العقوبات المالية التعزيرية من زاوية أصول الفقه

قام هذا البحث بدراسة موضوع التعزير بأخذ المال وفصله عن مواضيع بُحِثت تحته وهي في الحقيقة لا علاقة لها به، فقد خُلِطَ في هذا الموضوع عدة مواضيع منها: إتلاف الأعيان المنكرة مثل الطنابير والأصنام وآلات اللهو وغيرها، وهي في الحقيقة بحث مستقل منفصل عنه، وكذلك إتلاف الأعيان الفاسدة مثل إراقة اللبن المغشوش والزعفران المغشوش، فهذا الإتلاف من قبيل معاملة الجاني بنقيض قصده حيث أراد الاستفادة من هذه الأعيان المغشوشة فأهدرت لمجازاته بخلاف مقصده، وهذا أيضا بحث منفرد لا علاقة له بالتعزير بأخذ المال، ومن آثار هذا التداخل أن نُسِبَ إلى بعض الأئمة القول بالتعزير بأخذ المال وعبارته تنفي ذلك وتأباه، لذا فقد بيَّن هذا البحث أن المذاهب الأربعة على عدم جواز التعزير بأخذ المال وأن ابن القيم ذهب إلى جواز التعزير بأخذ المال.

USUL-İ FIKIH AÇISINDAN MALİ MÜEYYİDE OLARAK TAZİR CEZASI

Bu araştırma fıkıhta para cezası kesme şekliyle yapılıp Ceza Hukukunda “ta’zîr” kavramı altında ele alınan malȋ müeyyide konusunu ve bu konu altında zikredilen ama mahiyet bakımından tazirle bir ilgisi bulunmayan bazı konuları incelemektedir. Fıkıh ve Usȗl açısından dikkatli bir şekilde inceleme yapıldığında İslâm hukunda bulunan ve ta’zîrle karıştırılan birçok müeyyide bulunmaktadır. Bunlardan bir örnek olarak saz, put, çalgı aletleri ve bunlar gibi hoş karşılanmayan şeylerin itlafı husu gösterilebilir. Yani saz, put, çalgı aletleri ve bunlar gibi hoş karşılanmayan şeylerin itlafı mali mü-eyyide olması itibarıyla bazıları tarafından tazirden sayılmıştır. Hâlbuki bu husus ta’zîrden ayrılan müstakil bir mevzudur. Yine ta’zîrle karıştırılan bir diğer husus, haram yollarla elde edilen şeylerin, örneğin suyun karıştırıldığı süt ile ve farklı otların karıştırıldığı zaferanın dökülmesi gibi bozulmuş şey-lerin itlâfıdır. Hâlbuki bu itlâf; bir cânîye (suçluya) maksadının dışında ken-disiyle muâmele edilmesi kabilindendir. Çünkü bu kişi ifsad olan şeylerden yararlanmak istemiş fakat bu şeyler, bir cezâ olarak bu kişinin maksadının dışında imha edilmiştir. Binaenaleyh bu da bir önceki husus gibi farklıdır ve mal karşılığında yapılan ta’zîrle bir ilgisi yoktur. Bu karışıklık etkisiyle bazı âlimlere “malın alınması ile yapılan ta’zîr” görüşü isnâd edilmiştir ki bu ifade bu iddiayı red etmektedir. Dolayısıyla bu araştırma tazir konusunda yapılan karışıklıkları gidermek, para kesme cezası şeklinde cereyan eden malȋ mü-eyyideyi beyan ederek onun kendisiyle karıştırıldığı diğer uygulamalardan ayırmak amacıyla hazırlanmıştır. Araştırmamızda ana fikir olarak dört mez-hebe göre “malın alınması ile yapılan ta’zîrin” caiz olmadığı belirtilmekte, bu konuda İslâm âlimleri arasındaki farklı ictihatları beyan etmesi açısından örnek olarak İbn Kayyim el-Cevzî’nin bunu caiz gördüğünü açıklamakta-dır.

