NİYET KAVRAMI VE DİN EĞİTİMİ AÇISINDAN ANLAM KATMANLARI

Din eğitiminin beslendiği geleneğin kavramlarını kendi bakış açısıyla yeniden anlamlandırması onun gelenekle olan bağını güçlendirmenin yanı sıra bilimleşme sürecinde kendi ne’liğine yanıt/yanıtlar bulmasına katkıda bulunur. Ülkemizde din eğitiminin beslendiği gelenek olan İslam düşüncesinin önemli kavramlarından biri de niyettir. Niyet kavramı İslam düşünce geleneğinde niyet hadisi olarak meşhur olan hadis bağlamında farklı boyutları ile çalışmalara konu edilmiştir. Bu çalışmada niyet kavramının anlamlarını genelde eğitim özelde ise din eğitimi açısından yeniden gündeme getirerek niyetin anlamlarını ve gelenekte yapılan tanımlarını din eğitiminin bakış açısıyla yeniden değerlendirmeyi hedefledik. İslam düşüncesinde niyetin sözlük anlamlarından yola çıkılarak yönelmek ve gaye anlamlarına geldiği görülmektedir. Niyet anlam ağında bulunan iradenin bir alt kavramı olarak gelecekteki eylemlere ilişkin olduğunda azim, eylemlerle birlikte olduğunda kasıt anlamlarına gelmektedir. Gelenekte yapılan tanımlardan hareketle niyetin bilinçli kişinin bir veya birden fazla gaye ile eyleme yönelerek ey lemden doğan sonuçların sorumluluğunu üstlenmesi olarak tanımlanmasını önerdik. Sonuç olarak böyle bir tanımda eğitim ve din eğitimi açısından niyetin; niyet eden kişi ile ilişkili olarak bilinçlilik ve sorumluluk, niyet edilenle ilişkili olarak ise amaç ve yönelim anlam katmanlarına sahip olacağı söylenebilir.

CONCEPT OF INTENTION AND MEANING LAYERS IN TERMS OF RELIGIOUS EDUCATİON

Re-meaninging the concepts of the tradition living on religious education from its own point of view contributes to strengthening its connection with tradition and to finding answer/answers to its own identity in the process of science. Intention is one of the important concepts of Islamic notion, which is the tradition that religious education is nourished in our country. The concept of intent has been the subject of studies with different dimensions in the context of hadith which is famous as the hadith of intent in tradition of Islamic notion. In this study, we aimed to reevaluate the meaning of intention and its definitions made in tradition from the point of view of religious education by bringing the meanings of the concept of intent to the agenda again in terms of education in general and religious education in particular. In Islamic thought, it is seen that intention is meant to be tending and aim by starting from its dictionary meanings. As a sub-concept of will in the network of intent, it means perseverance when it comes to future actions, and intent when it is with actions. Considering the fact that the definitions made in tradition, we propose that the intent is defined as the conscious person taking responsibility for the consequences of the action by turning to action with one or more goals. Consequently, in such a definition, “intention” in terms of education and religious education; It can be said that it will have layers of consciousness and responsibility in relation to the intending person and purpose and tendency in relation to the intended person.

