Tanzimat Dönemi Cizye Defterlerine Göre Tokat'ta Gayrimüslimler

Cizye defterleri bir bölgede yaşayan gayri müslim topluluklar hakkında yapılacak araştırmalara temel teşkil edebilecek nitelikte zengin içeriğe sahip kaynaklardır. 19. yüzyılda sahip olduğu gayri müslim nüfus potansiyeli ile dikkat çeken Anadolu kentlerinden birisi olan Tokat’ta ikamet eden gayri müslimlerin, yaşam koşulları, sosyo-ekonomik durumları ve bazı kültürel özellikleri hakkında daha fazla bilgi edinebilmek amacıyla Tokat cizye defterleri değerlendirilmiştir.Defterler bünyesinde yer alan mükelleflerin ekonomik düzeyine işaret eden vergi sınıfları, meslekleri, şahıs isimlerinin yanı sıra oldukça ilginç aile isimleri ve etnik-dini dağılımlar çerçevesinde yapılan değerlendirmeler Tokat’ın sosyo-ekonomik tarihi üzerine yapılan araştırmalara katkıda bulunabilecek niteliktedir. Bu çalışmada, cizye defterlerinin yanı sıra Tokat’a ait bazı temettuat kayıtları da incelenmiş; Tokat gayri müslimlerinin 19. yüzyıl ortalarındaki yaşamları analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tokat, cizye, cizye defteri, gayri müslim, vergi

Non-Muslims In Tokat According To The Jizya Registries In The Tanzimat Era

Jizya registries have a rich content to be basis for the studies about non-muslim population in a region. Tokat jizya registries have been evaluated for the reason of having more information about life conditions, socio economical statuses, some cultural features of non-muslims who lived in Tokat. In the 19 th century Tokat was one of the Ottoman cities which draws attraction with the potential of non-muslim population. Studies around the taxation classes which point out the economical statuses of the taxpayers who take part in the registries, very interesting family names added to the personal names,etnical and religious distributions, occupational configurations are qualified enough to contribute the studies which are on the base of Tokat’s socio-economical history. In this study, besides the jizya registries some temettuat registries has been also reviewed;the lifes of non muslims who were settled in Tokat in the middle of the 19 th century has been analyzed.In the view of Jizyah registries non muslim population of Tokat can be qualified as being consist of middle class and a little over the middle class.It is also possible to support this assessment with temettuat registries. Especially Armenians are both crowded non-muslim population and some Armenian families are amongst the wealthiest part of the city. In the middle of the 19 th century who were settled in Tokat were almost active and productive in every section of economical life. Generally they were showing off a crowded familiy configuration and sharing a mutual area of life with Muslims

Keywords:

Tokat, jizya, jizya registry, non-muslim, taxation,

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliye Varidat Defterleri (Boa, Ml. Vrd. D) 165, 309, 615, 726, 727, 781, 932, , 1050
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliye Varidat Temettuat Defterleri (Boa, Ml. Vrd. Tmt. D.) 14695, ,14706, 14717
Açıkel, Ali (2012), “Tokat”, Tdvia, C41, 219-223.
Beşirli, Mehmet (2005), Karadeniz Kentleri Tarihi 1 –Tokat (1771-1853), Gaziosman Paşa Üniversitesi.
Claude, Cahen (1987), ”Zimme”, Meb İa, C. 3, İstanbul, S.566-570.
Cuinet, Vital (1892), La Turquie D’asie-Géographie Administratave Statistique Descriptive Et Raisonnée De Chaque
Province De L’asie-Mineure, Ed:Ernest Leroux, Paris. Eken, Galip (2008), Tanzimat Dönemi Tokat Ermenileri, Yargı Yayınevi, Ankara .
Ercan, Yavuz (2001), Osmanlı Yönetiminde Gayr-İ Müslimler, Turhan Kitabevi, Ankara.
Erkal, Mehmet (1992),”Cizye”, Tdva, Cvııı, Ankara, S.42-44.
Genç, Mehmet (1987), “17. -19. Yüzyıllarda Sanayi Ve Ticaret Merkezi Olarak Tokat”, Türk Tarihinde Ve Kültüründe Tokat Sempozyumu(2-6 Temmuz 1986), Ankara.
Gökçe, Turan (2007),“1831 Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre Sivas Sancağının Demografik Yapısı”
Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyum Bildirileri( 21-25 Mayıs 2007), S.221-257.
Gölen, Zafer (2005), “1867(1851) Cizye Nizam-Namesi”, Belgeler, C.Xxıv, 2003, Sayı 28’den Ayrı Basım, Ankara.
İnalcık, Halil (1992), ”Cizye”, Tdva, C. 8, Ankara, S.45-48.
Kenanoğlu, Macit (2004), Osmanlı Millet Sistemi, Mit Ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul 2004.
Kurt, Yılmaz (1993), Sivas Sancağında Kişi Adları (Xvı. Yüzyıl), Otam, Sayı 4, S.223-290.
Mahiroğulları, Adnan (2003), “19. Yüzyılın Ortalarından Birinci Dünya Savaşına Kadar Sivasın Sosyo
Ekonomik Yapısı”, Sosyoloji Konferansları İktisat Fakültesi Yayını- 27.Kitap, İstanbul, S.49-73. Natanyan, Boğos (2008), Sivas 1877, Yay. Haz.:Arsen Yarman, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul.
Nedkoff, B.Christoff (1944), ”Osmanlı İmparatorluğunda Cizye (Baş Vergisi)”, Belleten, Vııı/3,S.599-649.
Tournefort, Joseph (2005), Tournefort Seyahatnamesi, Ed. Stephanos Yerasimos, Çev. Ali Berktay, Teoman
Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul. Turan, Osman (1980), Selçuklular Ve İslamiyet, Nakışlar Yayınevi, İstanbul.
Turan, Ömer (2006), “Amerikan Misyonerlerinden E. Smith Ve H.G.O. Dwigh’e Göre 1830- yıllarında Ermeniler” ‘Ermeni Soykırımı’ İddiaları, Ankara.
Özel, Oktay (2001), ”Avarız Ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi Ve İstatistik, Halil İnalcık Ve Şevket Pamuk (Ed), Ankara, S.35-50.
Şen, Hanife (2014), 1492 Numaralı Sivas Cizye Defterinin Değerlendirilmesi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas 2014.
Şener, Abdüllatif (1992), “Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Reformları”, 150.Yılında Tanzimat,(Haz. Hakkı Dursun Yıldız), S.259-275.
Yörük, Doğan (2007), “1843 Tarihli Cizye Defterine Göre Aksaray Kazası’ndaki Gayri Müslimler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 170, Ekim.