___

ابن الأثير، المبارك بن محمد الجزري. النهاية في غريب الحديث. (ت. ٦٠٦ ه) ٥ جلد. تح. طاهر أحمد الزاوي. المكتبة الإسلامية، د.ط. د.ت.

ابن الصلاح، أبو عمرو عثمان بن عبد الرحمن الشهرزوري. ( ١٤٠٤ . ٦٤٣ ه) . ١ جلد. تح. د. نورالدين عتر. دار الفكر، ط. ٣

ابن القيم، أبو عبد الله محمد بن أبي بكر بن أيوب. ( ١٤١٨ الشرعية. (ت. ٧٥١ ه). ٢ جلد. دار الجيل.

ابن تيمية، أحمد بن عبد الحليم بن عبد السلام بن عبد الله بن أبي القاسم بن محمد. الحسبة في الإسلام. دار الكتب العلمية

ابن حجر، أحمد بن علي. ( ١٤١٧ . مأمون شيما-علي بن سعود. دار المعرفة، ط. ١

ابن حجر، أحمد بن علي. فتح الباري شرح صحيح البخاري. (ت. ٨٥٢ ه). ١٣ جلد. تر. محمد فؤاد عبد الباقي. بيروت: دار المعرفة.

ابن حنبل، أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني. مسند الإمام أحمد ابن ٦ جلد. القاهرة: مؤسسة قرطبة

ابن عابدين، محمد أمين. ( ١٤١١ ط.

ابن عبد البر، يوسف بن عبد البر النمري. ( ١٣٨٧ ). التمهيد لما في الموطأ من المعاني والأسانيد. ٢٦ جلد. تح. مصطفى بن أحمد العلوي. وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية

ابن عرفة الدسوقي، محمد بن عرفة الدسوقي. حاشية الدسوقي على الشرح الكبير. (ت. ١٢٣٠ ه). ٤ جلد. دار الفكر

ابن فرحون، إبراهيم بن علي المالكي. تبصرة الحكام في أصول الأقضية ومناهج الأحكام. (ت. ٧٩٩ ه). ٢ جلد. مكتبة الكليات الأزهرية.

ابن قدامة، عبد الله بن أحمد بن قدامة. ( ١٤٣٦ . الله بن الحسن التركي. دار عالم الكتب، ط. ٥

أبو داود، سليمان بن الأشعث بن إسحاق بن بشير بن شداد بن عمرو الأزدي السِّجِسْتاني. سنن أبي داود. (ت. ٢٧٥ ه). ٧ جلد. تح. محمد محيي الدين عبد الحميد. بيروت: المكتبة العصرية.

الإسنوي، عبد الرحيم الحسن، ( ١٤٢٠ . (ت. ٧٧٢ ه). ١ جلد. تح. شعبان محمد إسماعيل. دار ابن حزم، ط. ١

İzmir ٢٠٠٦ ،İslam Hukukunda Mali Cezalar. . أنس، حسين İslâm Araştırmaları Dergisi ،, Sayı ٢٤, أوغلي، طونجاي باش. معايير التعزير. , ٢

البخاري، محمد بن إسماعيل الجعفي، ( ١٤٢٢ ). صحيح البخاري. (ت. ٢٥٦ ه). ١ جلد. تح. محمد . زهير بن ناصر الناصر. دار طوق النجاة، ط. ١

البهوتي، منصور بن يونس. ( ١٤٢١ . جلد. تح. لجنة متخصصة في وزارة العدل. السعودية: دار النشر: وزارة العدل، ط.

