Mehmet ALTUNMERAL, Mehmet Yunus YAZICI, Hayrettin BAHAR

NİHÂLÎ İBRÂHÎM İBN SÜLEYMÂN HALÎFE VE MİR’ÂTÜ’L-‘UKALÂ ADLI ESERİ

Ahlak; insandaki iyi ve kötü huyların, yaratılış özelliklerinin, faziletlerin tümü için ortak kullanılan bir isimdir. Bu konu din, felsefe, mantık, siyaset vb. alanlarda olduğu gibi edebiyat alanında da işlenmiştir. Pend-nâme, siyaset-nâme, nasihat-nâme gibi edebî türlerle hikemî şiirler ahlak merkezinde oluşturulmuştur. Bunun yanında Ahlâk-ı Alâ’î, Ahlâk-ı Muhsinî, Mir’âtül-Ahlâk gibi önemli eserler edebiyat tarihimizde yerini almıştır. Nihâlî İbrâhîm ibn Süleymân Halîfe tarafından hicrî 1213 (m. 1798/1799) yılında kaleme alınan Mir’âtü’l-‘Ukalâ adlı eser de bunlardan biridir. Tıp ilmiyle ilgilenen ve bir müddet Mekke ve Medîne’de evrak memurluğu yapan Nihâlî, eserini Sultan III. Selim’in tahtta bulunduğu dönemde tamamlanmıştır. Makalenin giriş bölümünde ahlak ve ahlak ile ilişkili ilimler hakkında durulmuştur. Bunun yanında ahlak disiplini ile ilgili eser veren müellifler ve eserleri zikredilmiştir. Girişten sonra biyografik ve bibliyografik kaynaklar ışığında Nihâlî’nin hayatı hakkında yazılanlar tartışılmış ve kendi eserlerinden hareketle müellifin hayatı kaleme alınmıştır. Ardından ona ait eserlerin tanıtımına, Mir’âtü’l-‘Ukalâ’nın muhteva ve üslup açısından incelemesine yer verilmiştir. Çok yönlü bir şahsiyet olan Nihâlî’nin yararlandığı kaynaklar, oluşturduğu tertip ve üzerinde durduğu kavramlar hakkında incelemede bulunulmuştur. Son olarak da eserin ulaşabildiğimiz dokuz nüshasının katalog bilgilerine yer verilerek yazmaların nüsha tavsifi yapılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Nihâlî, Mir’âtü’l-‘Ukalâ, Ahlak, Tıp

NİHALİ İBRAHİM İBN SÜLEYMAN HALİFE AND HİS WORK NAMED MİRATUL-UKALA

Ethics connotes a set of concepts encompassing the good or bad habits, truths about human nature, virtues and so on. This subject has been frequently discussed in the field of literature as well as of religion, philosophy, logic, politics, etc. Like hikemi (wise) poets, certain literary genres such as pend-name (an ethical-based poetical book), siyaset-name (political epistel) and nasihat-name (book of advice for rulers) were constituted by taking ethics to the center. On the other side, a number of significant works, such as Ahlak-ı Alai, Mir’âtül-Ahlâk or Ahlak-ı Muhsini have imbedded in the history of literature in this sense. Miratul-Ukala is also one of them. Written by Nihali İbrahim ibn Süleyman Halife, who was interested in medicine and worked as a civil servant in Mecca and Medina, the book was completed during the reign of Selim III. In the introduction part of the article, we focused on morality and the sciences related to morality. In addition, the authors and their works on moral discipline are mentioned. After the introduction, in the light of biographical and bibliographic sources, the writings about the life of Nihali were discussed and the life of the author was written based on his own works. Then, the introduction of his works, and the examination of Miratu'l-‘Ukala in terms of content and style were included. The resources that Nihali, who has a well-rounded personality, benefited from, the organization he created and the concepts he focused on were examined. Finally, the manuscripts were classified by using the catalog information of the nine copies of the work that we can access.

Keywords:

