YAHUDİ TEOLOJİSİNDE MÜSLÜMAN KELAMCI VE FİLOZOFLARIN ETKİLERİ

Antik Yunan düşüncesinin tercümelerle İslâm alemine taşınmasıyla birlikte Kindi, Fârâbi ve İbn Sina gibi filozoflar İslâm felsefesi alanında bir çok eser bıraktı. İslâm filozoflarının düşünceleri sadece Müslüman filozoflar üzerinde değil, aynı zamanda İslâm coğrafyasında yaşayan Hristiyan ve Yahudi filozofların düşünceleri üzerinde de etkili oldu. Yahudi felsefesinin gelişimi ve Yahudi filozofların düşüncelerini ortaya koyması, İslâm felsefesinin gösterdiği gelişime paralel bir seyir izledi. Yahudi filozofların Yahudilik kelâmı ve akaidine ait düşünceleriyle birlikte kendilerine özgü bir takım felsefi düşüncelerinden söz etmek mümkün olsa da, düşüncelerinin şekillenmesinde İslâm filozoflarının payı büyüktür. Doğu İslâm dünyasında İslâm filozoflarından etkilenen Yahudi filozoflardan Davud el-Mukammas (M.S. 937), İsaac İsraeli (ö. 955) ve Saadia Gaon (882-942)’un düşüncelerinde muhtelif İslâm felsefe ve kelam ekollerinin etkisi aşikardır. Endülüs’lü filozoflardan ise önemlileri şunlardır: Solomon İbn Gabirol (1021-58 veya 1070), Abraham bin Davud (ykl. 1110-80), İbn Meymun (1138-1204), Gersonides (1288- 1344), Judah Ha levi (1086-1141), Mûsâ ibn Ezra, Yûsuf İbn Sıddik el-Kurtubî, İsmâîl ibn Tibbon ve Şem-Tob ibn Yûsuf. İşte bu makalenin amacı, İslâm kelâmcı ve filozoflarının bazı Yahudi kelâmcı ve filozofları üzerindeki etkisini çeşitli örneklerle göstermektir.

THE EFFECTS OF MUSLIM THEOLOGS AND PHILOSOPHERS ON JEWISH THEOLOGY

The philosophers like al-Kindi, Alpharabius, and Avicenna left many works in the field of Islamic philosophy with the transfer of ancient Greek thought to the Islamic world with translation. The ideas of Islamic philosophers not only influenced Muslim philosophers but also the Christian and Jewish philosophers living in Islamic geography. The development of the Jewish philosophy and the manifestation of the Jewish philosophers’ views have shown the parallel development of the Islamic philosophy. Although it is possible to talk about the philosophical thoughts of the Jewish philosophers with their ideas about kalâm and akaid, Islamic philosophers have a great role in shaping their thoughts. The influence of Islamic philosophy and Kalam schools in the thoughts of the Jewish philosophers who were influenced by the Islamic philosophers in the Islamic world, the Davud al-Mukammas (M.S. 937), The Jesus Christ Israel (d. 955) and Saadia Gaon (882-942) are evident. Among the Andalusian philosophers are the following: Solomon Ibn Gabirol (1021-58 or 1070), Abraham bin David (ca. 1110-80), Maimonides (1138-1204), Gersonides (1288- 1344), Judah Ha levi (1086- 1141), Moses Ibn Ezra, Joseph Ibn Zaddik of Cordova, Samuel Ibn Tibbon and Shem-Tob ibn Joseph. The purpose of this article is to illustrate the effect of Islamic theologians and philosophers on some Jewish theologians and philosophers with various examples.

