ŞÜKRÜ KAYA'NIN DOĞU VE GÜNEY VİLAYETLERİ GEZİSİ VE SONUÇLARI

Şükrü Kaya, 1927 yılından 1938 yılı sonuna kadar Dâhiliye Vekilliği görevinde bulunmuş ve çok önemli işlere imza atmıştır. Bu çalışmada Şükrü Kaya'nın 1931 yılında gerçekleştirdiği Doğu ve Güney vilayetleri gezisi ve sonuçları işlenmiştir. Gezi sonrasında hazırlanan Dersim ve Kaçakçılık raporları Hükümet tarafından ciddiyetle ele alınmış ve raporlardaki öneriler hemen uygulama safhasına konulmuştur. Raporlardaki öneriler doğrultusunda 1935 yılında Tunceli ıslahat programı başlatıldı. 1918 sayılı Kaçakçılık Kanunu çıkarıldı. Şükrü Kaya, Dâhiliye Vekilliği görevi boyunca bu ıslahat programı ve kaçakçılık meselesinin takipçisi olmuştur. Şükrü Kaya, programın başarıyla sürdürülmesi ve kaçakçılığın o dönem azalmasında çok etkili olmuştur. Çalışmada arşiv belgeleri, dönemin gazeteleri ve diğer kaynaklardan istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Şükrü Kaya, Doğu ve Güney vilayetleri gezisi, Dersim raporu, Kaçakçılık raporu, Tunceli ıslahat programı, Kaçakçılık Kanunu.

ŞÜKRÜ KAYA'S EASTERN AND SOUTHERN PROVINCES TRIP AND RESULTS

Şükrü Kaya served as the Minister of Internal Affairs from 1927 to the end of 1938 and he conducted very important works. In this study, Şükrü Kaya's investigative tour to the Eastern and Southern regions in 1931 and its results were discussed. The Dersim and Smuggling Reports prepared after the visit was taken seriously by the Government and the recommendations in the reports were immediately put into the implementation phase. In line with the recommendations in the reports, the Tunceli reform program was initiated in 1935, and Smuggling Law, No 1918, was enacted. Şükrü Kaya has been a follower of this reform program and the issue of smuggling during his duty as the Ministry of Internal Affairs. Şükrü Kaya was very effective in the successful continuation of the program and the decrease in smuggling during that period. Archive documents, newspapers of the period, and other sources were used in the study.

Keywords:

Şükrü Kaya, an investigative visit to the Eastern and Southern regions, Dersim report, Smuggling report, Tunceli reform program, Smuggling Law,

PDF

___

T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)

Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (Atase)

AKGÜL, S. (1992). Yakın tarihimizde dersim isyanları ve gerçekler. İstanbul: Boğaziçi İlmi Araştırmalar Serisi: 4.

ALAKOM, R. (2011). Xoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması. İstanbul: Avesta Yay.

ARFA, H. (1968). The Kurds. Oxford University Press.

ARUOBA, Ç. (1992). Cumhuriyetin kuruluş yıllarında Türkiye'nin tarımsal yapısı ve tarıma yönelik politikalar. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye'nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, 79-82.

BANOĞLU, N. A. (13 Eylül 1937). Dersim muhalefetinin başı nasıl adamdı, neler yaptı. Kurun.

BEŞIKÇI, İ. (1990). Tunceli kanunu (1935) ve Dersim jenosidi. İstanbul: Belge Yay.

BORATAV, K. (1988). Türkiye iktisat tarihi 1908-1985. İstanbul: Gerçek Yayınevi.

BURGAÇ, M. (2013). Türkiye'de umumi müfettişliklerin kurulması ve Trakya umumi müfettişliği. Ankara: Atam Yay.

Cumhuriyet dönemi Türkiye ekonomisi (1923-1978). (1980). İstanbul: Akbank Kültür Yay.

DERSIMI, M. N. (2012). Kürdistan tarihinde Dersim. İstanbul: Doz Yay.

Dersim, (t.y.). Jandarma Umum Kumandanlığı Yay.

Doğu Sorunu. (2010). Necmeddin Sahir Sılan raporları. (Tuba, A. & Muazzez, P. Der.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

GÜNEL, N. (2010). Dersim isyanı. İstanbul: Paraf Yay.