٠٠١ ). محاضرات في الفقه المقارن. ٣ جلد. دمشق: دار / البوطي، محمد سعيد رمضان. (

البيهقي، أحمد بن الحسين بن علي بن موسى الخراساني. ( ١٤٢٤ . ٤٥٨ ه). ١١ جلد. تح. محمد عبد القادر عطا. بيروت: دار الكتب العلمية، ط. ٣

الحاكم، محمد بن عبد الله بن محمد بن حمدويه بن نُعيم بن الحكم الضبي الطهماني النيسابوري. ١٩٩٠ ). المستدرك على الصحيحين، (ت. ٤٠٥ ه). ٤ جلد. تح. مصطفى عبد القادر عطا. / ١٤١١) . بيروت: دار الكتب العلمية، ط. ١

. تح. سامي بن محمد بن جاد الله وعبد العزيز بن ناصر الخباني. الرياض: أضواء السلف، ط

الخطيب الشربيني، شمس الدين محمد بن أحمد الشافعي. ( ١٤١٥ ه / ١٩٩٤ م). مغني المحتاج إلى . معرفة معاني ألفاظ المنهاج. (ت. ٩٧٧ ه). ٦ جلد. دار الكتب العلمية، ط. ١ الدريني، محمد فتحي. الفقه المقارن. دمشق: منشورات جامعة دمشق

الدمياطي، أبو بكر عثمان بن محمد بن شطا. إعانة الطالبين على حل ألفاظ المعين. (ت. ١٣١٠ ه). ٤ جلد. دار إحياء التراث الإسلامي

الديرشوي، محمد جنيد. ( ١٤٢٢ الشريعة الإسلامية. ١ جلد. أطروحة دكتوراه من كلية الشريعة في جامعة دمشق

الذهبي، محمد بن أحمد بن عثمان. ( ١٣٨٢ جلد. تح. علي محمد البجاوي. دار إحياء الكتب العربية – عيسى البابي الحلبي. ط

الرازي، محمد بن أبي بكر. ( ١٤١٥ خاطر. مكتبة لبنان، ط جديدة.

الرازي، محمد بن عمر بن الحسن بن الحسين. ( ١٤٢٠ ). مفاتيح الغيب = التفسير الكبير. (ت. ٦٠٦ ه). . ٣٢ جلد. بيروت: دار إحياء التراث العربي، ط. ٣

/ الرازي، محمد عمر الحسين. ( ١٤١٢ . تح. طه جابر، فياض العلوي. مؤسسة الرسالة، ط. ٢

الزحيلي، وهبة. الفقه الإسلامي وأدلته. دمشق: دار الفكر، ط ١٢ ١٩٩٨ ). المدخل الفقهي العام. / الزرقا، مصطفى أحمد. ( ١٤١

İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi ،, sy. السعدي، أحمد. التعزير بأخذ المال. , ١٧ ٣٠٨-٢٠١١, s.٢٨٣

الشاطبي، إبراهيم بن موسى بن محمد اللخمي الغرناطي. الاعتصام. (ت. ٧٩٠ ه). ٢ جلد. مصر:

الشوكاني، محمد بن علي. ( ١٤١٩ . جلد. تح. أحمد السيد. دار عالم الكتب، ط. ١

الصنعاني، محمد بن إسماعيل. ( ١٤١٨ (ت. ١١٨٢ ه). ٢ جلد. دار الكتاب العربي.

https://www. .( العميقان، عبد العزيز بن زيد بن عبد الله. التعزير بالمال، (منشورات شبكة الألوكة /٣٧٩٣٠/alukah.net/sharia

صومعه، عبده عبد الله. ( ٢٠١٥ م). العقوبات المالية في الشريعة الإسلامية والقانون اليمني وتطبيقاته

القضائية. ماليزيا: كوالالمبور، بحث مقدم لنيل درجة الدكتوراه، قسم الشريعة والقانون، أكاديمية الدراسات الإسلامية، جامعة ملايا

عودة، عبد القادر. ( ١٤٠٥ . التراث العربي، ط. ٤

الغزالي، أبو حامد محمد بن محمد. ( ١٤٢٠ . التعليل. (ت. ٥٠٥ ه). ١ جلد. بيروت: دار الكتب العلمية، ط. ١

قليوبي، أحمد سلامة القليوبي. ( ١٤١٥ ه/ ١٩٩٥ م). حاشيتا قليوبي وعميرة على شرح العلامة جلال الدين المحلي على منهاج الطالبين للنووي. (ت. ٩٥٧ ه). ٤ جلد. بيروت: دار الفكر.

