CİLALI İBO: YOKSULLUĞUN "PELTEK" HALİ

Bu çalışma, Türk komedi sinemasının öne çıkan figürlerinden Cilalı İbo tiplemesine odaklanıyor. Tiplemeye ait alanyazında beliren boşluk, çalışmanın temel motivasyonunu oluşturuyor. “Örnek olay” (case study) yaklaşımı üzerinden tasarımlanan çalışma, tiplemeyi derinlemesine/boylamsal olarak incelemeyi ve tipleme dolayımıyla inşa edilen temsil üzerinden yoksulların gündelik direnme biçimlerine yönelik çıkarımda bulunmayı amaçlıyor. Mevcut konuyu daraltıp netleştirme ve araştırılabilir bir problem haline getirme gerekliliği dolayısıyla da şu temel soruyu soruyor: Cilalı İbo, gündelik yaşamında siyasi süreçlere nasıl katılır ve bu katılım biçimleri hangi kavramlar ışığında listelenebilir? Söz konusu problem cümlesinin sınırlılıkları ölçeğinde üç düzey üzerinden tasarımlanan çalışma ilk iki düzeyde, yoksulluk, gündelik hayat, gündelik direniş ve komik olanın düşünsel izlekleri üzerine kurulan teorik hattı takip ediyor. Son düzeyde ise örnekleme alınan filmleri metaforik ve metonimik okumaya tabi tutuyor. Elde edilen bulgular, Cilalı İbo’nun, yetişkini çocuklaştırarak, çocukluk yılları tasasızlığına geri dönme arzusunu ortaya koyuyor. Böylece tipleme, yalnızca kendi içinde bir korunma gereksinimi değil, çocuk öz nitelikleri ve ayrıcalıklarını da yetişkin yaşa aktarmış oluyor. “Pelteklik” dolayımıyla açığa çıkan bu “oluş/haline geliş”, ana dilin göçebeleştirilmesi ve insanlar arasındaki ilişkilerin alışıldık uyumunun aşınmaya uğratılmasına zemin hazırlıyor. Cilalı İbo tiplemesi/filmleri üzerine yazılan metinlerin sınırlı sayıda ve değini boyutunda olması, çalışmayı anlamlı kılıyor.

Anahtar Kelimeler:

Cilalı İbo, Gündelik hayat, Yoksulluk, gündelik direniş, yapıçözüm

CİLALI İBO: THE "LISPER" STATE OF POVERTY

This study focuses on the character of Cilalı İbo, an important but neglected character in Turkish comedic cinema. As a case study, it offers an in-depth and longitudinal study of the character and, through this lens, draws conclusions about the everyday forms of resistance poor people employ. It explores the political processes in which Cilalı İbo participates in his daily life, and it analyzes the conceptual forms these acts of participation take. The study has three levels: (a) poverty, everyday life, and everyday resistance; (b) the philosophical path employed by humor; and (c) a metaphoric and metonymic reading of the Cilalı İbo films. The study argues that the character of Cilalı İbo behaves childishly through a desire to return to the carefree years of childhood, embracing a mechanism of self-defense that transfers the attributes and privileges of childhood into adulthood. This “becoming,” revealed through his lisp, paves the way for the deterritorialization of the native language and a movement beyond the usual harmony of human relations.

Keywords:

Cilalı İbo, poverty, daily life, daily resistance, deconstruction,

PDF

___

Açıkel, F. (1996). Kutsal mazlumluğun psikopatolojisi. Toplum ve Bilim, 70, 153-198.

Adorno, T. W. (2005). Minima Moralia-Sakatlanmış Yaşamdan Yansımalar (5. Baskı). (Çev. O. Koçak & A. Doğukan). Metis.

Arslan, U. T. (2005). Bu Kabuslar Neden Cemil-Yeşilçam’da Erkeklik ve Mazlumluk. Metis.

Atayman, V. & Çetinkaya, T. (2016). Popüler Sinemanın Mitolojisi. Ayrıntı.

Bergson, H. (2014). Gülme (Çev. D. Çetinkasap). Kültür.

Bonhoeffer, D. (1998). Doğruyu söylemek’ten kasıt nedir? (Çev. Ö. Arıkan). Cogito-Yalan. 16, 73-76.

Brecht, B. (1994). Oyun Sanatı ve Dekor (Çev. K. Şipal). Cem.

Brecht, B. (1997). Epik Tiyatro (Çev. K. Şipal). Cem.

