A Tipi Kişilik Özelliğinin Kariyerizm Eğilimi Üzerine Etkisinde Ahlaki Çözülme Eğiliminin Aracı Rolü

Bu çalışmanın temel amacı örgütler açısından sapkın ve yıkıcı davranış biçimleri olarak görülen kariyerizm eğilimi ve ahlaki çözülme eğilimlerinin A tipi kişilik özelliği kapsamında etkilerinin analiz edilmesidir. Bu doğrultuda sosyal bilişsel teori ve kontrol odağı ilkesi teorileri kapsamında kariyerizm eğiliminin birey bazında öncüllerini belirlemek amaçlanmaktadır. Araştırmada kariyerizm eğilimi kavramının A tipi kişilik özelliği ve ahlaki çözülme eğilimi kavramlarıyla etkileşimi ele alınmaktadır. Araştırma kapsamında önce konular hakkında kuramsal ve kavramsal çerçeve oluşturulmuş daha sonra özel bir banka çalışanlarına yönelik uygulama yapılmıştır. Bu çerçevede araştırma örneklemini Konya’da faaliyet gösteren özel bir bankanın çalışanları oluşturmaktadır (n=360). Araştırma örnekleminden soru formu aracılığıyla veriler elde edilerek bu veriler AMOS ve SPSS programları kullanılarak analiz edilmiştir. Analiz kapsamında doğrulayıcı faktör analizi, korelasyon analizi ve yapısal eşitlik modeli analizleri uygulanmıştır. Araştırma bulgularına göre A tipi kişilik özelliğinin kariyerizm eğilimi üzerinde pozitif yönlü anlamlı bir etkisinin olduğu belirlenmiştir. Diğer yandan A tipi kişilik özelliğinin ahlaki çözülme eğilimi üzerinde anlamlı bir etkisinin bulunmadığı belirlenmiştir. Bununla birlikte kariyerizm eğiliminin ahlaki çözülme eğilimini pozitif yönlü anlamlı olarak etkilediği belirlenmiştir. Araştırmanın son bulgusu olan A tipi kişilik özelliğinin kariyerizm eğilimine etkisinde ahlaki çözülmenin aracı etkisi tespit edilememiştir. Araştırma bulgularına göre ahlaki çözülme eğiliminin kariyerizm eğilimini güçlendirdiği, A tipi kişilik özelliğinin de kariyerizm eğilimini arttırdığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