١٩٨٦ ). العقوبات المالية بين الشريعة والقانون. ليبيا: المنشأة العامة /

ماجد أبو رخية. ( ١٤٠٧ المرغيناني، علي بن أبي بكر الفرغاني. الهداية شرح بداية المبتدي. (ت. ٥٩٣ ه). ٤ جلد. تح. طلال

مسلم، مسلم بن الحجاج أبو الحسن القشيري النيسابوري. صحيح مسلم. (ت. ٢٦١ ه). ٥ جلد. تح. محمد فؤاد عبد الباقي. بيروت: دار إحياء التراث العربي

نجيب، أحمد محمد. سد الذرائع عند السادة المالكية. بحث منشور في مجلة قطر الندى. (مجلة دولية محكمة). العدد العشرون.

النسائي، أحمد بن شعيب بن علي الخراساني. ( ١٤٢١ . جلد. تح. حسن عبد المنعم شلبي. بيروت: مؤسسة الرسالة، ط

النووي، يحيى بن شرف. المجموع شرح المهذّب. (ت. ٦٧٦ ه). دار الفكر.

١٣٩٢ ). شرح النّووي على صحيح مسلم. (ت. ٦٧٦ ه). ٩ جلد. بيروت: دار إحياء التراث. العربي، ط. ٢ ) .------

Audah, Abdul Kadir. (1405/1985). et-Teşrî el-Cinaî el-İslami Mukareneten Bilkanun

el-vadî. Dar. ihya‘ et-Turas el-Arabi, 4. Baskı.

Ebû Davut, Süleyman b. el-Eş>as es-Sicistani. es-Sünen. (Ö. 275). 7 cilt. Thk. Muhammed Mıhyedin Abd el Hamid. Beyrut: el-Mektebe el-Asriyye.

Ebu Rahıya, Macid. (1407/1986).. Hukum et- Tâ’zir Biehz Almal. Mektebe el- Eksa. 1. Baskı.

ed-Durini, Muhammed Fethi. el-Fıkhu‘l -mukaren. Menşurat Camiea Dımaşk.

El-Behûti, Mansûr b. Yûnus. (1412/1997). Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿan (metn)i’l-İḳnâ. (Ö. 1051). 15 cilt. Thk. Lecneh Muhtesseh. 1. Baskı.

el-Beyhaki, Ahmed b. Hüseyin. (14242003/). Es-Sünenü>l-Kübra. (Ö. 458). 11 cilt. Thk. Muhammad Abdulkadır Ata. Betryt: Dar al-Kutub al-Ilmiyah, 3. Baskı.

el-Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1422). Sahih-i Buhârî. (Ö. 256). 1 cilt. Thk. Muhammed Zehir b. Nasır. Dar. Tavk en-Necat, 1. Baskı.

el-Buti, Muhammed Said Ramazan. (1422/2001). Muhadaratün fi‘l-fıkhi‘lmukarin. 3 cilt. Dımaşk: Dar el-Fikir.

el-Derşevi, Muhammed Cuneyıd. (1422/2001). el-Huriye el-Iktisadiye ve Meda Sultan ed-Devle fi Tekiidiha fi eş-Şeriea el-İslamiye. 1 cilt. ITruhat Duktorah Min Kuliye eş-Şeriea fi Camiea Dımaşk.

El-dımyati, Osman bin Muhammed bin Şeta El-dımyadi. İyenet Et-talibeyın Ala Hel Elfaz El-muin. (Ö. 1310). 4 cilt. Dar. İhya El-turas El-ıslami.

el-Emekan, Ebduleziz b. zeya. et- Tâ’zir bi’l-Mâl. Menşurat şebeket Al-alukah.

el-Ḥākim, Muhammed b. Abdullah. (1411/1990). en-Neysābūrī. El-müstedrek ala

Es-sahihin. (Ö. 405). 4 cilt. Th. Beyrut: dar al-Kutub al-Ilmiyah, thk. Mustafa Abudlkadır ada. 1. Baskı.

