IV. Murat’ı Konu Alan İki Oyunda Sanat – İktidar Çatışması

Tarihî oyunlar, Türk tiyatrosunda önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle çözülme dönemleri, hem içerdiği çatışma unsuru hem de geleceği kurma hedefine yönelen yazarlara sunduğu zengin birikimle tiyatro sanatını besler. IV. Murat, Osmanlı Devleti’nin çözülme devrinde başa geçmiş, gerek kişiliği gerekse yönetim anlayışıyla tarihimizde derin izler bırakmış keskin bir “kılıç”tır. Onun hayatının Nef’î gibi keskin bir “kalem”le kesişmesi, teatral açıdan çok elverişli bir malzeme teşkil eder. Turan Oflazoğlu IV. Murat (1988) ve Savaş Aykılıç Bir Kalem, Bir Kılıç, Bir de Kalp (2003) adlı oyunlarında bu konuyu ele almışlardır. Makale, bu oyunların incelenerek, aynı tarihî konunun sanat eserlerinde aldığı farklı biçimleri, sanatın sınırsızlığını, tarihin tiyatroya geniş imkânlar sunduğunu vurgulamayı, iki eserin kesişen ve ayrışan yönlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Makale, oyunların dramatik unsurlar açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi yöntemine dayanmaktadır. Turan Oflazoğlu’nun oyunu üç perdeden oluşan hacimli (yüz yetmiş sayfa) bir eserdir. Merkezde, IV. Murat’ın bir padişah olarak kişiliği vardır. IV. Murat’ın padişah olması ile iktidarı kaybetmesi arasındaki süreç panoramik ve kronolojik olarak dönüm noktalarıyla verilir. Padişahın şair Nef’î ile olan münasebeti de kalem-kılıç istiaresiyle işlenir. IV. Murat bir korkakken zorbaya dönüşen bir karakter olarak yansıtılır. Oyunun sonunda, kendi sonunu kendisi hazırlayan bir figür olarak cinnet hâlinde, tahtına sımsıkı yapışmış hâlde tasvir edilir. Savaş Aykılıç’ın iki perde otuz sekiz sayfadan oluşan oyunu olaylar ve kişiler yönünden sade yapıdadır. Oyunda şair Nef’î toplum sözcüsü kimliğiyle öne çıkar. Fakat IV. Murat-Nef’î ve Kösem Sultan kişiliklerine aynı oranda ağırlık verilmiştir. Yazar iç çatışmadan çok kişiler arasındaki çatışmayı yüzeye çıkararak, tarihî bir oyunun hakkını da korumuştur. Kösem Sultan’ın Nef’î’ye düşmanlığına dayandırdığı çatışmayı, finalde, Nef’î’nin Kösem Sultan’a gizli aşkını açıklayarak sürprizli bir sona taşır. Oyunu Kösem Sultan’ın ve IV. Murat’ın pişmanlıklarıyla bitirir. Sonuç olarak; kalem-kılıç istiaresine dayanan ve güç/iktidar karşısında sanatın etkisini sorgulayan her iki oyun birbirini bütünleyen, konuyu ele alış biçimiyle birbirinden ayrılan eserlerdir.

