GELECEĞE DÖNÜK KURTARICI BEKLENTİSİNİN APOKALİPTİK TEMELLERİ: MESİH/MEHDİ TASAVVURUNA İLİŞKİN BİR ANALİZ

Geleceğe dönük bir kurtarıcı beklentisi, her dinî gelenekte nitelikleri ve faaliyetleri farklılık gösterse de dinlerin çoğunda mevcut bir inançtır. Yahudilik ve Hıristiyanlık açısından bakıldığında gerek kutsal metinlerde gerekse tarihî süreçte farklı Mesih tipolojilerinin olduğu görülmektedir. Apokaliptik dönem ve bu dönemde yazılan apokaliptik literatürde ise Mesih beklentisi önemli ölçüde değişime uğramıştır. Bu literatürde beklenen Mesih beşer üstü mitolojik bir kahraman olarak tasvir edilir. Mesih beklentisine ilişkin bölümlerde sembolik üslup ve mitolojik materyal, bu tasvir ve anlatımların temel özelliğidir. İslam’da Hz. Muhammed son peygamber olarak tanımlanmış ve kurtarıcı beklentisi inancın temel bir unsuru olarak görülmemiştir.

APOCALYPTICAL ROOTS OF THE EXPECTATIONS OF REDEEMER: AN ANALYSES REGARDING MESSIAH AND MAHDI UNDERSTANDING

Even if it comes with different variations, the expectation of a redeemer is very common in many religious traditions. Christianity and Judaism include different messianic typologies in terms of history and religious text. The understanding of messiah had undergone important changes in the apocalyptic period and literature. In this period the messiah was generally described as a mythological hero who is beyond human characteristics. Symbolical descriptions and mythological narrations are very common in the parts related to the redeemer. The belief in redeemer (Mahdi) has not been a focal point in the Islamic faith, because Muhammad is regarded as the last messenger. However, there are two types of expectation of a redeemer in Islamic tradition: the return of Jesus Christ and the coming of Mahdi. In this article I am going to compare the Islamic expectation of a redeemer with the apocalyptical tradition’s perception of a redeemer in terms of its personality, the period before and during his era, perception of time, as well as symbolical narrations.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut, 1999.
Aydın, Mahmut. “Hz. İsa’nın Akibeti Sorunu, Mesih Mehdi Tartışmaları”, VI. Kur’an Sempozyumu: Kur’an ve Risalet. 225-257. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
Ayğan, Fadıl. Son Peygamberi Müjdelemek: Beşâirü’n-nübüvve. Ankara: İsam Yayınları, 2017.
Batuk, Cengiz. Tarihin Sonunu Beklemek: Ortadoğu Dinlerinde Eskatoloji Mitosları. İstanbul: İz Yayınları, 2003.
Berlet, Chip. “Apocalypse”. Encyclopedia of Millennialism and Millenial Movements. ed. Richard A. Landes. 45-52. New York: Routledge, 2000.
Blidstein, Gerald J.. “Messiah: in the Rabbinic Thought”. Encyclopedia Judaica. 14/110-113. USA: Thomson Gale, 2007.
Cohn, Norman. The Pursuit of Millennium. New Jersey: Essential Books, 1957.
Collins, John J.. “Apokalypse”. Encylopedia of Religion. ed. Lindsay Jones. 1/409- 414. USA: Thomson Gale, 2005.
Çelebi, İlyas. “İsa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/472-473. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Çınar, Mahmut. Tarihte ve Günümüzde Mehdilik. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
Davies, Philip. “Apocalyptic”. The Oxford Handbook of Biblical Studies. ed. J.W, Rogerson-Judith M.Lieu. 397-408. Oxford, 2006.
Eren, Muhammed Emin. “Tarihsel Bağlam ve İsrâiliyyâtın Rivayetlerin Oluşumundaki Etkisi- Nüzulü İsa İle Alâkalı Bir Rivayet Bağlamında-”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011), s. 255-292.