Bruckner, P. (2006). Masumiyetin Ayrıcalığı (Çev. H. Tuncer). Ayrıntı.

Canetti, E. (2006). Kitle ve İktidar (3. Baskı). (Çev. G. Aygen). Ayrıntı.

Certeau, M. de. (2008). Gündelik Hayatın Keşfi I (Çev. L. A. Özcan). Dost Kitabevi.

Deleuze, G. (1995). Negotiations. Columbia University Press.

Diken, B. ve Laustsen, C. B. (2011). Filmlerle Sosyoloji (2. Bakı). Metis.

Dinler, M. (Yönetmen). (1961). Cilalı İbo Zoraki Baba [Film]. Kemal Film.

Dinler, M. (Yönetmen). (1964). Cilalı İbo ve Kırk Haramiler [Film]. Kemal Film.

Ergün, O. N. (Yönetmen). (1960). Cilalı İbo ve Tophane Gülü [Film]. Kemal Film.

Ergün, O. N. (Yönetmen). (1963). Cilalı İbo Perili Köşkte [Film]. O.F.S.

Fo, D. (1991). The Tricks of the Trade (J. Farrell, Trans.). Methuen.

Goffman, E. (2014). Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu (3. Baskı). (Çev. B. Cezar). Metis.

Greimas, A. J. (1962). Linguistique Statistique et Linguistique Structurale, Le Françai, Ekim, 241-254.

Gürbilek, N. (2008). Mağdurun Dili-Denemeler. Metis.

Gürbilek, N. (2012). Kötü Çocuk Türk (4. Baskı). Metis.

Hall, S. (1997). Popüler olanın yapıbozumu üzerine notlar. Mürekkep, 8, 15-22.

Karakaya, F. (1962, Mayıs). Cilalı İbo, Burt Lancaster, Aliye Rona, Alfred Hitchcock. Feridun Karakaya ile yapılan söyleşi, Ses Dergisi, 26.

Karakaya, F. (1995). Aile boyu sinema. Feridun Karakaya ile yapılan söyleşi. http://acikradyo.com.tr/arsiv-icerigi/cilali-ibo-karsinizda

Kuruoğlu, H. & Boz, M. (2016). Mizah ve sinema. H. Kuruoğlu & M. Boz (Ed.), Medya ve Mizah (241-445). Atlas.

Marx, K. & Engels, F. (1976). Komünist Manifesto (Çev. S. Arslan). Bilim ve Sosyalizm. (Özgün eser 1846 tarihlidir).

Nietzsche, F. (1964). Böyle Buyurdu Zerdüşt (1. Baskı). (Çev. A. T. Oflazoğlu). Bilgi.

Nietzsche, F. (1998). Ahlakdışı anlamda doğruluk ve yalan üzerine (Çev. O. Auroba). Cogito-Yalan, 16, 55-66.

Nietzsche, F. (2012). Ecce Homo-İnsan Nasıl Kendi Olur? (Çev. E. Aktan). Alter.

Onaran, A.Ş. (1994). Türk Sineması (I. Cilt). Kitle.

Refiğ, H. (2013). Ulusal Sinema Kavgası (3. Baskı). Dergah.

Scognamillo, G. (1998). Türk Sinema Tarihi (1896-1997). Kabalcı.

Scott, J. C. (2014). Tahakküm ve Direniş Sanatları-Gizli Senaryolar (2. Baskı). (Çev. A. Türker). Ayrıntı.

Seden, O. F. (Yönetmen). (1956). Berduş [Film]. O.F.S.

Seden, O. F. (Yönetmen). (1958). Cilalı İbo Yıldızlar Arasında [Film]. Kemal Film.

Seden, O. F. (Yönetmen). (1964). Cilalı İbo Kadın Avcısı [Film]. O.F.S.

Seden, O. F. (Yönetmen). (1970). Cilalı İbo Almanya’da [Film]. O.F.S.

Seden, O. F. ve Dinler, M. (1971). (Yönetmenler). Cilalı İbo Teksas Fatihi [Film]. Kemal Film.

Sennett, R. (2005). Otorite (2. Baskı). (Çev. K. Duran). Ayrıntı.

Teksoy, R. (2009). Rekin Teksoy’un Sinema Tarihi-Cilt I (3. Baskı). Oğlak.

Wacquant, L. J. (2008). Urban Outcasts-A Comparative Sociology of Advanced Marginality. Polity.

Wittgenstein, L. (2006). Felsefi Soruşturmalar (Çev. D. Kanıt). Totem