PDF

___

Adamson, Peter – Richard, C. Taylor. İslâm Felsefesine Giriş. Ter. M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Küre yayınları, 2008.
Akdağ, Özcan. “Ortaçağ Yahudi Düşüncesi, Gersonides ve Felsefesi Üzerine”, İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi, no. 3 (Kış 2018): 123-144.
Ali bin Sehl ibn Rabban et-Tabeîi, Firdevsu’l-hikme fi’t-tıb, Thk. Muhammed Zübeyir es-Sadîkî, Berlin: Matbau Aktab, 1982.
Altmann, Alexander - Stern, S.M., İsaac Isrâeli: A Neoplatonic Philosopher of the Early Tenth Century, Oxford: Oxford University Press, 1958.
Bahya İbn Paquda, el-Hidaye ila ferâidi’l-kulûb, thk. A. S. Yahuda, Leiden: E. J. Brill, 1912.
Bakıllani, Kitabu’t-temhid, nş. El-Eb Richard Yusuf McCarthy el-Yesûî, Beyrut, Mektebetu’ş-Şarkiyye, 1957.
Boccaccini, Gabriele. Middle Judaism, Jewish Thought. Minneapolis: Fortress Press, 1991.
Brown, J. Vahid. “Andalusî Theosophy A Recontextualization,” Lights of Irfan Colloquia 7, (2006): 1-28.
Cahız, Kitabü’d-delail ve’l-itibar ala’l-halki ve’t-tedbir, thk. Ebu Sülûm el-Mutezilî, Beyrut: Darü’l-Mektebeti’l-İslâmiyye, 1988.
Dāwūd İbn Marwān al-Muqammaṣ, Twenty Chapters, Ter. Sarah Stroumsa, Utah: Brigham Young University Press, 2016.
Dalkılıç, Bayram. “İskenderiyeli Yahudi Filozof: Philo, Eserleri ve Felsefi Yönte mi.” Necmettin Erbakan Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 15, (2003): 61-79.
De Boer, T. J. The History of Philosophy İn İslam. Trans. By Edward R. Jones B.D. Leiden: E.J. Brill, 1903.
Encyclopedia of World Biography, Encyclopedia.com, “Levi Ben Gerson”, Erişim: 17 Mayıs 2019, https://www. encyclopedia.com Fârâbî. Kitabü Arâ-i Ehli’l-Medîneti’l-Fazıla, Thk. Albert Nasrî Nadir, Beyrut: Daru’l-Meşrık, 1986.
Feldman, Seymour “İntroduction” The Wars of the Lord I Philadelphia: The Jewish Publication Society of America, 1987
Feldman, Seymou“Levi Ben Gershom”, History of Jewish Philosophy İçinde, Ed. Daniel H.
Frank- Oliver Leaman, London and New York: Routledge, 2005.
Frank, Daniel H. – Leaman, Oliver. Yahudi Felsefesi Tarihi. Trc. Abdullah Şevki. Ankara: Hece Yayınları, 2018.
Gazâlî. el-Hikmetu fi mahlukatillah, thk. Muhammed Reşid Kabbani, Beyrut: Daru İhayai’l-Ulûm, 1978.
Gersonides, The Wars of The Lord, ter. . Seymour Feldman, New York, The Jewish Publication Society, 1987.
Goldstein, Bernard R., The Astronomyo f Levi Ben Gerson, New York, SpringerVerlag, 1985.
Gürkan, Salime Leyla. “Yehuda Halevi’nin el-Kitâbu’l-Hazerî’de (Kuzarî) Ortaya Koyduğu Yahudilik Savunusu ve İslâm’a Yönelik Eleştirileri”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 41: 2019.
el-Hafni, Abdulmunim. Mevsuatu felasifeti ve mutasavvıfati’l-Yehudiyye. Mektebetu Medbuli, ty.
Haris El-Muhasibi, Şerhu’l-marife ve Bezlu’n-nasihe, thk. Ebu Meryem Mecdi Fethi Es-Seyyid, Tanta, Daru’s-Sahabe, 1993.
Hanne, E. Kassis. “İslam in Spain”, The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade. Editor in Chief. 7: 341-343, New York: Macmillan Publishing Company, 1987.
Harvey, Steven. “A New İslâmic Source Of The Guide Of The Perplexed”, Maimonidean Studies İçinde, New York: Yeshiva University Press, 1991.