Conflict of Art and Power in Two Plays Related to Murat the Fourth

Historical plays have an important place in Turkish theatre. Especially, the resolution age cherishes the drama through both factor of conflicting it employs and a rich accumulation which it presents to the authors who are directed towards establishing the future. Murat the Fourth is a “sharp sword” who came to the throne during the resolution age of Ottoman Empire and left an indelible imprint in our history through both his personality and his mentality of management. Since his life crosses with a “sharp pen” called Nef’î, this crossing provides a theatrically convenient material. Turan Oflazoğlu discussed the topic in his play called “Murat the Fourth” (1988) and Savaş Aykılıç mentioned about the issue in his play called “A Pen, a sword, a heart” (2003). The article aims to analyze the aforementioned plays and reveal the different forms of the same historical topic in different works of art, the infinity of art, to emphasize that history provides huge opportunities to theatre and also reveal the overlapping and diverging aspects of the aforementioned two plays. The article is based on the method of analyzing the plays in terms of dramatic elements. The play by Turan Oflazoğlu is a bulky work (170 pages) consisting of three act stages. In the heart of it, there is Murat the Fourth as the character of Sultan. The process of time between the ascending of Murat the Fourth and his overthrowing is given in the play from panoramic and chronological perspectives. The relationships between the Sultan and Nef’î the poet are discussed through the metaphors of pen and sword. Murat the Fourth is presented as a character who shifted to a tyrant from a coward one. At the end of the game, he is described as a figure who prepared his own end in the mood of insanity and held on his throne like a grim death. The play of Savaş Aykılıç which consists of two act stages and 38 pages is has a simple structure in terms of events and characters. In the play, Nef’î is presented with the character of the spokesman of the society. However, the characters of Murat the Fourth, Nef’i and Kösem Sultan were presented equally. The author revealed the conflicts between the people rather than a general domestic conflict and protected the rights of a historical play. The conflict is based on the hatred of Kösem Sultan towards Nef’i but this conflict is led to the secret love of Nef’î for Kösem Sultan at the end of the play. At the end of the play, there is regret of both Kösem Sultan and Murat the Fourth. In conclusion, both plays which is based on the metaphors of pen and sword and examine the effects of art on power/government are the works which both complete each other but diverge from each other in terms of discussion of the topic.

___

Açıkgöz, N. (1999). Nef’î. İstanbul: Timaş Yayınları.

Akkuş, M. (1998). Nef’î ve Sihâm-ı Kazâ. Ankara: Akçağ Yayınları.

Argunşah, H. (1990). Türk Edebiyatında Tarihî Roman. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.

Argunşah, H. (2002). “Tarihî Romanda Post-modern Arayışlar”. İlmî Araştırmalar, S: 14, ss. 17-27.

Aykılıç, S. (2000). Toplu Oyunları 1: Ah Şu Büyükler– Aşk Grevi, İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.

Aykılıç, S. (2003). “Bir Kalem, Bir Kılıç, Bir de Kalp”. Toplu Oyunları 2. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları, ss. 117-156.

Aykılıç, S. (Editör) (2017). www.tiyatronline.com, erişim tarihi: 31.10.2017.

Cezar, M. (2011). Mufassal Osmanlı Tarihi. C. 4, Ankara: TTK Yayınları.

Çelik, Y. (2002). “Tarih ve Tarihî Roman Arasındaki İlişki – Tarihî Romanda Kişiler”. bilig, S: 22, Yaz, ss. 49-68.

Çeri, B. (derleyen) (2001). Tarih ve Roman (Boğazkesen Üzerine Yazılar). İstanbul: Can Yayınları.

Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü (2017). www.devtiyatro.gov.tr, erişim tarihi: 31.10.2017.

Enginün, İ. (2000). “Turan Oflazoğlu’nun Tarihe Bakışı”. Araştırmalar ve Belgeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, ss. 290-300.

Enginün, İ. (2001a). “Turan Oflazoğlu ve Türk Halk Kültürü”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. 4. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, ss. 357-367.

Enginün, İ. (2001b). “Turan Oflazoğlu ve Divan Şiiri”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. 4. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, ss.368-379.

Hauser, A. (1995). Sanatın Toplumsal Tarihi Çeviren: Yıldız Gölönü. 2. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.

İnalcık, H. (2003), Şair ve Patron. Ankara: Doğu Batı Yayınları.

İpekten, H. (1998). Nef’î Hayatı Sanatı ve Eserleri. 2. Basım. Ankara: Akçağ Yayınları.

İsen, M. & Bilkan, A. F.(1997). Sultan Şairler. Ankara: Akçağ Yayınları.

Karahan, A. (1992). Nef’î Divanı’ndan Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Ocak, F. T. (1991). “Nef’î ve Eski Türk Edebiyatımızdaki Yeri”. Ölümünün Üç Yüz Ellinci Yılında Nef’î, 2. Baskı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, ss. 1-44.

Oflazoğlu, T. (1985). “Tarih ve Tiyatro”. Türk Dili, S: 397, Ocak, ss. 1-14.

Oflazoğlu, A. T. (1988). IV. Murat. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

Uzunçarşılı, İ. H. (1983), Osmanlı Tarihi, C. 3/1, 3. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.

Ünver, İ. (1991). “Övgü ve Yergi Şairi Nef’î”. Ölümünün Üç Yüz Ellinci Yılında Nef’î, 2. Baskı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, ss. 45-78.