OSMANLI DEVLETİ’NDE GAYRİMÜSLİM HALKIN AİLE YAPISI ÜZERİNE BİR İNCELEME: TANZİMAT DÖNEMİ DİYARBEKİR ÖRNEĞİ

Tereke defterleri, kişilerin vefatları halinde varislerine intikal eden her türlü mal ve eşyalarının cins, adet ve değerleri bakımından kaydedildiği evraklardır. Defterlerde, vefat eden şahısların adres ve aile bilgileri, menkul ve gayrimenkul mal ve eşyaları, borç ve alacakları ve toplam servet miktarlarının yer alması bu defterleri Osmanlı Devleti’nin idari, sosyal, ekonomik ve kültürel tarih araştırmalarının önemli kaynakları haline getirmiştir. Tanzimat Dönemi Diyarbekir’deki Gayrimüslim tebaaya ait tereke kayıtlarındaki verilerin ışığında hazırlanan bu çalışmada Gayrimüslimlerin aile yapısı incelenmiştir. Bu dönemde Diyarbekir’de ikamet eden Ermeni, Süryani, Keldani ve Rum toplumunun evlilik tipleri, medeni durumları, yerleşim birimleri, çocuk sayıları ve bunun sahip oldukları servetleri ile ilişkileri gibi konular ele alınmıştır. Çalışma sonucunda gayrimüslimlerin tereke paylaşımı noktasında şer’i mahkemeye başvurdukları, daha çok şehir merkezinde yaşadıkları, çok eşli evlilik yapmadıkları ve aile başına ortalama 4,78 çocuğa sahip oldukları bilgisine ulaşılmıştır. Çalışmada, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nden temin edilen ve Diyarbekir’in Tanzimat Dönemine ait olan 280, 281, 293, 296, 297, 308, 353, 377 ve 576 numaralı tereke defterlerindeki 109 Gayrimüslim şahsın tereke kayıtlarından yararlanılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Tanzimat Dönemi, Diyarbekir, Tereke Defterleri, Gayrimüslim, Aile, Tanzimat Dönemi, Diyarbekir, Tereke Defterleri, Gayrimüslim, Aile

AN INVESTIGATION ON THE FAMILY STRUCTURE OF NON-MUSLIM PEOPLE IN THE OTTOMAN EMPIRE: THE CASE STUDY OF DIYARBEKIR IN THE TANZIMAT PERIOD

Probate records are the documents in which all kinds of wealth and belongings transferred to their heirs in case of death of persons, are recorded in terms of their type, quantity, and values. The fact that, their location, family information, property, debit, credit, and total wealth of deceased persons were included in the registers made these registers essential sources of administrative, social, economic, and cultural history research of the Ottoman Empire. The study which is prepared based on the data in probate registers of non-Muslim people in the Tanzimat Period in Diyarbakir was examined. Issues such as marriage types, marital status, locations, and relationship of their wealth to the number of children of Armenian, Assyrian, Chaldean and Greek communities who were residing in Diyarbakir during this period were discussed. As a result of the study, it was found that non-Muslims applied to the Sharia court at the point of sharing their estate, they mostly live in the city center, they do not have polygamy and they have an average of 4.78 children per family. In this study, the probate records of 109 non-Muslims in the probate registers which were numbered 280, 281, 293, 296, 297, 308, 353, 377 and 576 belonging to the Tanzimat Period of Diyarbakir and obtained from the Presidential Ottoman Archives were utilized.

Keywords:

Ottoman Empire, Tanzimat Period Diyarbakir, Probate Registers, Non-Muslim, Family, Ottoman Empire, Tanzimat Period, Diyarbakir, Probate Registers, Non-Muslim, Family,