El-hatib Eş-şirbini, Muhammed b. Ahmed. (1415/1994). muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi‘l-Minhâc. (Ö. 977). 6 cilt. dar al-Kutub al-Ilmiyah, 1. Baskı.

el-Kımati, Hemit Muhammed. (1395/1986). el-Ukubat el-Maliye beyne eş-Şeriye ve El-kanun. Libya el-Munşea al-Ammeh Lilneşır ve Teuziea ve iealan, 1. Baskı.

el-Mergīnânî, Ali b. Ebi Bekr Abdulcelîl El-Fergâni. el-Hidâye şerhu Bidâyeti‘lmübtedî. (ö. 593). 4 cilt. Thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Beyrut: Dar ihya‘ et-Turas el-Arabi.

Enes, Hüseyn. İslam Hukukunda Mali Cezalar. İzmir 2006.

En-Nesâî,, Ahmed b. Şuayb b. Ali. . (1421/2001). es-Sünenü‘l-kübrâ. (Ö. 303). 12 cilt. Thk. Hasan Abdlmuneam Şelbi. Beyrut: . Müesese- tü Risāla, 1. Baskı

en-Nevevî, (1392). en-Nevevî fî Şerhi Sahîhi Müslim. (Ö. 676). 9 cilt. Beyrut: Dar ihya‘ et-Turas el-Arabi, 2. Baskı.

-------. el-Mecmû‘ Şerhu‘l-Mühezzeb. (Ö. 676). 23 cilt. Dar el-Fikir.

er-Râzî, Muhammed b. Ebi Bekr. (1415/1995). Muhtār al-Sihāh. (Ö. 666). 1 cilt. Th. Muhammed Hatır. Mekteb lübnan, Baskı. Cedideh.

er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. (1412/1992). el-Mahsûl fî İlmi Usûli‘l- Fıkh. (Ö. 606). 2 cilt. Thk. Taha Cabır. Müesese- tü Risāla, 2. Baskı.

er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. (1420). Mefatihu‘l Gayb =Et-tefsir El-kebir. (Ö. 606). 32 cilt. Beyrut: Dar ihya‘ et-Turas el-Arabi, 3. Baskı.

es-San‘ani, Muhammed bin İsmail. (1418). Sübülü‘s-selâm. (Ö. 1182). 2 cilt. Dar. Alkitab Al-arabi, 1. Baskı.

Es-sedi, Ahmet. et-Ta‘zîr biehz el-mal. ، İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy.17, 2011, s.283-308.

eş-Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Ğırnâtî. El i‘tisam. (Ö. 790). 2 cilt. Mısır: El Mektebetül Asriyye.

Eş-şevkani, Muhammed b. Ali. (1413/1998). Neylü‘l-Evtar min Esrari Münteka‘l- Ahbar. (Ö. 1250). 8 cilt. Thk. Ahmed es-Seyıd. Dar. Alemü‘l-Kütüb, 1. Baskı. (1419/1999).

ez- Zerkā, Mustafa. El-Medhalü‘l-Fıkhi El-Amm. Baskı.

ez- Zühaylî, Vehbe. (1382/1963). El-Fıkhü‘l-İslami ve Edilletuhu. Dımaşk: dar Elfikir. Baslı. 12.

ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mîzânü‘l-iʿtidâl fî naḳdi‘r-ricâl. (Ö. 748). 4 cilt. Thk. Muhammed Elbicaui. Dar. İhyai‘l-Kütübi‘l-Arabiyye, _isa El-babi El-halabi T.

Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed. (1420/1999). Şifa el-Ğelil fi Beyan el-Şubıh Uel Mehil ve Mesalık et-Telil (Ö. 505). 1 cilt. Beyrut: Dar al-Kutub al-Ilmiyah, 1. Baskı.

Ibn Kudāma, Abdullah b. Ahmed. (1436/2005). El-Muğnî. (Ö. 620). 10 cilt. Thk. Abdullah b. El-hasan et-Turki. Dar. Alem Al-kutūb, 5. Baskı.

