1857 Tarihli Nüfus Defteri Işığında İstanbul’da Yaşayan Çingenelerin Sosyo-Ekonomik Yaşamları Üzerine Bir Değerlendirme

Hindistan’dan çıkarak dünyanın pek çok yerine dağılan Çingeneler, Osmanlı İmpartatorluğu döneminde yoğun olarak Balkanlarda yaşamaktaydılar. İstanbul’da yaşayan Çingenelerin ise kente Fatih döneminde Menteşe ve Gümülcine sancaklaırndan getirildikleri düşünülmektedir. Bu topluluk, büyük olasılıkla devletin onlara şüphe ile bakması nedeniyle klasik Osmanlı Millet Sistemi içinde yer almamıştır. Gerek yaşam biçimleri gerekse giyim kuşamları ve dilleri ile toplum tarafından farklı olarak görülmüşler ve toplum dışına itilmişlerdir. Osmanlı sosyo-ekonomik yapısı içinde pek çok meslekle uğraşan Çingenelerin yoğun olarak yaptıkları meslek modern dönmelere kadar süeren çengilik olmuştur.Bu çalışmanın amacı, 1857 tarihli ve 00474 numaralı Nüfus defterinde İstanbul’un Eyüp, Galata ve Üsküdar kazalarında yaşayan Müslüman Çingenelerin sosyo-ekonomik yapılarını ele alarak değerlendirmektir. Yerli literatürde bu konuda oldukça sınırlı sayıda çalışma bulunduğundan, bu çalışma ile alan yazına kimi katkıların yapılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

19. yüzyıl, Nüfus Defteri, İstanbul, Çingeneler, Sosyo-ekonomik yapı.

Under the Light of the Population Register Dated 1857 An Evaluation upon the Socio-Economic Lives of the Gypsy Living in İstanbul

The Gypsy having abondoned India and scattered to different parts of the worls are known wiith different appelations such as“Gypsies”, “Zigeuner”, “Gitanos”, “Cigani”. The Gypsyies having become the focus of interest since the date the historical records started to mention have been one of the interesting sujects of both popular culture and academic studies. They draw the attention with some differences unlike the others and generally called as nomads. In addition, in some records it is seen that they have been mentioned as nomads who draw the attention with some differences unlike the others. Actually the interest shown in the Gypsies is closely related to their ethnic origins, their life styles and their physical traits. Thus, they have always appeared as one of the colorful layers of the community in which they live and more probably the most interesting one. The Gypsies who spread to several parts of the world generally constitute a dense population in Anatolia, the Balkans and Europe. The Gyspies having spread to the different geographic regions existed in the Ottoman subjects as well. However, it is seen that in terms of their population they were densely populated in the Balkans during the period of the Ottoman Empire. It is assumed that the Gypsies in İstanbul were settled in İstanbul from the sandjaks of Gümülcine and Menteşe during the reign of Fatih Sultan Mehmed. More probaly, due to the fact that the Ottoman state had a suspicious look at them, they were not included in the classical “Millet Sistem”. The Gypsies have generally been followed from an eye outside and some information pertaining to them has been obtained from some historical records or the narrations romanticized. Therefore, they have become a community perceived and described under the light of this information. In a sense, they became the “other” of the Ottoman State. They have been considered as different owing to their life styles, the way they dress and their language. Therefore, they have been marginalised. Their destiny as “the other” seems to have caused them to lead their lives without getting changed, to preserve some of their authentic traits and identities and also seems to have led them to having some occupations, which were despised by the other communities. Hence, the most widely adopted occupation by the Gypsies engaged in several occupationsin the socioeconomic Ottoman structure has been çengilik dancing which has continued up to modern times. The purpose of this study is to handle and evaluate the socio-economic structure of the Gypsy in the districts of Eyüp, Galata and Üsküdar in İstanbul in the Population Register dated 1857 and numbered 00474. Since there has been very limited studies in the native literature as to the subject, it is aimed to make some contributions to the literature

Keywords:

