İSLAM HUKUK METODOLOJİSİNDE FIKHÎ BİR İCTİHAD YÖNTEMİ OLARAK TE’VİL

Genel olarak İslâm düşüncesinin oluşum süreçlerinde etkili olan yöntemle-rinden biri te’vildir. Dilde yaşanan anlam kayması kapsamında terim anlam kazanan ve fıkıh usulü içerisinde ictihâdın bir yöntemi olarak değerlendirilen te’vilin füru‘ fıkhının şekillenmesinde önemli bir rol oynadığı hususunda şüp-he yoktur. Bu yönüyle te’vil hem klasik hem de onların özeti mahiyetindeki muasır usul eserlerinde yer bulmuştur. Dolayısıyla umûmun tahsisi, mutlakın takyidi, emrin vücûb yahut nedbe, nehyin tahrim yahut kerahete delâleti ve lafzın hakikat yahut mecaz yönü gibi fıkhî istinbâtta etkin olan hususlar aynı zamanda te’vile de zemin oluşturmaktadır. Ayrıca me‘âni harflerinin delâlet boyutları ile teâruz durumunda nasların te’lifi de te’vil kapsamında değer-lendirilmektedir. Bu bağlamda umûm-husûs, nakil-iştirâk ve izmâr-nakil gibi lafız-manâ ilişkisine dayalı hususlar arasındaki teârüzü gidermek için değişik te’lif yöntemlerinden söz edilebilir. Çalışmamızda te’vil, bir ictihâd yöntemi olarak ele alınmış, usul ve fıkıh eserlerinde yer bulan somut fıkhî uygulama örnekleri üzerinde değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

TA’WIL AS AN IJTIHAD METHOD IN ISLAMIC LAW

Ta’wil is one of the most influential methods in the formation processes of Islamic thought in general. In the context of semantic changes and shifts of meaning in languages, ta’wil has gained an important place and is considered as a rational method of ijtihad within the fiqh method and it also has an im-portant role in shaping the furû‘u’l-fıkh. In this respect ta’wil has been includ-ed in both classical and contemporary style works that are summary of them. Therefore, the allocation of the âm (general) word, the taqyid of the abso-lute word and the understanding of the word in a metaphorical sense and of its true meaning and to be sufficient to express the aim or the need for ad-miration, the establishment of a new matter in the judiciary or emphasizing the previous meaning that are effective in fiqh reference, applying the order in the sentence with taraduf or tebâyün direction form the basis for the ijti-had of ta’vil. In addition to these, the meaning of the letters rich meaning di-mensions, it is evaluated reconciliation of nas within the scope of ta’wil. In this context, there are different methods of scholars to resolve the apparent theo-rem among the issues based on the liaison-meaning relationship, such as gen-eral-private, cem’-nesih, joint-metaphor, allocation-izmar and izmar-transfer.In this study, ta’wil is considered as a rational ijtihad method and is evaluated on concrete fiqh practice examples found in the works of fiqh.