Harwey, W.Z. “Rabbinic Attitudes Toward Philosophy” H. J. Blumberg, B. Braude (ed.) Open Thou mine eyes, Essays on Aggadah and Judaica Presented to Rabbi William G. Braude on his Eightieth Birthday, Ktav Publishing House, Hoboken, Nj. 1962.
Hırschfeld, Hartwig. Judah Halevi’s Kitab Al Khazari, George London: Routledge, 1905.
Husic, İsaac. A History of Mediaeval Jewish philosophy, (New York: The Macmillan Company, 1918.
İbn Gabirol. The Fountain of Life (Fons Vitae), Trns. Alfred B. Jacob, New York: Sabian Publishing Society, 2005.
İbn Ebi Useybia, Uyûnu’lenba fi tabakati’l-etibba, thk. Nizar Rıda, Beyrut, Daru Mektebeti’l-Hayat, ts.
İbn Meserre. Risâletu’l-İ'tibâr (Kitâbu’t-Tabsıra), thk. Muhammed Kemâl İbrâhîm Ca’fer, Fî’l-Felsefeti’l-İslâmiyye içinde, Kuveyt: Mektebetu’l-Fellâh, 1986.
İbn Meserre, İbn Meserre, Risâletu Havâssı’l-Hurûf ve Hakâikihâ ve Usûlihâ, thk. Muhammed Kemâl İbrâhîm Ca’fer, Min Kadaya el-Fikri’l-İslâmî Dirâse ve Nusûs içinde, Kahire: Mektebetu Dâru’l-Ulûm, 1978.
İbn Meymun. Delâletü’l-hairîn, thk. Hüseyin Atay, Mektebetü’s-Sakafeti’ddiniyye. ty.
İbn Miskeveyh, Tehzibü’l-ahlak, thk. İbn Hatîb, Mektebetü’s-Sakafeti’d-Diniyye, 1398.
İbn Rüşd, Telhisu ma bade’t-tabia, thk. Osman Emin, Tahran, Hikmet, 1377.
İhvan-ı Safa, Resâilu İhvan-ı Safa, Tahran, Mektebu’l-İlami’l-İslâmi, 1405.
İsaac İsraeli. Kitabu’l-ağziyye ve’l-edviyye, Thk. Muhammed es-Sabbah, Beyrut: Müessesetü İzzi’d-Din, 1992.
Judah Halevi. el-Huccetu ve’d-delîl fi nasri’d-dîni’z-zelîl (Kuzari), ter. Leyla İbrahim Ebu’l-Mecd, Kahire: el-Merkezü’l-Kavmi li’t-Terceme, 2014.
Kadı Abdülcabbar, Şerhu Usuli’l-Hamse, thk. Abdülkerim Osman, Kahire, Mektebetu Vehbe, 1996.
Kindi. Resailü’l-Kindi el-felsefiyye, Thk. Muhammed Abdulhadi Ebû Rîde, Kahire: Daru’l-Fikri’l-Arabi, 1950.
Manekin, Charles. “Preliminary Observations on Gersonides’ Logical Writings”, Proceedings of the american Academy for Jewish Research, 52, 1985.
Meral, Yasin. İbn Meymun’un eserlerinde İslâm ve Müslümanlar, Basılmış doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2012.
Nasr, Seyyid Hüseyin– Leaman, Oliver. İslam Felsefesi Tarihi. Trc. Şamil Öçal – Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Açılım Kitap, 2011.
Nusba, Parveen. “Islamıc Phılosophıcal Influence Upon Europe.” Iqbal Review. 37:1. (1996): 900-1200/45-59.
Palacios, Miguel Asin. The Mystical Philosophy of İbn Masarra and His Followers, Trans. Elmer, H. Douglas – Howard, W. Yoder. Leiden: E.J. Brill, 1978.
Pines, Shlomo. “Şhi’te Terms and Conceptions in Judah Halevi’s Kuzari”, Jerusalem Studies in Arabic and İslâm 2: 1980
Pines, Shlomo. The Philosophic Sources of The Guide of Perplexed, in The Guide of the Perplexed: With an lntroductory Essay, Chicago and London: The University of Chicago Press, 1963.
Sa’adja b. Jûsuf Al-Fajjûmî, Kitab al-Amânât Wa’l-‘itikâdât,, Thk. Samuel Landauer, Leiden: E. J. Brill, 1880.
Said El-Endelûsî, Tabakatu’l-ümem, nş. El-Eb Luveys Şeyhu el-Yesûî, Beyrut elMatbaatu’l-Kasulikiyye, 1912,
Stanford Encyclopedia of Philosophy, “İsaac İsraeli”erişim: 18.05.2019, https:// plato.stanford.edu/entries/israeli/
Şerif, Mian M. İslâm Düşüncesi Tarihi. Trc. Kasım Turhan. I. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
Zikri, Yahya. İlmu’l-kelami’l-Yehûdi, Kahire: ed-Daru’l-Mısriyye el-Lübnaniyye, 2015.