19th Century, Population Register, İstanbul, The Gypsy, The Socio-Economic Structure,

PDF

___

Altınöz, İsmail, “Çingeneler”, D.İ.A, C. Ek-1, 2016, pp.293-296.
_____, “İstanbul Çingeneleri”, Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, ed. Coşkun Yılmaz, C.IV, İstanbul 2015.
_____, Osmanlı Toplumunda Çingeneler, TTK, Ankara, 2013.
_____, “XVI: Yüzyılda Osmanlı Devlet Yönetimi İçerisinde Çingeneler”, Yeryüzünün Yabancıları, Çingeneler, haz. Suat Kolukırık, Simurg Kitapçılık, İstanbul, 2007.
Alus, Servet M., “Eski İstanbulda Çingeneler”, Tarih ve Toplum, C.23 1995, pp.30-34.
Asseo, Henriette, Çingeneler: Bir Avrupa Yazgısı, çev. Orçun Türkay, YKY, İstanbul 2007.
Berger, Hermann, Çingene Mitolojisi, çev. Musa Yaşar Sağlam, Ayraç Yayınevi, Ankara 2000.
Canatar, Mehmet, “ İstanbu’un Nahiye ve Mahalleleri (1453-1923)”, Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Siyaset ve Yönetim 2, ed. Feridun M. Emecen-Coşkun Yılmaz, İstanbul 2015.
Cezar, Mustafa, Osmanlı Başkenti İstanbul, Erol Kerim Aksoy Kültür Vakfı Yayını, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayını İstanbul 2002.
Çelik, Faika, Gypsies (Roma) in the orbit of Islam: The Ottoman Experience (1450-1600), Master of Arts, Unpublished Dissertation, McGill University, Institute of Islamic Studies, 2003.
_____, “Exploring Marginality in the Ottoman Empire: Gypsies or People of Malice (Ehl-i Fesad) as viewed by the Ottomans”, EUI Working Papers RSCAS, 39, 2004, pp.1-21.
_____,“Community in Motion”: Gypsies in Ottoman Imperial State Policy, Public Morality and at the Sharia Court of Üsküdar (1530s -1585s) , PHD Dissertattion, McGill University Institute of Islamic Studies, 2013.
Çelik, Zeynep, 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları. İstanbul 1996.
Çubukçu, Sevgi Uçan, “Mekânın izdüşümünde ‘Toplumsal Cinsiyet’: Sulukule Mhallesi ve Romanlar”, İ. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No:44, 2011, pp.83-106.
Develioğlu, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugât, Aydın Kitapevi Yayınları, Ankara 2013.
Dingeç, Emine, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Ordusunda Çingeneler”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, 2009, pp.33-46.
Dişli, Semra Ö., “ ‘Çinge mi ‘ , ‘Roman’ mı? Bir İnşa Süreci “, AÜDTCF Antropoloji Dergisi, S.31, 2016, pp.97-117.
Ergin, Osman Nuri Mecelle-i Umur-ı Belediye, C.5, İstanbul 1914-22.
Ergin, Osman Nuri, Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkişafı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Neşriyatı, İstanbul 1936.
Ergin, Osman, “Çingene Çehizi Gösterisi”, Türk Folklor Araştırmaları, C.5, S.118, 1959, pp.1903-1905.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, C.I. 1. Kitap, YKY, İstanbul 2016.
Fraser, Angus, “The Present and Future of the Gypsy Past”, Cambridge Review of International Affairs, 13/2, 2000, pp.19-36.
Fraser, August M., The Gypsies, Oxfırd, UK/ Cambridge Mass. USA, Blackwell, 1992.
Goeje, Michael Jan de, Mémoire sur les migrations des Tsiganes à traversl’Asie, Leide, E. J. Brill (coll. Mémoires d'histoire et de géographie orientales par M. J. de Goeje, n°3), 1903.
