YENİ TİP KORONAVİRÜSÜN AYTIS SANATINA ETKİSİ

Kazak sözlü edebiyatında geniş bir yere sahip olan aytıs, en az iki akının (âşığın) daha çok dombıra eşliğinde kalabalık seyirci karşısında birbirini yenmek amacıyla irticalen şiir söyleyerek yarışmasıdır. “Aytıs”ın Türkiye’deki karşılığı “atışma”dır. Kazakistan’da büyük, küçük, genç, yaşlı herkes tarafından çok sevilen ve normal koşullarda en az ayda bir ulusal bayramlar, milli kahramanları anma yıl dönümleri, kutlamalar vesilesiyle düzenlenen aytıs (atışma) yarışmaları, dünyayı saran yeni tip koronavirüs sebebiyle uzun bir süre yapılamamıştır. Bu sebeple sekiz aylık bir aradan sonra, 25-26 Eylül 2020 tarihinde Kazakistan’ın Oral şehrinde on altı akının katılımıyla yapılan aytıs yarışması büyük öneme sahiptir. Henüz yazıya geçirilmediği için aytıs metinlerinin internet ortamındaki video görüntülerinden elde edilen bu çalışmada, Covid-19 hastalığının dünyada ve ülkede sebep olduğu gelişmelerin, virüs nedeniyle sosyal yaşama getirilen kısıtlamaların, aytıs yarışmalarının olmazsa olmazı olan seyircilerin katılımını engelleyen tedbirlerin, maske, mesafe ve karantina önlemlerinin dile getirildiği aytıslar, performans teoriye göre incelenmiştir. Bu bağlamda söyleyici, dinleyici ve söylenen bir bütün olarak ele alınmış, sözlü olarak icra edilen aytıs, “canlı bir olay” şeklinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Aytıs, Koronavirüs, Kazakistan, Akın, Atışma, Covid-19, Aytıs, Koronavirüs, Kazakistan, Akın, Atışma, Covid-19

THE IMPACT OF THE NOVEL CORONAVIRUS ON THE ART OF AYTIS

The art of aitys, which has an important place in Kazakh oral literature, is a poetry duelling competition performed by at least two akins (ashiqs) before a large audience while mostly playing a dombra with the aim of defeating the other performer. The equivalent of “aitys” in Turkey is “atishma”. Aitys (atishma) competitions, which are loved by people of all ages in Kazakhstan and which are normally organized at least once a month to celebrate national holidays and various important events as well as to commemorate national heroes, have not been organized for a long time due to the novel coronavirus that has swept across the globe. Therefore, the aitys competition held in the Kazakh city of Oral on 25-26 September 2020 after a hiatus of eight months with the participation of sixteen akins is greatly important. The aityses performed in this competition does not have written records yet; therefore, the study uses the video records available on the internet and examines them according to performance theory. These aityses focus on the developments that the Covid-19 pandemic has caused both globally and in the country, the pandemic-related restrictions over people’s social lives, the measures that even prevent live audiences from attending aitys competitions, and the importance of wearing masks, social distancing and quarantining. In this regard, the performer, the audience and the aitys pieces are regarded as a whole; and the aityses, which are performed orally, are considered as a “live event”.

Keywords:

Aitys, Coronavirus, Kazakhstan, Akin, Poetic duelling, Covid-19., Aitys, Coronavirus, Kazakhstan, Akin, Poetic duelling, Covid-19.,

PDF

___

Altınkaynak, E., Ashi̇mova, D., Nauanova, G. (2018). Kazaklarda âşık (aytısker) atışmalarının (aytısların) özellikleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 40, 430-443.
Arıkan, M. (2016). Kazak sözlü geleneği. N. Ata Yıldız & F. A. Turan (Ed.) Türk dünyası âşık edebiyatı içinde (255-338). Ankara: Gazi Kitabevi.
Biray, N. (2015). Aytıs; aytıs-tartıs the centre of “aytıs” and verbal dueling among Kazak folk poets. Millî Folklor, 57, 58-75.
Biyaşeva, G. (2020). Jubanmen Qadırdıñ Mereytoyına Arnalġan “Jayıqtıñ Qos Qıranı” Attı Respublikalıq Aqındar Aytısı. Jayıq Press, 26.09.2020. http://zhaikpress.kz/kk/news/zhuban-men-kadyrdyn-merejtojyna- arnalgan-zhajyktyn-kos-kyrany-atty-respublikalyk-akyndar-ajtysy-otti/ [15.10.2020]
Ergün, M. (2002). Kopuz sarını kazak âşık tarzı şiir geleneği akın ve jıravlar. Ankara: G.Ü. İletişim Fakültesi Basımevi.
Erdem, M. (1998). Dede Korkut Türkmenistan varyantları. Basılmamış doktora tezi, Ankara.
Jarmuhamedulı, M. (2001). Aytıs Öleñderiniñ Argı Tegi men Damuvı. Almatı.
Koç K., Bayniyazov, A. (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi sözlüğü. Ankara: Ötüken Neşriyat.
Konıratbayev, A. (1991). Kazak ädebiyetiniñ tarihı, Almatı.
Urakova, L. (2014). Performans teori’nin aytıslara uygulanması ve Konısbay’ın Şınbolat’la yaptığı aytısta söyleyici, genel dinleyici, keşif ve düzenleme. Bilig, 71, 269-280.
Urakova Yanç L. (2018). Günümüz Kazak aytıslarında gündem: millî değerler. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 23, 155-171.
Şişman, B. (2014). Türkiye ve Kazakistan'da yaşayan âşıklık geleneğinin değişmeyen unsurlar açısından karşılaştırılması. Millî Folklor, 54, 72.
Yıldız, N. ve Soltanayeva, E.M. (2015). Performans teori bağlamında Kazakistan geleneğindeki kız ile delikanlı aytıslarının değerlendirilmesi. MTAD, 12(3), 91-111.
https://www.youtube.com/watch?v=_-5V6Hgnd6s [15.10.2020].
https://www.youtube.com/watch?v=osLPEo4-zdg&t=956s [15.10.2020].