HALLI, R. (1972). Türkiye Cumhuriyeti'nde ayaklanmalar (1924-1938). Ankara: Genelkurmay Basımevi.

KAYA, Y. (2012). Bir devlet ve siyaset adamı Şükrü Kaya (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Kayseri.

KOCA, H. (1998). Yakın tarihten Günümüze Hükûmetlerin Doğu-Güneydoğu Anadolu politikaları. Konya: Mikro Yay.

KOÇAK, C. (2010). Umumi müfettişlikler (1927-1952). İstanbul: İletişim Yay.

KORUM, U. (1982). "1923-1929 döneminde Türkiye'de imalat sanayii ve sanayi politikaları". Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye'nin Ekonomik Gelişmesi Semineri. Ankara.

KÖSE, R. (2019). CHP ve DP hükûmetleri dönemlerinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu politikaları (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.

KÖSE, R. (2020, 46). Cumhuriyet döneminde doğu sınırlarında kaçakçılıkla mücadele (1923-1950). Journal of History School, 1556-1588.

METİNTAŞ, M. Y. & KAYIRAN, M. (2006). 1929 dünya ekonomik krizinin Türk tarımına etkileri ve 1931 birinci Türkiye ziraat kongresi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/23.

Naşit, H. (1931). Şark seyahati ve kaçakçılık meselesi. Hâkimiyeti Milliye. 24 Kasım 1931.

ÖZÇAYLAK, A. (2017). Cumhuriyet dönemi ekonomisinde yerli malı politikaları ve uygulamaları, Ankara: Atam Yay.

ÖZKÖK, B. (1937). Osmanlılar devrinde Dersim isyanları, İstanbul: Askeri Matbaa.

ÖZTÜRK, H. (t.y.). Tarihimizde Tunceli ve Ermeni mezâlimi. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.

ÖZTÜRK, S. (2008), İsmet Paşa'nın Kürt raporu. İstanbul: Doğan Kitap.

SARIDOĞAN, Ö. (2014). Tasarruf ve yerli malı haftası kutlamaları (1929-1949) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

SARINAY, Y. (1996). Hoybun cemiyeti ve Türkiye'ye karşı faaliyetleri. Atam Dergisi.

SASUNİ, G. (1992). Kürt ulusal hareketleri ve 15. yy'dan günümüze Ermeni Kürt ilişkileri. İstanbul: Med Yay.

SEMİZ, Y. (1991). 1929-1938 dönemi'nde millî iktisat ve tasarruf cemiyeti (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi: Konya.

SERTEL, S. (2012). Cumhuriyet döneminde Tunceli (1940-1970) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi: Elazığ.

SOLAK, M. (2010). Atatürk döneminde Şükrü Kaya'nın siyasi hayatı (1923-1938) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü: Ankara.

TAŞ, S. (1997). Umumi müfettişlikler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi: Eskişehir.

TBMM 56 No'lu Komisyon Raporu, 23.12.1931.

TBMM Zabıt Ceridesi, (1932), Devre: 4, C. 5, İçtima 1, Ankara: TBMM Matbaası.

TBMM Zabıt Ceridesi, (1937), Devre: 5, C. 17, İçtima: 2, Ankara: TBMM Matbaası.

TBMM Zabıt Ceridesi, (1937), Devre: 5, C. 19, İçtima: 2, Ankara: TBMM Matbaası.

TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 5, C. 19, İçtima: 2.

TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 6, C. 4, İçtima: F., (7 Temmuz 1939).

TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: V, C. 7, İçtima: 1.

TEKELİ, İ. & İLKİN, S. (1983). 1929 dünya buhranında Türkiye'nin iktisadi politika arayışları. Ankara: ODTÜ Yay.

ULUĞ, N. H. (2011). Derebeyi ve Dersim. İstanbul: Kaynak Yay.

Umumî müfettişler toplantı tutanakları-1936. (2010). (Varlık. M. B., Haz.) Ankara: Dipnot Yay.

YENAL, O. (2013). Cumhuriyet’in iktisat tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.

ZELYUT, R. (2013). Dersim isyanları Seyyit Rıza gerçeği. Ankara: Kripto Yay.