Göncüoğlu, Süleyman F. -Şükriye P. Yavuztürk, “Sulukule ve Çingeneleri”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Dergisi, S.23, 2009, pp. 107 -134.
İnciciyan, P. G., XVIII. Asırda İstanbul, çev. Hrand. D. Andreasyan, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1956.
Kayışbacak, Dilek,” Osmanlı İmparatorluğu’nda Çingeneler”, Tarih Kritik, (3) 1,2017, pp. 45-49.
Kenrick, Donald, Çingeneler – Ganj’dan Thames’e, çev.Bahar Tırnakçı, İstanbul, Homer Kitabevi, 2006.
Koçu, Reşat Ekrem, “Çingeneler”, İstanbul Ansiklopedisi, C.VII, 1975.
Kömürciyan, Eremya Çelebi, 18. Asırda İstanbul Tarihi, çev. Hrand. D. Anndreasyan, İstanbul 1952
Liégeois, Jean-Pierre, Roms en Europe, Strasbourg, Editions du Conseil de l’Europe, janvier 2007.
Mantran, Robert, 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul: Kurumsal, İktisadi, Toplumsal Tarih Denemesi, C.I, çev. Mehmet Ali Kılıçbay-Enver Özcan, TTK Yayınları, Ankara, 1990.
_____, XVI. ve XVII. Yüzyılda İstanbul’da Gündelik Hayat, çev.Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yayıncılık, İstanbul 1991.
Marushiakova, Elena. -V. Popov, Gypsies in the Ottoman Empire. A Contribution to the History of Balkans, University of Hertfordshire Press, 2001.
_____, “Ottoman Empire”, Education of Roma /Gypsy Children, Council of Europe in Europe, pp.1-8.
Nutku, Özdemir Meddahlık ve Meddah, Attatük Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1997.
Ortaylı, İlber, Tanzimattan Sonra Mahalli İdareler (1840-1878), Amme İdaresi Enstitüsü. Ankara 1974.
_____, “Sulukule”, Dünden Bugüne İstanbul Ansikloedisi, C.VII, 1994. pp.70-71.
Özgüven, Yekta, II. Mahmud Dönemi İstanbul’unda Kentsel- Fiziksel Kavrayışın Değişimi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.
-----, “19. Yüzyıl Başlarında İstanbul’da Değişen Kent Yönetim Mekanizmaları”, Sigma 3 (Özel Sayı), 2011, pp.283-289.
Paspati, Alexander G., Etudes sur les Tchinghianes Bohemians de l’Empire Ottoman, Contantinople 1870.
Rosenthal, Steven T., The Politics of Dependency, Urban Reform in İstanbul, Westport, Conn., London 1980.
Sümertaş, Firuzan M.,“Dr. Aleksandros G. Paspatis’ten Dersaadet Rum Cemiyet-i Edebiyesi’neİstanbul’un Kara Surları Üzerine Bir Çalışma”, Toplumsal Tarih, 272, 2016, pp.42-50.
Şemseddin Sami, Kamus-i Türki, Enderun Kitabevi, İstanbul 1989.
The People of Turkey. Twenty Years’ Resİdence among Bulgarians, Greeks, Albanians Turks and Armenians, ed. Stanley Lane Poole, John Murray, London 1878.
Ulusoy, Ömer, “An Inquiry into the Ottomans’ Knowledge and Perception of the Gypsies in the late 19th Century”, OTAM, 34/Güz 2013, pp.245-256.
Walsh, Robert, A Residence in İstanbul, Vol.II, Frederick Westley and A. H. Davis, London 1836.
Weer, R. Rishi, Roma: The Panjabi Emigrants in Europe, Central and Middle Asia, Panjabi University Press, the USSR and the Americas Pataila, 1976.
Yel, A. Murat ve M. Sabri Küçükaşçı, “Mahalle”, D.İ.A, C. 27, Ankara 2003, pp.325-326.
Yıldız, Hüseyin, “Türkçede Çingeneler için Kullanılan Kelimeler ve Bunların Etimolojileri”, Dil Araştırmaları Dergisi, C. 1 S. 1, 2007, pp. 61-82.