A tipi kişilik özelliği, kariyerizm, ahlaki çözülme eğilimi

PDF

___

Abubakar, A. M. ve Ilkan, M., (2016). Impact of online WOM on destination trust and intention to travel: A medical tourism perspective, Journal of Destination Marketing & Management, 5 (3); 192-201.
Ağırbaş, Z. B., (2019), Nevrotik Kişilik Özelliğinin Kariyerizm Eğilimi Üzerindeki Etkisinde Ahlaki Çözülmenin Aracı Etkisi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Işletme Anabilim Dali Yüksek Lisans Tezi.
Ak, M. ve Sezer, Ö., (2018a). Kamu Sektöründe Görevde Yükselme (Kariyer): 11 10 2011 Tarıh Ve 663 Sayılı KHK Kapsamında Yapılandırılan Kamu Sağlık Sektöründe Çalışanların Görevde Yükselme Sıstemıne İlişkin Adalet Algılarının Kıdeme Göre Analizi, Third Sector Social Economic Review, 53 (2); 678-709.
Ak, M. ve Sezer, Ö., (2018b). Kamu Personel Sisteminde Çalışanların Görevde Yükselmesinde Kayırmacılık Sorunu, Suleyman Demirel University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences, 23.
Akdeniz, T., (2018). Boreout iş performans üzerindeki etkisinde işe bağlılık aracı rolü ve cinsiyet düzenleyici rolü, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksel Lisans Tezi.
Akgemci, T., Makharadze, I., ve Kiziloglu, E. (2019). The Effect of Careerism Orientation on Organizational Justice Perception and Job Stress: An Application on Academic Staff. In RSEP CONFERENCES (p. 39).
Aksoy, Ö., (2009). Öğretmen ve Okul Yöneticilerinde A Tipi Kişilik Özellikleri İle Tükenmişlik İlişkileri ve Bayrampaşa İlçesinde İlköğretim Okullarında Yapılan Bir Uygulama, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Yönetimi Anabilim Dalı Eğitim Yönetim Denetimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Al-Mashaan, O. S., (2001). Job stress and job satisfaction and their relation to neuroticism, type A behavior, and locus of control among Kuwaiti personnel, Psychological Reports, 88 (3_suppl); 1145-1152.
Andersson, L. M. ve Pearson, C. M., (1999). "Tit for tat? The spiraling effect of incivility in the workplace", Academy of management review, 24 (3); 452-471.
Austin, J. T. ve Vancouver, J. B., (1996). Goal constructs in psychology: Structure, process, and content, Psychological bulletin, 120 (3); 338.
Aytaç, T., (2002). Eğitim ve Yönetimde Yeni Yaklaşımlar Zaman Yönetimi, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi. Temmuz Dönemi, sayı 29.
Bandura, A., Barbaranelli, C., Caprara, G. ve Pastorelli, C., (1996). Mechanisms of moral disengagement in the exercise of moral agency, Journal of Personality and Social Psychology, 71 (2); 364-374.
Bandura, A., (1999). Moral disengagement in the perpetration of inhumanities, Personality and social psychology review, 3 (3); 193-209.
Bandura, A. (2014). Social cognitive theory of moral thought and action, In: Handbook of moral behavior and development, Eds: Psychology Press. 2014.
Bank, B. J. (2003). Contradictions in women's education: Traditionalism, careerism, and community at a single-sex college, Teachers College Press. 2003.
Baron, R. M. ve Kenny, D. A., (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations, Journal of personality and social psychology, 51 (6); 1173.
Barsky, A., (2008). Understanding the Ethical Cost of Organizational Goal-Setting: A Review and Theory Development, Journal of Business Ethics, 81 (1); 63-81.
Batıgün, A. D. ve Şahin, N. H., (2006). İş stresi ve sağlık psikolojisi araştırmaları için iki ölçek: A-tipi kişilik ve iş doyumu, Türk Psikiyatri Dergisi, 17 (1); 32-45.
Bayrakçı, M., (2007). Sosyal öğrenme kuramı ve eğitimde uygulanması, SAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (10); 198-210.
Bentler, P. M. ve Bonett, D. G., (1980). Significance tests and goodness of fit in the analysis of covariance structures, Psychological bulletin, 88 (3); 588.
Bratton, V. K. ve Kacmar, K. M., (2004). Extreme careerism: The dark side of impression management, The dark side of organizational behavior; 291-308.
Browne, M. W. ve Cudeck, R., (1993). Alternative ways of assessing model fit. Sage focus editions, 154, 136-136.
Bülbül, H. ve Demirer, Ö., (2008). Hizmet Kalitesi Ölçüm Modelleri Servqual ve Serperf’in Karşılaştırmalı Analizi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (20); 181-198.
Chay, Y. W. ve Aryee, S., (1999). Potential moderating influence of career growth opportunities on careerist orientation and work attitudes: Evidence of the protean career era in Singapore, Journal of Organizational Behavior, 20 (5); 613-623.
Chen, A., Treviño, L. K. ve Humphrey, S. E., (2020). Ethical champions, emotions, framing, and team ethical decision making, Journal of Applied Psychology, 105 (3); 245.
Christian, J. S. ve Ellis, A. P., (2014). The crucial role of turnover intentions in transforming moral disengagement into deviant behavior at work, Journal of Business Ethics, 119 (2); 193-208.
Churchill Jr, G. A., (1979). A paradigm for developing better measures of marketing constructs, Journal of marketing research, 16 (1); 64-73.
Claybourn, M., (2011). Relationships between moral disengagement, work characteristics and workplace harassment, Journal of Business Ethics, 100 (2); 283-301.
Crust, L., (2020). Personality and mountaineering: A critical review and directions for future research, Personality and individual differences, 163; 110073.
DeCenzo, David. A., Robbins, Stephan P. ve Verhulst, Susan. L. (2017). İnsan Kaynakları Yönetiminin Temelleri, Çev. Ed.: Canan Çetin ve M. Lütfi Arslan, Nobel, Ankara.
Depner, C. E. ve O'Leary, V. E., (1976). Understanding female careerism, Sex Roles, 2 (3); 259-268.