PDF

___

Abdurrahman, Tâhâ. Fikhu’l-felsefe. Beyrut: el-Merkezü’s-Sekâfî’l-Arabî, Dâru’l- Beyzâ, ts. Âmidî, Ebû’l-Hasan Seyfuddîn Ali b. Ebî Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm f î usûli’l-ahkâm. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1981.
Apaydın, H. Yunus. İslâm Hukuk Usulü. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2017.
Bâcî, Ebû’l-Velid. el-Hudûd fi’l-usûl. thk. Nezih Hammâd. Beyrut: Müessesetü’l- Mer’ânî, 1973.
Bâcî, Ebû’l-Velid. İhkâmu’l-fusûl f î ahkâmi’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1949.
Bereketî, Seyyid Muhammed Amîm el-İhsân el-Müceddidî. et-Ta‘rîfâtü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Huseyn b. Ali b. Abdillâh en-Nisâbûrî. Ahkâmu’l- Kur‘ân li’ş-Şâfiî. thk. Muhammed b. Zâhid b. Huseyn el-Kevserî, 1-2, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1414.
Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasır, 1-9, Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
Buhârî, Abdulaziz b. Ahmed b. Muhammed el-Hanefî. Keşfu’l-esrâr şerhu Usuli’l- Pezdevî, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İslamî, ts.
Câbirî, M. Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. çev. Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1999.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sadık el-Kamhâvî, 1-4, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1405.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en- Neşmî, 1-3, Kuveyt: 1985.
Cüveynî, Ebû’l-Me‘âlî Abdülmelik. el-Burhân f î usûli’l-fıkh. thk. Abdulazîm Mahmud ed-Dîb, 1-2, Kâhire: Dârü’l-Vefa, 2012.
Cüveynî, Ebû’l-Me‘âlî Abdülmelik. et-Telhîs f î usûli’l-fıkh, thk. Abdullah Cevlem en-Nübâlî- Beşir Ahmed el-Umerî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, ts.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa. Takvîmu’l-edille f î usûli’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa. Te’sîsu’n-nazar (Mukayeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi). trc. Ferhat Koca. Ankara: Ankara Okulu, 2009.
Deniz, Abdulbaki. İslam Hukuk Metodolijisinde Te’vil. İstanbul: İz Yayınları, 2020. Düreynî, Muhammed Fethî. el-Menâhicü’l-usûliyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle,
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî, Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd, 1-4, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
Ebû Zehra, Muhammed. Usûlü’l-fıkh. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1957.
Edîp Salih, Muhammed. Tefsîru’n-nusûs f î’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: 1993.
Ensârî, Abdul‘ula Muhammed b. Nizâmuddîn. Fevâtihu’r-rahamût şerhu müsellemi’ssübût f î usûli’l-fıkh li Abdişşekûr el-Bihârî. Tashih. Abdullah Mahmut Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed b. Zekeriyya. Gâyetü’l-vusûl f î şerhi lübbi’l-usûl. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyyeti’l-Kübrâ, ts.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Müstasfâ min ‘ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. 1-4, Medine: 1413.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Menhûl min ta‘likâti’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Heytu. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1980.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Vecîz f î fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Ali Mu’avvad, Adil Abdulmevcûd. Beyrut: Şeriketü Dâri’l-Erkâm, 1418.
Hallâf, Abdulvehhâb. ‘İlmu usûli’l-fıkh. Kahire: Mektebetü’d-Da‘veti’l-İslâmiyye, 2002.
İbn Ayad, Muhammed. et-Telakkî ve’t-te’vil. Medhalün Nazariyyün, Mağrib: Mecelletü Alâmât, 1998, sy. 20.
İbn Cüzey, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed el-Kelâmbî el-Gırnâtî el-Mâlikî. et-Teshîl f î ‘ulûmi’t-tenzîl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
İbn Cüzey, Takrîbu’l-vusûl ilâ ‘ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyya. Mu‘cemu mekâyîsi’l-lüğa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1979.
İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-İsfahânî. el-Hudûd fî’l-usûl. thk. Muhammed es-Süleymânî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1999.
İbn Hâcib, Osman b Cemâlüddîn Ömer. Muhtasaru’l-muntehâ. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed, Müsned. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 1-8, Kahire: Dârü’l-Hadis, 1990.
İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-İhkâm f î usûli’l-ahkâm. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 1403.
İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. thk. Abdulgaffâr Süleyman el- Bindârî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1984.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. Ravdatu’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır. nşr. Seyfuddîn el-Kâtib, Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1981.
İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim el-Afrikî el-Mısrî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1300.
İbn Nuceym, Zeynuddin b. İbrahim b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekâik. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed el-Kurtubî, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’lmuktasıd. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1988.
İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed el-Kurtubî. ed-Darûrî f î usûlü’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1988.
İsfahânî, Şemsuddîn Ebû’s-Senâ Mahmud b. Abdurrahman b. Ahmed. Beyânu’lmuhtasar şerhu muhtasarı İbn Hâcib. Cidde: Dârü’l-Medenî, 1986.
İsfahânî, Ebû’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât f î garîbi’l- Kur’ân. thk. M. Seyyid Kilânî. Kahire: 1961.
İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasan b. Alî el-Ümevî. Nihâyetü’s-sûl şerhu minhâci’l-usûl li’l-Beydâvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1993.
Karadâvî, Yusuf. Kur’ân’ı Anlamada Yöntem. Trc. Mehmet Nurullah Aktaş. İstanbul: Nida Yayınları, 2015.
Kumeydî, Zevâdî b. Buhûş. Te’vîlu’n-nusûs fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, 1430.
Abdulmâlik Murtâz, et-Te’viliyye Beyne’l-Mukaddes ve’l-müdennes. Küveyt: Mecelletü Âlemi’l-Fikr, Eylül 2000, sy 1, 29: 263.
Nakkâz, İsmail, Menâhicu’t-te’vil fi’l-fikri’l-usulî. Beyrut, Merkezü Nemâ li’l- Bühûsi ve’d-Dirâsât, 2017.
Nas, Taha. “Mehfûmu’l-Muhâlefe’nin Delâleti”, Usûl: İslam Araştırmaları. İstanbul: Sayı: 14, Temmuz – Aralık 2010, 129 – 130.
Nâsıf, Mustafa, Nazariyyetü’t-te’vil. Cidde: en-Nâdî’l-Arabî es-Sekâfî, 2000.
Nasr, Ebû Hâmid Zeyd, İşkâliyyâtü’l-kirâati ve âliyâtü’t-te’vil. Beyrut: el-Merkezü’s- Sekâfî’l-Arabî, Dâru’l-Beyzâ, 1990.
Nemle, Abdulkerim b. Ali b. Muhammed, el-Mühezzeb fî ilmi usûli’l-fıkhi’lmukârin. 1-4, Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1420.
Nemle, Abdülkerim b. Ali b. Muhammed, İthâfü zevi’l-besâir bi şerhi ravdati’nnâzır li İbn Kudâme. Riyâd: Dârü’l-Âsime, 1996.
Pezdevî, Fahru’l-İslâm Ali b. Muhammed b. Hüseyin. Kenzü’l-vüsûl ilâ ma’rifeti’lusûl. Dersaâdet, 1890.
Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî ‘ilmi’l-usûl. thk. Tahâ Cabir Fayyâz el-‘Ülvânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1997.
Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1985.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Kitâbu’l-Mebsût. 1-31, Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
Şa‘bân, Zekiyyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları. trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Şâşî, Ebû Ali el-Hanefi. Usûlü’ş-Şâşî, Beyrut: Dârü’l-Kitâb, 1982.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ‘ilmi’l-usûl. thk. Mustafa Saîd el-Hin, Muhyiddin Dib Mestû. Dımaşk: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 2009.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Neylu’l-evtâr. thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hallâk. Riyâd: Dâr-u İbni’l-Cevzî, 1427.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali b. Yusuf el-Fîrûzâbâdî. el-Lüma‘ f î usûli’l-fıkh. thk. Muhyiddin Dib Mestu, Yusuf Ali Bedivî. Beyrut: Dâr-u İbn Kesir, 2008.
Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali b. Yusuf el-Fîrûzâbâdî. et-Tabsira f î usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hasan Heytu. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, ts.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-beyân ‘an tevîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâr-u Hecer, 2001.
Tacuddin, Mustafa, en-Nassu’l-Kur’anî ve müşkilu’t-te’vil. Mecelletü İslamiyyeti’l- Ma’rife, el-Ma’hedü’l-âlemî li’l-Fikri’l-İslâmî, 1419, Yıl 4, sy. 41, 17.
Tavîle, Abdulvehhâb Abdüsselâm, Eserü’l-lüğa fî ihtilâfi’l-müctehidîn. Dârü’s- Selâm, 2000.
Tilimsânî, Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Mâlikî. Miftâhu’l-vusûl ilâ binâi’lfürû‘ i ‘alâ’l-usûl. thk. Abdulvehhâb Abdullatîf. Kahire: Mektebetü’r-Reşâd, ts.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed es-Sülemî. Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Fuâd Abdulbâkî, İbrahim Atve. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el- Halebî, 1975.
Zemahşerî, Cârullâh Ebû’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Ruûsu’l-mesâil. Kahire: 1960.
Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzak el-Murtazâ, Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferec. Küveyt: et-Türâsü’l- Arabî,1385.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdullah. el-Bahru’l-muhît f î usûli’lfıkh. neşr. Abdülkadir Abdullah el-Ânî. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf. 1992. Zeydân, Abdulkerîm. el-Vecîz f î usûli‘l-fıkh. Beyrut: Müessesetü Kurtubâ, 1987.
Zeyn, Şevki. Te’vilât ve tefkikât. Beyrut: el-Merkezü’s-Sekâfî’l-Arabî. Dâru’l- Beyzâ, 2002.
Zuhaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1986.