Sükûti İcmâın Kaynak Değeri

İcmâ, Hz. Peygamber’in vefatından sonra bir asırda yer alan müctehidlerin dini bir mesele üzerinde ittifak etmeleri şeklinde tarif edilmekte ve ittifak şekline göre sarih ve sükûtî olarak ikiye ayrılmaktadır. Âlimler sarih icmâın ayrıntısına dair olan bazı konularda ihtilaf etseler de temel çerçeveyi oluşturan hususlarda ittifak halindedirler. Sükûtî icmâda ise önemli ihtilaflar bulunmaktadır. İslam Hukuku doktrininde Hanefî ve Mâlikî ekolünden olan usûlcülerin ekseriyeti, Hanbelî ekolünün temsilcileri, Şâfiî ekolünden olan bazı âlimler ve Mutezilî usûlcülerin bir kısmı sükûtî icmâı, icmâın bir çeşidi ve İslam Hukukunun aslî kaynaklarından biri olarak kabul etmektedirler. Ancak Şâfiî ekolünün ekseriyeti, Hanefî ve Mâlikî ekolünden de bazı usûlcüler deliller hiyerarşisinde sükûtî icmâa yer vermemektedirler. Onu icmâın bir türü olarak gören âlimler de sükûtî icmâın oluşum şartları, vakti, katî ve zannî olması gibi birtakım ayrıntılarda ihtilaf etmektedirler. Çalışmada sükûtî icmâın delil olup olmaması ile ilgili ayrıntılara ve ihtilaflara temas edilerek onun kaynak değeri hakkında bir tercihte bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Delil, İcma, Sarih İcma, Sükuti İcma

The Value of Tacit Ijma as a Resource

Ijma, defined as the agreement of the mujtahid in the century after the passage of the Prophet (Pbuh) on a religious issue, is divided into two according to the form of the agreement either as explicit ijma (ijmaʽ sarih/ijmaʽ qawli) or tacit ijma (silent ijmaʽ/ijmaʽ sakuti). Even though scholars disagree on some issues related to the detail of explicit ijma, they are unanimous with the subjects forming the basic framework. However, there are important disputes in tacit ijma. In the doctrine of the Islamic Law, the majority of the scholars from the Hanafi and Malikia schools, the representatives of the Hanbali school, some scholars from the Shafii school, and some of the Mu’tazilah consider it as one of the main sources of the Islamic law. Nevertheless, the majority of Shafii school and some of the Hanafi and Malikia schools do not include tacit ijma in the hierarchy of evidence. Those scholars, who consider tacit ijma as a type of ijma have disputes on a number of details such as the conditions of tacit ijma formation, its time, accuracy, and inaccuracy. The aim of the present is to reach a conclusion about the value of tacit ijma as a resource by providing information about the details and controversies.

Keywords:

Islamic Law, Evidence, Ijmâ, Explicit Ijma (Icmaʽ sarih/Ijmaʽ qawli), Tacit Ijma (Silent ijmaʽ/ijmaʽ sakuti),

