dijital Amel ve Yapay Zeka (YZ-Dijital Varlık)”, Yapay Zeka Çağında İslam ve Hukuk. ed. Yıldıray Sipahi, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi.
Sipahi, Y. (2022b) “İslam İslam Hukukunun Genel Teorisi Bağlamında İstihsan ve Yapay Zeka” Yapay Zeka Çağında İslam ve Hukuk. Ed. Yıldıray Sipahi, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi
Sipahi, Y.-Ersan, S. (2023). “Yapay Zekâ ve Gerçek Kişi Sorunu” Din, Hukuk ve Teknoloji, 1. Baskı. ed. Adnan Bülent Baloğlu-Yıldıray Sipahi, DİB.
Sipahi, Y. (2020), “İstihsânın Gerçek Mahiyeti-1 –Kitâb Kapsamında Akılla Birlikte.”, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 / 1 (Aralık).
Sipahi, Y.-Canpolat, F. (2023) “İslam Aile Hukukunda Bağlamında İnsansılarla Evlilik,” Diwan Dergisi 4/2 (Temmuz).
Sucu, İpek. “Farklı Yaşam Tarzlarında Geleneksel Ve Modern Anlayışının Televizyon Dizilerine Yansıması”. Sosyoloji Dergisi 23/24 (2011): 120-140
Tahça, Mehmet. Felsefi Açıdan Yapay Zeka. Muğla: Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
Taslaman, Caner, “Bedenin ve Ruhun İki Ayrı Cevher Olup Olmadığı Sorununa Karşı Teolojik Agnostik Tavır”, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33 (2007/2), 41-68.
Tekin, Muhammed Ali. “ Kur’an ve Hadislerde Fıtrat Kavramının Anlamı Üzerine”. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/2 (Aralık 2020).
Tekin, Necdet – Karanfil, Salih. “Fuzzy Mantık (Bulanık Mantık)”. Öneri Dergisi 1/2 (Ocak 1995).
Uğurlu, Ahmet. Schopenhauer’de İrade Ahlak İlişkisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013
Vural, Barış Bilen. Yapay Sinir Ağları İle Finansal Tahmin. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi,2007.
Vural, Sena. Tüzel kişilik Perdesinin Kaldırılması. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, Yüksek lisans Tezi, 2019
Yeşilkaya, N. (2021). Post-hümanizm ve Adalet. Episteme Yayınları. Ankara.
Yeşilkaya, Nazan. “Felsefi Bir Sorun Olarak Yapay Zeka”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 / 22 (Aralık 2022): 97-126. https://doi.org/10.51553/bozifder.117640.
Yeşilkaya, Nazan. “Yapay Zekâya Dair Etik Sorunlar”. Şarkiyat 14/3 (2023a): 948-963. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1189864
Yeşilkaya, N. (2023b). “Algoritmik Adaletsizlik.” Din Hukuk ve Teknoloji. (Adnan Bülent Baloğlu-Yıldıray Sipahi, ed.: 1. bs.). DİB.
Zambak, Aziz Fevzi. “Free Will and Artificial Intelligence”. Yapay Zekâ ve Zihin Felsefesi Dergisi 1/2 ( Aralık 2018). 172

___

APA	Sipahi, Y. (2023). Algoritmik Perspektiflerin Keşisim Noktalarında Din ve Hukuk: Dijital Dönüşümde İradenin Değişen Yüzü . Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi , 12 (8) , 1015-1035 .