Flussser, David. “Apocalypse”. Encyclopedia Judaica. 2/256-257. USA: Thomson Gale, 2007.
Greenstone, Julius H.. the Messiah Idea in Jewish History. Philadelphia, 1906.
İbn Arabî, Muhyiddin. el-Fütühâtü’l-mekkiye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul, 2010.
İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Daru Sadr, t.y.
İlhan, Avni. Mehdilik, İstanbul: Beyan Yayınları, 1993.
İzmirli, İsmail Hakkı. “Mehdi Meselesi”. (sadeleştiren: Ali Duman). Hikmet Yurdu 3/6 (Temmuz-Aralık 2010), s. 339–346.
el-Keşmirî, Muhammed Enver Şah. et-Tasrîh bima Tevatere fi Nüzuli’l-Mesih. Haleb, 1992.
el-Kevserî, M. Zahit. Nazra Âbira fi Meza’imi Men Yunkiru Nuzulü İsa Kable’lAhira. Kahire, 1987.
Kırbaşoğlu, M. Hayri. “İsa’yı Gökten İndiren Hadislerin Tenkidi”. İslâmiyât 3/4 (2000), s. 147-168.
Klausner, Joseph. The Messianic Idea in Israil. İng. çev. W.F.Stinespring. New York: Macmillan Company, 1955.
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’an. Riyad: Dâru Alemi’l-Kutub, 2003.
Kutlu, Sönmez. “Beklenen Kurtarıcı İnanışına Dayalı Siyasî ve Dinî Hareketlerde Mehdîlik Tipolojileri”. Beklenen Kurtarıcı İnancı. 291-351. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
Kutluay, İbrahim. “İmâmiyye Şiâsı Hadis Literatüründe Mehdîye Dair Rivayetlerin Sünnî Kaynaklarla Mukayesesi: Mehdi Telakkisi Ehl-i Sünnet’e Şia’dan mı Geçti?”. Uluslararası Mehdilik Sempozyumu Bildirileri. 399-432. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Matbaası, 2018.
Meral, Yasin. Yahudilerin Ahir Zamanı -Yahudilikte Gog-Magog, Deccal ve Mesih-. Ankara: Ankara Okulu, 2019.
Meral, Yasin. Yahudi Dinî Literatüründe Mesih, Deccal ve Gog-Magog. Ankara: Ankara Okulu, 2019.
Mowinckel, Sigmund. He That Cometh. İng. çev. G.W.Anderson. New York: Abingdon Press, t.y.
Nuaym b. Hammad. el-Fiten. Kahire: Mektebetü’t-tevhid, 1412.
Öz, Mustafa. İmamiyye Şiasında Onikinci İmam ve Mehdi İnancı. İstanbul: M.Ü.İ.F.Vakfı Yayınları, 1995.
Paçacı, Mehmet. “Hadiste Apokaliptisizm veya Fiten Edebiyatı”, İslamiyât, 1 (1998), s. 35-53.
er-Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-ğayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
Sarıkçıoğlu, Ekrem. Dinlerde Mehdi Tasavvurları. Samsun: Sidre Yayınları, 1997.
Sarıtoprak, Zeki, İslam İnancı Açısından Nüzul-i İsa Meselesi. İzmir, 1997.
Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman. Nüzûlü İsa b. Meryem Ahire’z-Zeman. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
Şeltût, Mahmut. “İsa’nın Ref ’i”. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (1978), s. 319-324.
Şimşek Özkan. Mehdilik ve Nüzul-i İsa Tartışmaları: İslam’ın Klasik Çağında Eskatolojik Kurtarıcı İnancı. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
Taberi, Ebû Ca’fer İbn Cerir. Câmiu’l-beyân fî te’vili âyi’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.
Ünverdi, Veysi. Hz. İsa’nın Nüzulü Probleminin Kelamî Açıdan Değerlendirilmesi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
Wensinck, A.J.. el-Mu’cemü’l-Müfehres li-Elfâzi’l-Hadîsi’n-Nebevî. Leiden, 1936.
Yar, Erkan. “Müslüman Düşüncede İsa’nın Dünyaya İnişi Paradigması”. Dini Araştırmalar 4(2001), 141-159.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Mehdi: İslâm İnancında Mehdi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/371-374. Ankara: TDV Yayınları, 2003.