PDF

___

Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr. thk. Abdullah Muhammed Muhammed. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1428/2009.
Akay, İhsan. Şâfiî Usûl Geleneğinde İmâm Şâfiî’ye Muhalif Usûlî Görüşler. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
Araz, Yunus. “Sahabe Döneminde İcmâ”. İslâmın Kurucu Nesli Sahabe III -Sahabe ve Dirayet İlimleri- Tartışmalı İlmi Toplantı, Tebliğ ve Müzakereler. İstanbul: 2018.
Aybakan, Bilal. Fıkıh İlminin Oluşum Sürecinde İcmâ. İstanbul: İz Yayıncılık, ts.
Âmidî, Seyfüddîn Ebi’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Nşr. İbrâhîm el-Acûz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1426/2005.
Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef. İhkâmü’l-füsûl fî ahkâmi’l-usûl. Thk. Abdülmecîd et-Türkî. 2 Cilt. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1429/2008.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûkı İslâmiyye ve Istılahâtı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, ts.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahih. Riyad: Dâru’s-Selâm 1419/1999.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Füsûl fi’l-usûl. nşr. Muhammed Muhammed Tâmir. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1430/2010.
Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah İmâmü’l-Harameyn. el-Bürhân fî usûli’l-fıkh. nşr. Salâh b. Muhammed. 2 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1414/1997.
Debûsî, Ubeydullâh b. Ömer b. İsâ. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1428/2007.
Dönmez, İbrahim Kâfi. “İcmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/417-431. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Ebû Yaʽlâ el-Ferrâ’, Muhammed b. Hüseyn el-Hanbelî. el-Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammmed Abdülkâdir Atâ. 2 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1433/2002.
Ebû’l-Hüseyn el-Basrî, Muhammed b. Ali el-Muʽtezilî. el-Muʽtemed. nşr. Halil Meys. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, ts.
Eraslan, Abdulvasıf. “Haber Naklinin Aklen Temellendirilmesi Bağlamında İcmâ’ Rivayetleri Üzerine Bir İnceleme”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/23 (Aralık 2019), 451-468.
Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yaʽkûb. el-Kâmusü’l-muhît. nşr. Halîl Memûn Şeyhâ. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1432/2011.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ. thk. Muhammed Abdurrahman el-Marʽaşlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1432/2011.
Günay, Musa. “Hanefi Usulündeki Bazı Prensiplerin İmam Ebû Hanife’ye Nispetinin Değerlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 19 (Nisan 2012), 299-325.
Hayta, Mustafa. “Usûlü’d-dîn Anlayışının Usûlü’l-Fıkha Yansıması: İcmâ Örneği”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 24 (Ekim 2014), 11-32.
İbn Emîru Hâc, Ebû Abdullâh Şemsüddîn Muhammed el-Halebî. et-Takrîr ve’t-Tahbîr fî ʽilmi’l-usûl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr,1417/1996.
İbn Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr. el-Muhtasar (Tâcüddîn es-Sübkî’nin Rafʽu’l-hâcib an Muhtasar’i-bni’l-Hâcib adlı eseri ile birlikte). thk. Ali Muhammed Muavvaz vd. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1419/1999.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Thk. Mahmûd Hâmid Osmân. 8 Cilt (tek kitap halinde). Kahire: Dârul’l-Hadîs, 1426/2005.
İbn Müflih el-Makdisî, Şemsüddîn Muhammed el-Hanbelî. Usûlü’l-fıkh. thk. Fehd b. Muhammed. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1420/1999.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. et-Tahrîr fî ʿilmi’l-usûl. (İbn Emîru Hâc’ın et-Takrîr’i ile birlikte). 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr,1417/1996.
Karâfî, Şihâbüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs. Nefâisü’l-usûl fî şerhi’l-Mahsûl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 9 Cilt. Suudi Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1425/2005.
Keleş, Ekrem. İslâm Hukukunun Kaynağı Olarak İcmâ. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed. et-Temhîd fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed b. Ali. 4 Cilt. Mekke: Câmiʽatü Ümmi’l-Kurâ, 1406/1985.
Koca, Ferhat. “Mezhep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/537-542. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Molla Fenârî, Şemsüddîn Muhammed b. Hamze. Füsûlü’l-bedaiʽ fî usûli’ş-şerâiʽ. thk. Muhammed Hasen İsmâîl. 2 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1427/2006.
Mustafa, İbrahim vd. el-Muʽcemü’l-vasît. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî ʽilmi’l-usûl. Thk. Şuayb el-Arnavût. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1433/2012.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Usûl. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1426/2005.
Şevkânî, Muhammed b. Alî. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîkı’l-hakkı min ʽilmi’l-usûl. thk. Muhammed Subhî Hallâk. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1432/2011.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm. Şerhu’l-Lümaʽ. thk. Abdülmecîd Türkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1408/1988.
Tâcüddîn es-Sübkî, Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Alî. Rafʽu’l-hâcib an Muhtasar’i-bni’l-Hâcib. thk. Ali Muhammed Muavvaz vd. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1419/1999.
Tûfî, Necmüddîn Ebü’r-Rebîʽ Süleymân. Şerhu Muhtasari’r-Ravza. thk. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1435/2014.
Türcan, Talip. “Dini ve Dini Temsil Eden Kaynakları Tanımlayıcı Bir Yöntem Olarak Sahâbe İcmâı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 27 (Nisan 2016), 57-67.
Yavuz, Yunus Vehbi. “İcmâın Hakikati ve İslâm Teşriindeki Yeri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 3 (Nisan 2004), 85-112.
Yenidoğan, Adem. “İmâm Şâfiî (öl. 204/820)’nin İcmâ Anlayışı”. Marife 13 (Bahar 2013), 89-105.
Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fıkhıyyü’l-âm. 2 Cilt. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1425/2004