SİİRT ARAPÇASINDA DİLSEL FARKLILIKLAR

Resmi dilin yanı sıra Türkiye’de konuşulan dilden birisi de Arapçadır. Bu dil, genellikle Türkiye’nin güneydoğu illerinde yaşayan Arap asıllı vatandaşlar tarafından konuşulmaktadır. Siirt ili de içerisinde Arapça konuşan insanların bulunduğu şehirlerdendir. Siirt Arapça diyalekti, Siirt merkez ile Rıstâḳ bölgesi diye bilinen Tillo ilçesi ve etrafındaki altı yerleşim yerinde konuşulmaktadır. Bu yörede konuşulan Arapça diyalektinin bir yazılı dili bulunmamakla birlikte asırlardır sözlü kültüre dayanarak ayakta kalmayı başarabilmiştir. Tarihi süreç içerisinde farklı kültürlerle iletişime geçilmesi, bir yazılı sisteme dayanmaması ve değişen dünya algısı karşısında çeşitli etkenlere maruz kalması neticesinde bu dilin ses, yapı ve karakterinde birtakım değişimler olmuştur. Genel olarak meydana gelen bu değişimler Siirt Arapçasının konuşulduğu Siirt merkez ile Rıstâḳ bölgesi arasında zamanla birtakım farklılıklar oluşmasına neden olmuştur. Zamanla oluşan bu farklılıklar, bu dili konuşan insanlar tarafından kolaylıkla fark edilebilir seviyeye ulaşmıştır. Hatta Rıstâḳ bölgesindeki köyler arasında bile başta fonetik olmak özere birtakım dilsel farklılıklardan söz etmek mümkündür. Bu anlamda lehçede hem bazı seslerin telaffuzunda hem bazı isim ve fiillerin kullanımında hem de sözlü edebiyat ürünlerinin lafız ve kullanım amaçlarında farklılıklar meydana gelmiştir. Bu farklılıkların oluşmasında kültürel, coğrafi, fiziki ve demografik yapı gibi birtakım faktörler etkili olmuştur. Bu çalışmada Siirt Arapça diyalektinin konuşulduğu bölgelerde oluşan dilsel farklılıklar ve bu farklılıkların altında yatan sebepler ele alınacaktır.

LINGUISTIC DIFFERENCES IN THE REGIONS WHERE SIIRT ARABIC DIALECT IS SPOKEN

One of the languages spoken in Turkey as well as the official language is Arabic. This language is usually spoken by Arab peoples who live in southeastern Turkey. Siirt province is one of the cities with Arabic speaking people. Siirt Arabic dialect is spoken in six villages around the town of Tillo, known as Siirt center and Ristaq region. Although there is no written language of the Arabic dialect spoken in this region, it has been able to survive for centuries on the basis of oral culture. As a result of communication with different cultures in the historical process, not relying on a written system and being exposed to various abrasive factors in the face of changing world perception, there have been some changes in the voice, structure and character of this language. These changes in general caused some differences between Siirt center and Ristaq region where Siirt Arabic is spoken. These differences over time have reached a level that can be easily recognized by people who speak this language. Even among villages in the Ristaq region, it is possible to mention some linguistic differences to be primarily phonetic. In this sense, there have been some differences in the use of some names and verbs in the pronunciation of some voices in the dialect and in the use of oral literature products. Some factors such as cultural, geographical, physical and demographic structure have been influential in the formation of these differences. In this study, the linguistic differences in the regions where Siirt Arabic dialect is spoken and the underlying causes of these differences will be discussed.