___

  • Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî. el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
  • Altaş, Nurullah - Arıcı, İsmail. “Din Eğitiminin Bilimselleşme Süreci”. Din Eğitimi. Ed. Mustafa Köylü - Nurullah Altaş. 40-69. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 2012.
  • Atay, Hüseyin. “Allah’ın Halifesi İnsan”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1970): 71-80.
  • Ayvalı, Ramazan. “‘Ameller Niyetlere Göredir’ Hadisi Hakkında Birkaç Söz”. Selçuk Üniversitesi İlahiyar Fakültesi Dergisi 4/ (1991): 85-93.
  • Bayraklı, Bayraktar. İslam’da Eğitim. 7. Baskı. İstanbul: b.y., 2002.
  • Bilgin, Beyza. “Din Eğitiminin Genel Eğitimdeki Yeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (1990): 469-483.
  • Brubacher, John S. “Eğimin Amaçları”. Trc. Sabri Büyükdüvenci. Eğitim Felsefesi ‘Yazılar’. 77-89. Ankara: Yargıçoğlu Matbaası, 1987.
  • Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmaîl. el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
  • Cebeci, Suat. Din eğitimi, Bilimi ve Türkiye’de Din Eğitimi. 2. Baskı. Ankara: Akçağ, 2005.
  • Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. “n-v-y”. es-Sıhâh tacü’l-luga ve sıhâhi’l- ‘Arabiyye = Tacü’l-luga = Sıhâhü’l-luga = es-Sıhâh fi’l-luga. 4 Baskı. Ed. Ahmed Abdülgafur Attar. 1-6: Kahire: Daru’l-ilm-lilmaliyin, 1990.
  • Cevizci, Ahmet. “Eğitim”. Eğitim Sözlüğü. 3. Baskı. İstanbul: Say, 2010.
  • Cevizci, Ahmet. Eğitim Felsefesi. 3 Baskı. İstanbul: Say, 2014.
  • Cevizci, Ahmet. “Niyet”. Felsefe Terimleri Sözlüğü. 289. İstanbul: Paradigma, 2003.
  • Çelik, Abbas. Din Eğitimimize Tarihsel Yaklaşım. Erzurum: Ekev, 2001.
  • Çotuksöken, Betül. Antropontoloji ya da İnsan-Varlık Bilgisi. İstanbul: Notos, 2018.
  • Dar’, ‘Abud b. Ali İbn. “el-Kasd ve’n-niyye fi’ş-Şeri’ati’l-İslâmiyye”. Erişim: 14.09 2014. http://www.alukah.net/sharia/0/909/.
  • Dirâz, M. Abdullah. Dirâsatü’l-İslâmiyye fi’l-alâkâti’l-ictimaiyye ve’d-devliyye. Kuveyt: Dârü’l-Kalem, 1984.
  • Dirâz, M. Abdullah. “Esasu’ş-şu’uri bi’l-mes’liyeti”. Risaletü’l-İslâm 5/1 (t.y): 34-38.
  • Dirâz, M. Abdullah. Kur’an Ahlâkı. Trc. Ünver Günay Emrullah Yüksel. İstanbul: İz, 2004.
  • Dodurgalı, Abdurrahman. Din Eğitimi ve Öğretiminde İlkeler ve Yöntemler. İstanbul: İFAV, 1999.
  • Ebû Abdullah Muhammed b. Ebî Bekr ed-Dımaşkî İbn Kayyim el-Cevziyye.
  • Beda’i’u’l-fevâ’id. Thk. Mahmûd Ganim Gays. 2 Baskı. Kahire: Mektebetü’lKahire, 1392/1972.
  • Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi. Sünenu Ebû Davud. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
  • Egemen, Bedi Ziya. Terbiye İlminin Problemleri ve Terbiye Felsefesi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1965.
  • el-Eşkar, Ömer Süleyman. Makâsıdü’l-mükellefîn fi mâ yute’abbedu bi hî li’r-rabbi’lâlemîn. Kuveyt: Mektebetü’l-Felah, 1981.
  • en-Nahvî, Adnan Ali Rıza. en-Niyye fi’l-İslâm ve bu’duha’l-insânî. Riyad: Darü’nNahvî, 1992.
  • Erdem, Nurettin Fidan ve Münire. Eğitim Bilimine Giriş. İstanbul: Alkım, 1998.
  • Ferâhidî, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr. “n-v-y”. Kitâbü’l-‘ayn. Ed. İbrâhim Samerrâî Mehdi Mahzumî. 8: Beyrut: Müessesetü’l-A’lemili’lMatbuat, 1988.
  • Filiz, Sevil Büyükalan. “Eğitimle İlgili Temel Kavramlar”. Eğitim Bilimine Giriş. Ed. M. Çağatay Özdemir. 3-25. Ankara: Ekinoks, 2006.
  • Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. el-Erba’ûn fî usûli’d-dîn. Nşr. Muhammed Muhammed Cabir. Kahire: Mektebetü’l-Cündi, 1963.
  • Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. Mîzanü’l-‘amel. Kahire: Mektebetü’l-Cündi, 1973.
  • Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâ’ü ‘ulûmi’d-din. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1983.
  • Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. Kimyâ-yı sa’âdet. Trc. Mehmet A. Müftüoğlu. İstanbul: Çelik, t.y.
  • Gündüz, Muhammed Muhdi. “Gazzâli’ye Göre Niyet Eğitiminin Mahiyeti”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/22 (2019): 134-162.
  • Hüseynî, Seyyid Ahmet Bek. Nihâyetü’l-Ahk’am fi Beyanî mâli’n-niyye mine’lahkâm. bs.y.: Matba’atü’l-kubra’l-emiriyye, 1903.
  • Karâfi, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. el-Ümniyye fî idrâki’n-niyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1984.