Nihali, Miratul-Ukala, Ethics, Medicine,

PDF

___

Adî. Y. (2013). Tezhîbü’l-ahlâk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
Bostânzâde. Y. E. (2020). Ahlak aynası-mir’âtü’l-ahlâktan seçmeler. (O. Yılmaz, Haz.). İstanbul: Hasbahçe Yayınları.
Devvânî. C. (2019). Ahlâk-ı celâlî. (E. Okumuş, Çev.). İstanbul: Fecr Yayınevi.
Duralı. Ş. T. (2013). Kutadgubilig Türkçenin felsefe-bilim sözlüğü. İstanbul: Dergah Yayınevi.
Erman. O. (2018). Nihâlî Mir’âtü’l-´Ukalâ (1799) (Giriş, çeviri yazılı metin-aktarı-dizinli sözlük-tıpkıbasım) (Yüsek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
Esad. M. (2018). Bağçe-i safâ-endûz. (R. Oğraş, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-212024/esad-mehmed-efendi-bagce-i-safa-enduz.html.
Fârâbî. (1999). Mutluluğun kazanılması. (A. Arslan, Çev.). Ankara: Vadi Yayınevi.
Fârâbî. (2017). es-Siyâsetü’l-medeniyye veya mebadi’ül-mevcûdât. (M. S. Aydın, A. Şener, M. R. Ayas, Çev.). İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
Fârâbî. (2018). el-Medînetü’l-fâzıla. (Y. Aydınlı, Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
Gazâlî. İ. (2016). İhyâ’u ulûmi’d-dîn. (S. Gülle. Çev.).İstanbul: Huzur Yayınevi.
Gülşenî, M. (2004). Ahlâk-ı kirâm. (A. Tümsek. Haz.). İstanbul: İnsan Yayınları.
Hanifi. Ö. (2007). Fârâbî’nin iki eseri. İstanbul: İFAV Yayınları.
Kaplan, Y. (2011). 18. yüzyıl şairlerinden Nihâlî ve dîvânçesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 29, 57-110. http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/508/498.
Karaman. H. (2002). Ebû Bekir er-Râzî’nin felsefesinin kaynakları. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2/1, 33-50. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/52680.
Kâşifî. H. V. (2019). Ahlâk-ı muhsinî. (M. Demirkol, Haz.). İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
Kaya. M. (1991). Ebu’l-Hasan Âmirî. DİA, 3, 68-72.
Kınalızâde, A. Ç. (2014). Ahlâk-ı alâî. (M. Koç, Haz.). İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
Kindi. (2015). Felsefî risâleler. (M. Kaya, Çev). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
Lokmacı, S. (2021). İbrahim Nihâli’nin devlet işlerindeki bozukluklar ve bunların düzeltilmesinde takip edilecek yollara dair lâyiha türündeki eseri: Mir’âtü’d-Devlet. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 70, 465-487. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1527510.
Mâverdî (2018). Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn. (E. Urcan, Çev.). İstanbul: İlk Harf Yayınları.
Miskeveyh. (2017). Ahlak eğitimi-Tezhîbü’l-ahlâk. (A. Şener, İ. Kayaoğlu, C. Tunç, Çev.) İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
Müstakîm-zâde. S. S. (2000), Mecelletü’n-nisâb. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Nihâlî. Bostân-ı etibbâ. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi. İsmail Saip Kitapları, 2105/57.
Nihâlî. Mir’âtü’l-´Ukalâ. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. Osman Ergin Yazmaları, O.E. 479.
Nihâlî. Mir’âtü’l-´Ukalâ. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. T 1989.
Nihâlî. Mir’âtü’l-´Ukalâ. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. T 262, 1-34 vr.
Nihâlî. Mir’âtü’l-´Ukalâ. Hüsrev Paşa Kütüphanesi. 1-44 vr.
Nihâlî. Mir’âtü’l-´Ukalâ. Beyazıt Kütüphanesi. 9363.
Nihâlî. Mir’âtü’l-´Ukalâ. Millet Kütüphanesi. Ali Emiri Koleksiyonu, 34 Ae Şeriyye 665.
Nihâlî. Mir’âtü’l-´Ukalâ. Millet Kütüphanesi. Ali Emiri Koleksiyonu, 34 Ae Şeriyye 666.
Nihâlî. Mir’âtü’l-´Ukalâ. Süleymaniye Kütüphanesi. Bağdatlı Vehbi Koleksiyonu, 1560.
Nihâlî. Mir’âtü’l-´Ukalâ. Süleymaniye Kütüphanesi. Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, 6474.
Tahir, B. M. (2000). Osmanlı müellifleri. (M. Tatçı, C. Kurnaz, Haz.). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
Tusî. N. (2013). Ahlâk-ı Nasırî. (A. Gafarov, Z. Şükürov Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
Süreyya. M. (1998). Sicill-i Osmânî (C. 4/2). (O. Hülagü, M. Ekincikli, H. Savaş, Haz.). İstanbul: Sebil Yayınevi.
Şefkat. (2017). Tezkire-i şu’arâyı Şefkat-i Bağdâdî. (F. Kılıç, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194367/sefkat-tezkiresi-tezkire-i-suara-yi-sefkat-i-bagdadi.html.
Uzluk. F. (1950). Bursalı Hekim Ali Münşî Efendi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 8, 329-337. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1019/12351.pdf.