PDF

___

Albayrak, K. (2001). Geçmişte ve Günümüzde Keldani Kilisesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 107-124.
Albayrak, K. (2002). Keldânîler. Diyanet İslam ansiklopedisi, (C. 25, s. 207-210). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Avcı, C. (2008). Rum. Diyanet İslam ansiklopedisi, (C. 35, s. 222-225). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Barkan, Ö. L. (1966). Edirne askerî kassâmına ait tereke defterleri (1545-1659). Belgeler, 3(5-6), 1-479.
Bayraktar, H. (2007). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Urfa sancağı (idarî, sosyal ve ekonomik yapı). Elazığ: TC. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yay.
Berki, Ş. (1963). Türk medeni kanununda devletin mirasçılığı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 20(1), 116-117.
Bozkurt, G. (1996). Gayr-i Müslim Osmanlı vatandaşlarının hukukî durumu (1839-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Cevger, G. (2016). XVIII. yüzyılda Diyarbakır şehrinde ailenin oluşumu, dağılması ve demografik yapısı. Tarih ve Gelecek, 2(1), 82-108.
Çelik, M. (2010). Süryânîler. Diyanet İslam ansiklopedisi (C. 38, s. 175-178). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Çetin, F. (2012). Batılı Seyyahlara Göre İstanbullu Gayrimüslimler. İstanbul: Yeditepe Yay.
Demirel, Ö., Gürbüz, A. & Tuş, M. (1992). Osmanlılarda ailenin demografik yapısı. Sosyo-kültürel değişme sürecinde Türk ailesi içinde (C. 1, s. 97-161). Ankara: TC. Aile Araştırma Kurumu Yay.
Devellioğlu, F. (2011). Hallâc. Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
Dinç, G. (2005). Şer‘iyye sicillerine göre XIX. yüzyıl ortalarında Antalya’da ailenin sosyo-ekonomik durumu. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (17), 103-129.
Ertaş, K. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda Diyarbakır Ermenileri. İstanbul: Rağbet Yay.
Ertaş, K. (2016). Anadolu’da bir varoluş mücadelesi: Beytüşşebap’ta Keldaniler ve sosyo-kültürel yaşantıları. Yeni Türkiye, 22(82), 813-821.
Ertaş, K. (2019). Batılı seyyahların gözüyle 19. yüzyılda Osmanlı Ermenileri ve Müslüman-Ermeni ilişkileri. İstanbul: Kitâbi Yay.
Eryılmaz, B. (1992). Osmanlı Devleti’nde Millet sistemi. İstanbul: Ağaç Yay.
Fletcher, J. P. (1850). Notes from Nineveh and travels in Mesopotamia Assyria and Syria. Philadelphia: T.K. and P.G. Collins Printers.
Güllü, R. E. (2019). Osmanlı Devleti’nin son döneminde Süryani Kilisesi ve Süryanilerin idaresi. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, LIII, 287-319.
Günay, N. (2007). Maraş Ermenileri (XIX. Yüzyıl) (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
İnalcık, H. (1993). Osmanlı idare, sosyal ve ekonomik tarihiyle ilgili belgeler: Bursa kadı sicillerinden seçmeler: III. köy sicil ve terekeleri. Belgeler, 15(19), 23-167.
İnalcık, H. (2009). 15. asır Türkiye iktisadi ve ictimai tarihi kaynakları. Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi Üzerinde Arşiv Çalışmaları, İncelemeler içinde, İstanbul: Eren Yay.
Karpat, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yay.
Kenanoğlu, M. M. (2012). Osmanlı Millet sistemi: mit ve gerçek. İstanbul: Klasik Yay.
Kurt, A. (2013). Bursa sicillerine göre Osmanlı ailesi (1839-1876). Ankara: Sentez Yay.
Küçük, C. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet sistemi ve tanzimat. H. İnalcık & M. Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat (Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu) içinde (s. 543-544). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Ortaylı, İ. (2014). Osmanlı Devleti’nden günümüze Ermeniler. M. M. Hülagü vd. (Ed.), Tarihte Türkler ve Ermeniler (Birlikte Yaşama Kültürü) içinde (C.3, s. 193-202). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Osmanağaoğlu, C. (2004). Tanzimat dönemi itibarıyla Osmanlı tâbiiyyetinin (vatandaşlığının) gelişimi. İstanbul: Legal Yay.
Özcoşar, İ. (2005). Osmanlı Devleti’nde Millet sistemi ve Süryani kadimler. Süryaniler ve Süryanilik. A. Taşğın, E. Tanrıverdi & C. Seyfeli, (Haz.) Ankara: Orient Yay.
Özcoşar, İ. (2008). Bir yüzyıl, bir sancak bir cemaat 19. yüzyılda Mardin Süryanileri. İstanbul: Beyan Yay.
Özcoşar, İ. (2008). 19. yüzyılda Diyarbakır’da Hıristiyan cemaatler. SBARD, 12, 53-69
Öztemiz, M. (2012). Süryaniler. İstanbul: Ayrıntı Yay.
Öztürk, S. (1995). Askeri kassama ait onyedinci asır İstanbul tereke defterleri. İstanbul: OSAV Yay.
Pakalın, M. Z. (1983a). Bezzaz. Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (C. I). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
Pakalın, M. Z. (1983b). Terike Defteri. Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (C. III). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
Polat, Z. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Afyonkarahisar’da Ermeniler (1839-1923) (Yayımlanmamış doktora tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
Seyfeli, C. (2005). Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimler idari yapısı: Ermeniler örneği. Milel ve Nihal, 2(2), 125-156.
Seyfeli, C. (2019). Millet sistemi mi? Rum ve Ermeni Patrikliği’nin idaresi ve Osmanlı Devlet salnameleri (1847-1918). Ankara: Çizgi Kitabevi Yay.
Şahin, N. (2007). XIX. yüzyılda Karahisar-ı Sahib sancağı (sosyo-ekonomik ve kültürel yapı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
Tabakoğlu, A. (1992). Osmanlı toplumunda aile. sosyo-kültürel değişme sürecinde Türk ailesi, Ankara: TC. Aile Araştırma Kurumu Yay.
Yıldız, M. (2013). Günümüzde Diyarbakır Keldanileri. 2. Uluslararası Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır içinde (s. 271-282), Ankara: Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yay.
Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. Yüzyılın ilk yarısında Diyarbekir (1790-1840). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.