  • Kirmânî, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Yusuf b. Ali. Sahîhu Ebi Abdullah el-Buhârî bi-Şerhi’l-Kirmânî, el- Kevâkibü’d-derârî fî şerhi Sahîhi’lBuhârî. 2 Baskı. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1401/1981.
  • Mahcub, Abbas. Usûlü’l-fikri’t-terbevi fi’l-İslâm. Dımaşk: Dâru İbn Kesir, 1987.
  • Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî İbn. “n-v-y”. Lisânü’l-‘Arab. 1-15: Beyrut: Dâru Sadır, t.y.
  • Mengüşoğlu, Takiyettin. İnsan Felsefesi. Ankara: Doğubatı, 2015.
  • Mu’âyeta, Abdülaziz. el-Medhal ila usûli’t-terbiyeti’l-İslâmiyye. Amman: Dârü’sSekâfe, 2006.
  • Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi. Sahihi Müslim. Thk. Muhammed
  • Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1956.
  • Nesai, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Kitabü’l-müctebâ, es-Sünenü’ssugrâ. Beyrut: Darü’t-Te’sil, 2012.
  • Oğuzkan, Ferhan. “Eğitim”. Eğitim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1993.
  • Öncül, Remzi. “Niyet”. Eğitim ve Eğitim Bilimleri Sözlüğü. 1: 796. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2000.
  • Önder, N. Kemal. Öğretimde Program İlke ve Yöntemler. İstanbul: Arı Basımevi, 1980.
  • Sayan, Erdinç. “Bilinç”. Felsefe Ansiklopedisi. 2: 574-585. İstanbul: Etik Yayınları, 2004.
  • Searle, John R. “Biliş’in Açıklaması”. Trc. Muhittin Macit - Cüneyt Özpilavci. Bilinç ve Dil. 167-200. İstanbul: Litera, 2005.
  • Searle, John R. Zihin Dil ve Toplum: Gerçek Dünyada Felsefe. Trc. Alaattin Tural. İstanbul: Litera, 2006.
  • Searle, John R. Zihnin Yeniden Keşfi: The rediscovery of the mind. Trc. Muhittin Macit. İstanbul: Litera, 2004.
  • Sedlân, Salih b. Ganim. en-Niyye ve eseruhâ fi’l-ahkâmi’ş-şer’iyye. Riyad: Mektebetü’lHarici, 1984/1404.
  • Selef ’i, Mansur Alim. “eş-Şu’ur bi’l-mes’uliyye”. savtu’l-ümme 35/11 (2003): 56-59.
  • Shaffer, Jerome A. Zihin Felsefesi Açısından Bilinç Ruh ve Ötesi. Trc. Turan Koç. İstanbul: İz, 1991.
  • Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin. Müntehe’l-âmâl fî şerhi hadîsi inneme’l-a’mâl. Nşr. Mustafa Abdülkadir Ata. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
  • Süyûtî, Ebü’l Fazl Celaleddin Abdurrahamn b. Ebi Bekr. Müntehe’l-âmâl fi şerhi hadîsi inneme’l-a’mâl. Nşr. Mutafa Abdülkadir Ata. Beyrut: Darü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1986.
  • “Terbiye”. Misalli Büyük Türkçe Sözlük Kubbealtı Lugatı. 1: İstanbul: Kubbelaltı Neşriyat, 2005.
  • Teymiyye, Şeyhü’l-İslam Ahmet bin. el-Âmalu bi’n-niyyât. b.y.: Daru’l-Kasım, ts.
  • Tirmizi, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemi. el-Câmiü’s-sahih-Sünenü’tTirmizi. Thk. İbrâhim Atve İvaz. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1975.
  • Topçu, Nurettin. Psikoloji. İstanbul: Kurtulmuş Matbaası, 1954.
  • Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem, 2002.
  • Tosun, Cemal. “Üçüncü Bin Yıla Girerken Din Eğitimi ve Öğretimi”. Kutlu Doğum Sempozyumu - 2000: Üçüncü 1000’e Girerken İslâm. 295-310. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
  • Tozlu, Necmettin. Eğitim Felsefesi. İstanbul: MEB yayınları, 1997.
  • Tozlu, Necmettin. Eğitim felsefeye: Eğitim Felsefesi, Eğitim Üzerine Düşünceler ve İnsandan Devlete Eğitim. Bayburt: Bayburt Üniversitesi, 2014.
  • Tuğlu, Nuri. “Niyet Amel İlişkisi Bağlaminda ‘Ameller Niyetlere Göredir’ Hadisi Üzerine Bir Yorum Denemesi”. Marife 2 (Summer 2012): 9-25.
  • Ülken, Hilmi Ziya. Eğitim Felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları, 2001.
  • Whitehead, Alfred North. The Aims of Education and Other Essays. New York: The Free Press, 1968.
  • Yar, Erkan. Müslüman Kelamında Teklif ve Sorumluluk. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
  • Yavuz, Kerim. Günümüzde Din Eğitimi. Adana: Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1998.
  • Yazır, Elmalı Muhammed Hamdi. Hak dini Kur’an dili. İstanbul: Zehrayeyn, ts.
  • Zafir, Mazhar b. Muhammed b. “el-Fark beyne’l-irâdeti’z-zahire ve irâdeti’lbatine”. el-‘adl 1/3 (1999): 26-51.
  • Zebîdî, Ebü’l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. “n-v-y”. Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 1-10: Kahire: y.y., t.y.
  • Zeman, Adem. Bilinç Kullanma Kılavuzu. Trc. Güral Koca. İstanbul: Metis, 2006.