NİĞDE ATASÖZLERİNDE METAFOR VE KULLANIMI

Atasözleri bir milletin töresini, adetlerini, gelenek ve göreneklerini, yaşam tarzını ve hayat felsefesini yansıtan kalıplaşmış sözlerdir. Ata tecrübelerinin ürünleri olan bu anonim sözler, sözlü ve yazılı kültür ortamları bağlamında asırlar öncesinden günümüze ulaşmıştır. Atasözlerinin asırlar boyunca yaşamasında öğüt ve ikaz içerikli olmaları, çözümlenmesi güç durumlar karşısında genel geçerliği olan bir yargıya varmaları ve etkileyici / çarpıcı bir üsluba sahip olmaları etkendir. Bu üslup onları âdeta hafızalara kazımış ve böylelikle unutulmalarına engel olmuştur. Dolaylı anlatım tarzı ve söz sanatları (benzetme, tezat, kişileştirme, metafor, metonimi, vb.) kullanımı, bu etkileyici üslubun en güçlü unsurlarıdır. Atasözlerinde kullanılan söz sanatlarından birisi de metafordur. Metaforun atasözlerindeki fonksiyonu anlatılan durum, olay ya da kavramı belirginleştirmek, başka bir ifade ile somutlaştırmaktır. Bu makalede, yazılı kaynaklardan tespit edilen Niğde atasözlerinde yer alan metaforlar ve çeşitleri incelenmiştir. Çalışma sonucunda “ontolojik metaforlar”ın Niğde atasözlerinde en sık kullanılan metaforlar olduğu ve bunların da somutlaştırma işlevini üstlendikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Atasözü, kalıplaşmış söz, metafor, söz sanatı, somutlaştırma

Metaphor and It’s Usage in Niğde Proverbs

Proverbs are the cliched sayings, which represent the rules, practices, life styles, life philosophies, traditions and morals of a nation. These anonymus sayings, which are the products of ancestors’ experiences, have reached today from centuries ago within the context of the oral and written culture. The factors of which the proverbs have been surviving for centruies are its’ contents of advise and warning de facto judgements against dilemmas and impressive styles. This kind of style has committed these to memories, thus, prevented to be forgotten. Usage of the indirect expressions and narrative arts (analogy, oxymoron, personification, metaphor and metonymia) are the strongest factors of this impressive style. One of the narrative arts used in the proverbs is the metaphor. Function of the metaphor in the proverbs is to crystalllize the situation, event or notion expressed, in other words, to reify these. In this study, the metaphors and kinds of them existing in Niğde proverbs identified through written documents are studied. As a result of the study, it is found out that ontological metaphors are the ones that are most frequently used in Niğde proverbs and that they take on the concretization function

Keywords:

Proverb, cliched saying, metaphor, narrative art and reify,

___

AKSAN, Doğan (1999). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Engin Yayınevi, Ankara.
AKSAN, Doğan (1999). Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri, Bilgi Yayınevi, Ankara.
AKSAN, Doğan (2006). Türkçenin Söz Varlığı, Ankara Engin Yay.
AKSOY, Ömer Asım (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1 Atasözleri Sözlü- ğü, İstanbul: İnkılâp Yay.
BİLGEGİL, Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), İstanbul: Ende- run Kitabevi.
BAAD] (1996). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yay.
ÇOBANOĞLU, Özkul (2004), Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Anka- ra: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
DİLÇİN, Cem (1997). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yay.
İÇEL, Hatice (2011). “Deyimlerin Metaforik Yapısı”, Türk Dünyası Araştır- maları, S. 98 (194): 207-215.
KAYA, Doğan (2007). Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yay.
KEMAL, Mağfiret (2003). Buddhist Türk Çevresi Eserlerinde Metafor, Yayım- lanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KIRAN, Zeynel (1996). Dilbilim Akımları, Ankara: Onur Yay.
YAYLAGÜL, Özen (2010). “Divânu Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Atasözlerin- deki Metaforlar”, Millî Folklor, S. 22 (85): 112-121.
YUNUSOĞLU, Mağfiret Kemal (2006). “Türkiye Türkçesi Bilgisayar Meta- forları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 3 (2):. 51-60.