___

  • Aksan, Doğan. Dil, Şu Büyülü Düzen. 4. Baskı. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 2017.
  • Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (I-II). 6. Baskı. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1991.
  • Arı, M. Ali. https://www.youtube.com/watch?v=tYoa6Hn1XfM (Erişim: 01.04.2019).
  • Aydın, Tahirhan. “Standart Arapça ve Lehçe Tartışmaları”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 4. (Aralık/2015): 107-119.
  • Bayraktar, Nesrin. Dil Bilimi. 4. Baskı. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2014.
  • Bituna, Gabriel. Morfo-Sintaxa Dıalectului Arab Nord-Mesopotamian Din Siirt, Turcia, Bükreş: Bükreş Üniversitesi Yayınevi, 2016.
  • Cengiz, Emin. “Siirt Arapçasını Yaşatmak”. Türkiye’de Konuşulan Arap Diyalektleri. Ed. Yaşar Acat. 224-265. İstanbul: Akdem Yayınları, 2018.
  • Cengiz, Emin. “Türkçenin Siirt Arapçasına Etkisi”. Dil Bilimleri Klasik SorunlarGüncel Tartışmalar. Ed. M. Nesim Doru, Ömer Bozkurt. 711-727. Ankara: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2018.
  • Cengiz, Emin. “Siirt Arapçasının Korunmasında Sözlü Kültürün Rolü”. Artuklu Akademi 6/1 (Haziran 2019): 67-88.
  • Cengiz, Emin. “Siirt Arapça Diyalektinde Kullanılan Atasözlerinde Dini Motifler”. ISPEC Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Kongresi 10-12 Haziran 2019. Ed. Seniha Avcıl - Yasemin Ağaoğlu. 90-101. Siirt: ISPEC Uluslararası Yayınevi, 2019.
  • Cengiz, Tekin. (Doğum 1986 İkizbağlar (Tôm Köyü)/Tillo) ile yapılan 02.04.2019 tarihli mülakat).
  • Çıkar, M. Şirin - Timurtaş, Abdulhadi. “Siirt Yöresinde Konuşulan Arapçanın Temel Özellikleri”. Nüsha Şaarkiyat Araştırmaları Dergisi 28 (2009/I): 87-112.
  • Fırıncı, Doğan. “İmâle Kurallarını İnşasında Müberred’in Kullandığı Bazı Kavramlar”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016): 147-166.
  • Gül, Necim. Siirt Arapçasını Kurtarmak. b.y.: Sage Matbaacılık, 2013.
  • İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab (I-VI). thk. Abdullâh Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullâh, Hâşim Muhammed eş-Şâzelî. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, t.y.
  • Kılıççıoğlu, Cumhur. (Doğum 1938 Siirt) ile yapılan 04.06.2018 tarihli mülakat.
  • Mergen, Ayhan. Siirtlinin Gönlünden Diline Yansıyan Atasözleri ve Deyimler Arapça Söylenişleriyle. Siirt: Özel Basım, 2017.
  • Otto, Jastrow. “Türkiye’de Arapça Diyalektleri -Karşılaştırmalı Tipolojiye Doğru”. çev. Muna Özezen. Çukurova Üniversitesi SBE Dergisi 24/2 (2015): 63-74.
  • Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb (I-V). thk. ve nşr. Abdusselâm Muhammed Harun. 3. Baskı. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb, 1983.
  • Şayır, Mehmet. Mardin Arapça Diyalekti. İstanbul: Akdem Yayınları, 2017.
  • Timurtaş, Abdulhadi. “el-Uğniyetu’l-‘Arabiyyetu’ş-Şabiyye fi Es‘ard - Dirase Tahliliyye / Siirt’te Arap Halk Türküleri Analitik Bir Araştırma”. Ekev Akademi Dergisi 63 (Yaz 2015): 411-443.
  • Timurtaş, Abdulhadi. “el-Emsâlu’l-‘Arabiyyetu’ş-Şa‘biyye fi Es‘ard -el-Mavdû‘ ve’l-Luğa- / Siirt Arapçasında Halk Atasözleri -Konu ve Dil-”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 30 (Bahar 2016): 89-110.
  • Timurtaş, Abdulhadi. “el-Mevrûs eş-Şa‘bî li ‘Arab Es‘ard”. Dirâse fi’l-Lehecât el- ‘Arabiyye el-Mahkiyye fî Türkiye. Ed. Yaşar Acat. 127-176. İstanbul: Akdem Yayınları, 2018,
  • Zemahşerî,Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Mufassal fî ‘İlmi’l-‘Arabiyye, thk. Salih Kadâra, Ammân: Dâru ‘Ammâr, 2004.
  • Kaynak Kişiler:
  • Nasri Cengiz (Doğum 1951 İkizbağlar (Tôm Köyü) Tillo/Siirt)
  • Cumhur Kılıççıoğlu (Doğum 1938 Siirt)
  • M. Ali Arı (Doğum 1940 Öncesi? Siirt)
  • Ayhan Mergen (Doğum 1957 Siirt)
  • Murat Erdal (Doğum 1969 Siirt)
  • Nurettin Kılıçer (Doğum 1972 Siirt)
  • Tekin Cengiz (Doğum 1986 İkizbağlar (Tôm Köyü) Tillo/ Siirt)
  • Ferhan Demir (Doğum 1986 Fıskén)
  • Aslan Karakaş (Doğum 1985 Siirt)
  • Mahfuz Saltan (Doğum1988 Sinép (Çatılı) Köyü)
  • Mehmet Ali Durgun (Doğum 1990 Tillo)
  • (Mülakat Tarihi: 07.05.2019; Mülakat yeri: Kazimiye Medresesi Merkez/Siirt ve İkizbağlar Köyü Tillo/Siirt)

___

APA CENGİZ E (2019). SİİRT ARAPÇASINDA DİLSEL FARKLILIKLAR. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 359 - 377.
Chicago CENGİZ Emin SİİRT ARAPÇASINDA DİLSEL FARKLILIKLAR. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6, no.2 (2019): 359 - 377.
MLA CENGİZ Emin SİİRT ARAPÇASINDA DİLSEL FARKLILIKLAR. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.6, no.2, 2019, ss.359 - 377.
AMA CENGİZ E SİİRT ARAPÇASINDA DİLSEL FARKLILIKLAR. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2019; 6(2): 359 - 377.
Vancouver CENGİZ E SİİRT ARAPÇASINDA DİLSEL FARKLILIKLAR. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2019; 6(2): 359 - 377.
IEEE CENGİZ E "SİİRT ARAPÇASINDA DİLSEL FARKLILIKLAR." Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, ss.359 - 377, 2019.
ISNAD CENGİZ, Emin. "SİİRT ARAPÇASINDA DİLSEL FARKLILIKLAR". Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2019), 359-377.