KISASÜ'L-ENBIYÂ TERCÜMESİNDE BİRLEŞİK FİİLLER I

XI. yüzyıl ve sonrasında Orta Asya'dan Anadolu'ya göç eden Türk boyları kendileriyle birlikte edebî geleneklerini de beraberinde getirmişlerdir. Böylece Anadolu'da Oğuz şivesine dayalı yeni bir yazı dili gelişmeye başlamıştır. Aynı zamanda Arapçadan ve Farsçadan tercümeler başlamıştır. Bu dönemde mesnevi, Kur'an tercümeleri, siyer, fıkıh, tezkiretü'l-evliya, tasavvufla ilgili metinler, siyasetnameler, tıp vb. alanlarında birçok eser tercüme edilmiştir. Böylece bu dönem, Türk dili ve kültür tarihinde bir dönüm noktası olmuştur. Her ne kadar bu dönemde Arapçadan ve Farsçadan tercüme yoluyla eserler verilse de, bu tercümelerde yabancı unsurların fazla karışmadığı bir dönem olmuştur. Türkçenin dönemlerine bakıldığında, söz varlığı içinde yer alan isim, sıfat, edat gibi kelimelerde yabancı unsurlu kelimeler de bulunmaktadır. Buna karşı bu dönemlerde fiiller hep millî bir görüş sergilemiştir, hatta yabancı kökenli kelimeler Türkçe eklerle fiilleştirilerek kullanılmıştır. Türkçede binlerce yabancı kelimenin isim kökenli olduğu hâlde fiil alış verişi olmadığını söylenebilir. Ayrıca geniş anlam imkânlarıyla, zaman ve eylem çeşitleriyle dile son derece zengin ifade imkânı vermektedir. Bu çalışmada, XV. yüzyılın sonlarına doğru Farsçadan tercüme yoluyla meydana getirilmiş Ebû İshâk İbrâhîm b. el-Mansûr b. Halefi'l-Müzekkir en-Nisâbûrî'nin Kısasü'l-Enbiyâ adlı eserdeki birleşik fiiller üzerinde durulacaktır. Özellikle Türkçe kelimelerle kurulan esas anlamı korumuş birleşik fiiller, karmaşık fiiller ve tasvir fiilleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kısasü'l-Enbiyâ, Ebû İshâk İbrâhîm b. el-Mansûr b. Halefi'l-Müzekkir en-Nisâbûrî, Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, fiil, birleşik fiil

PDF

___

Aksan, Y. (2003). Türkçede durum değişikliği eylemlerinin kılınış özellikleri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 14, 1-14.
Alibekiroğlu, S. (2014). Çağdaş Türk lehçelerinde yardımcı fiiller (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi, Elazığ.
Alibekiroğlu, S. (2018). Türkiye Türkçesinde yarı yardımcı fiiller. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(15), 1140-1147.
Bacanlı, E. (2014). Kılınış kategorisi ve Altaycada kılınış belirleyicisi olarak art fiiller. Ankara: TDK Yay.
Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri (8. bs.). Ankara: TDK Yay.
Budu, M. (2019). Ebû İshâk İbrâhîm b. el-Mansûr b. Halefi'l-Müzekkir enNisâbûrî'nin Kısasü'l-Enbiyâ tercümesi: Fiiller-metin-sözlük (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Delice, H. İ. (2002). Yüklem olarak Türkçede fiil. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 185-212.
Delice, H. İ. (2017). Birleşik fiil sorunu. R. Gürses & N. Balta (Haz.), Birleşik fiil: Bildiriler ve tartışmalar içinde (s. 33-44). Ankara: TDK Yay.
Demir, N. (2013). Kip ekleriyle kurulan birleşik fiiller. Prof. Dr. Leylâ Karahan Armağanı içinde (s. 389-368). Ankara: Akçağ Yay.
Deny, J. (1941). Türk dili grameri: Osmanlı lehçesi (A. U. Elöve, Çev.). İstanbul: Maarif Matbaası Yay.
Ediskun, H. (2010). Türk dilbilgisi: Sesbilgisi-biçimbilgisi-cümlebilgisi. (12. bs.) İstanbul: Remzi Kitabevi Yay.
Ercilasun, A. B. (2014). Kutadgu Bilig grameri: Fiil. (2. bs.) Ankara: Akçağ Yay.
Ergin, M. (2006). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basımevi Yay.
Gabain, A. (1953). Türkçede fiil birleşmeleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 1-28. Erişim adresi: http://tdkgov.tr/dosya1ar/TDA/1953/1953_2_Gabain.pdf
Gabain, A. (2007). Eski Türkçenin grameri (5. bs.) (M. Akalın, Çev.). Ankara: TDK Yay.
Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Yay.
Gökçe, F. (2007). Oğuz Türkçesinde fiil birleşmeleri: Tarihsel, karşılaştırmalı bir deneme (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Hacıeminoğlu, N. (2016). Türk dilinde yapı bakımından fiiller: En Eski Türkçe metinlerinden zamanımıza kadar yazı dilinde. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
Johanson, L. (2007). Türkçe dil ilişkilerinde yapısal etkenler (N. Demir, Çev.). Ankara: TDK Yay.
Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
Karadoğan, A. (2019). Türkiye Türkçesinde kılınış. Ankara: Divan Kitap Yay.
Karahan, L. (2011). Türkçede sözdizimi (20. bs.). Ankara: Akçağ Yay.
Kononov, A. N. (2001). Türk dili grameri. İstanbul: Multilingual Yay.
Korkmaz, Z. (1959). Türkiye Türkçesinde iktidar ve imkan gösteren yardımcı fiiller ve gelişmeleri. TDAY Belleten 1959, 107-124. Erişim adresi: http://tdkgov.tr/dosyalar(TDA/1959/1959_7_Korkmaz.pdf
Korkmaz, Z. (2005). Türk dili üzerine araştırmalar (C. 1) (2. bs.). Ankara: TDK Yay.
Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi grameri: Şekil bilgisi (4. bs.). Ankara: TDK Yay.
Korkmaz, Z. (2017). Dil bilgisi terimleri sözlüğü (5. bs.). Ankara: TDK Yay.
Özçelik, S. (2002). Tasvir fiillerinde kullanılan ekleri üzerine. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 2(610), 820-824. Erişim adresi: dk.gov.tr/dosyalar/TDD/2002s610/610_08_S_OZCELIK.pdf
Özkan, M. (2013). Eski Anadolu Türkçesi dönemi metinlerinde karmaşık fiillerin kullanılışı üzerine. M. Özkan & E. Doğan (Haz.), 8. Milletlerarası Türkoloji Kongresi içinde (s. 269-275). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
Özkan, M. (2017). Türk dilinin gelişme alanları ve Eski Anadolu Türkçesi (5. bs.). İstanbul: Filiz Kitabevi Yay.
Özkan, M. (2019). Mahmûd b. Kâdî-i Manyâs'ın Gülistan tercümesinde söz yapımı-II. Karabük Türkoloji Dergisi, 1, 71-102. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/826736
Öztürk, D. (2008). Türkiye Türkçesinde anlamca kaynaşmış-deyimleşmiş birleşik fiiller. Ankara: TDK Yay.
Timurtaş, F. K. (2005). Eski Türkiye Türkçesi: XV. yüzyıl gramer-metin-sözlük (3. bs.). Ankara: Akçağ Yay.