İbn Abdilber, Yusuf b. Abdiler en-Nemeri. (1387). et-Temhîd limâ fi‘l-Muvaṭṭaʾ mine‘l-meʿânî ve‘l-esânîd. (Ö. 463). 26 cilt. Thk. Mustafa b. Mhmed El-eleui Vizarat el-Evkaf li-ş-Şuʼun el-islamiyye, Baskı.

İbn Âbidîn, Muhammed Emin. (1411/ 2000). Haşiye Redd Ül-muhtar. (Ö. 1252). 6 cilt. Dar. El-fikir, 1. Baskı.

İbn Arafe ed-Desûkī, Muhammed. Hâşîyetu‘d-Dusûkî ‛ale‘ş-Şerhi‘l-Kebîr. (Ö. 1230). 4 cilt. Dar el-Fikir.

İbn es-Salâh, Osmân b. Abdurrahman. (1404/ 1983). Eş-Şehrezüri. Ulum Al-Hadis. (Ö. 643) 1 cilt. Th. dr. nureddin ıtır. Dar el-Fikir, 3. Baskı.

İbn Ferhûn, İbrahim b. AliTebsıratü’l-hükkâm fî usûli’l-akzıye ve menâhici’l-ahkâm. (Ö. 799). 2 cilt. Mektebetu El-külliyat El-ezheri.

İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Fethu>l-bari Şerh Sahih El-buhari. (Ö. 852). 13 cilt. Beyrut: Dar Al-Marifa.

İbn Hacer, Ahmed bin Ali. (1417/1996). Tehzibu‘t-Tehzîb. (Ö. 852). 12 cilt. Thk. Halil Mamoon- Ali bin Suud. Dar Al-Marifa, 1. Baskı.

İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. (Ö. 241). 6 cilt. Müessese Kurtuba.

İbn Kayyım, Muhammed b. Abi Bekr. (1418/1998). et-Turukül Hükmiyye fis Siyasetiş Şeriyye. (Ö. 751). 2 cilt. Dar. el-Cebel, Baskı.

İbn Teymiyye. Ahmet b. Abdül Halim. el-Hisbe fi el-İslam. Dar. al-Kutub al- Ilmiyah.

İbni‘l-Es̱îr, Abdullāh b. el-Mübârek. en-Nihâye fî ġarîbi‘l-hadîs̱ ve‘l-eser. (ö. 606). 5 cilt. Thk. Dahır ahmed El-aui. El Maktaba El-islami, D. Baskı. T.T. İsnevî, Abdel Rahim el-Hasan. (1420/1990). Nihâyetü‘s-sûl fî şerhi Minhâci. (Ö. 772). 1 cilt. Th. Şaban Muhammed İsmail, Dar. İbn Hazm. 1. Baskı

Ḳalyûbî, Ahmed Selameh. (1415/1995). Ḥâşiyetü‘l-Ḳalyûbî ʿalâ Şerḥi‘l-Maḥallî ʿale‘l- Minhâc. (Ö957). 4 cilt. Dar el-Fikir, Baskı.

Müslim, Müslim b. Haccâc. Sahih Müslim. (Ö. 261). 5 cilt. Thk. Muḥammad Fuʼād ʻAbd al-Bākī. Beyrut: Dar ihya‘ et-Turas el-Arabi.

Nejib, Ahmet. sedd-i zerâyi‘e inde El-sadeti El-malikiyeti. Mecelleh Katır El-neda. S, 20.

Öğli, Tuncay Baş. Meâyir et-Tâ’zir. İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 24, 2010, 79- 127

Sevmeah, Abdeh Abdullah. (2015). el-ukubet el-maliye fi eş-Şeria el-İslamiye ve el-Kanun el-yemeni ve Tatbikatuhe el-kdaiye. Meleziye: kuala lumpur, behs mukeddm lineyl derecet Ed-duktora, kısm Eş-şreiye ve El-kanun, Akadimiyet Ed-dirasat El-islamiyeh, üniversitiy of Malaya,