Detert, J. R., Treviño, L. K. ve Sweitzer, V. L., (2008). Moral disengagement in ethical decision making: a study of antecedents and outcomes, Journal of Applied Psychology, 93 (2); 374.
Dijksterhuis, A. ve Aarts, H., (2010). Goals, attention, and (un) consciousness, Annual review of psychology, 61; 467-490.
Doğan, T., (2012). Beş faktör kişilik özellikleri ve öznel iyi oluş, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14 (1); 56-64.
Durna, U., (2005). A tipi ve B tipi kişilik yapilari ve bu kişilik yapilarini etkileyen faktörlerle ilgili bir araştırma, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19 (1); 275-290.
Erbaş, E. ve Perçin, N. Ş., (2017). Ahlaki Çözülme (Moral Disengagement) Ölçeği Türkçe Geçerlemesi ve Kişi-Çevre Uyumu İlişkisi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (1); 177-190.
Ettekal, I. ve Ladd, G. W., (2020). Development of aggressive-victims from childhood through adolescence: Associations with emotion dysregulation, withdrawn behaviors, moral disengagement, peer rejection, and friendships, Development and psychopathology, 32 (1); 271-291.
Feldman, D. C. ve Weitz, B. A., (1991). From the invisible hand to the gladhand: Understanding a careerist orientation to work, Human Resource Management, 30 (2); 237-257.
Ficarrotta, J. C., (1988). Careerism: a moral analysis of its nature, types, and contributing causes in the military services, Retrieved, 14.
Fornell, C ve Larcker, D F. (1981). Structural equation models with unobservable variables and measurement error: Algebra and statistics, SAGE Publications Sage CA: Los Angeles, CA. 1981
Freedman, J. L., Sears, D. O. ve Carlsmith, J. M. (1993). Sosyal Psikoloji (Çev: A. Dönmez), Ankara: İmge Kitabevi.
Friedman, M. ve Rosenman, R. H., (1971). Type A Behavior Pattern: its association with coronary heart disease, Ann Clin Res, 3 (6); 300-312.
Friedman, Meyer ve Rosenman, R. H. (1974). Type A behavior and your heart. Fawcett.
Gini, G., Thornberg, R. ve Pozzoli, T., (2020). Individual moral disengagement and bystander behavior in bullying: The role of moral distress and collective moral disengagement, Psychology of violence, 10 (1); 38.
Gökdeniz, İ. ve Merdan, E., (2011). Kişilik ile kariyer seçimi arasındaki ilişkinin incelenmesi, Aksaray Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakülte Dergisi. 3(2), 23-36.
Griffin, Ricky W., O'Leary-Kelly, Anne ve Pritchard, Robert D. (2004). The dark side of organizational behavior, Jossey-Bass San Francisco, CA.
Gülmez, Ç. ve Öner, Ü., (2016). Doğal Çevreye Karşı Etik Olmayan Davranışlar Üzerinde Ahlaki Çözülmenin Etkisi, 3rd International Symposium on Environment and Morality (ISEM2016) 4-6 Nov 2016 Alanya/Antalya-Turkey.
Güney, Salih (2004). Açıklamalı Yönetim-Organizasyon ve Örgütsel Davranış Terimler Sözlüğü. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Hatipoğlu, Z., ve Akduman, G. (2019). Psikolojik Sözleşme Ihlalinin Örgütsel Sessizlik Üzerindeki Etkisinde Kişilik Özelliklerinin Araci Rolü. Electronic Journal of Social Sciences, 18(72).
Hauser, W. L., (1984). Careerism vs. Professionalism in the Military, Armed Forces & Society, 10 (3); 449-463.
Hu, L. t. ve Bentler, P. M., (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives, Structural equation modeling: a multidisciplinary journal, 6 (1); 1-55.
Hyde, L. W., Shaw, D. S. ve Moilanen, K. L., (2010). Developmental precursors of moral disengagement and the role of moral disengagement in the development of antisocial behavior, Journal of abnormal child psychology, 38 (2); 197-209.
İnanç, B.Y. ve Yerlikaya, E. E.(2017). Kişilik kuramları, Pegem Atıf İndeksi; 1-339.
İrmiş, A. ve Bayrak, S., (2001). İnsan kaynakları yönetimi açısından kariyer yönetimi, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. Sayı:1-2, 177-186.
Johnson, J. F. ve Buckley, M. R., (2015). Multi-level organizational moral disengagement: Directions for future investigation, Journal of Business Ethics, 130 (2); 291-300.
Jung, C., (1999). Personality and stress: traits, types, and biotypes, Stress and Health, Third Edition, PL Rice (Ed); 95-126.
Kirkcaldy, B. D., Shephard, R. J. ve Furnham, A. F., (2002). The influence of type A behaviour and locus of control upon job satisfaction and occupational health, Personality and individual differences, 33 (8); 1361-1371.
Kline, P. (2014). An easy guide to factor analysis, Routledge.
Kojima, M., Nagaya, T., Takahashi, H., Kawai, M. ve Tokudome, S., (2004). A chronological decrease in type A behavior patterns among Japanese male workers in 1995-1999, J Occup Health, 46 (2); 171-174.
Larkin, Kevin T. ve Chantler, Paul D. (2020). Stress, depression, and cardiovascular disease, In: Cardiovascular Implications of Stress and Depression, Eds: Elsevier, p. 1-12.
Lefcourt, H. M. (1991). Locus of control, Academic Press.
Lelord, F. ve Andre, C. (1996). Zor Kişilikler le Yaşamak (Çev. R Madenci), İstanbul: İletişim Yayınları. 1996.
Lewin, A. Y., Sakano, T., Stephens, C. U. ve Victor, B., (1995). Corporate citizenship in Japan: Survey results from Japanese firms, Journal of Business Ethics, 14 (2); 83-101.
Liman, A., Elçi, M. ve Murat, G., (2019). Örgütsel Performansın Öncülleri Olarak Etik Liderlik ve Kariyerizm Üzerine Bir Araştırma, Uluslararası Ekonomi İşletme ve Politika Dergisi, 3 (2); 183-198.
MacKinnon, D. P., Fairchild, A. J. ve Fritz, M. S., (2007). Mediation analysis, Annu. Rev. Psychol., 58; 593-614.
Marsh, H. W. ve Hocevar, D., (1985). Application of confirmatory factor analysis to the study of self-concept: First-and higher order factor models and their invariance across groups, Psychological bulletin, 97 (3); 562.
Marten, W. D. ve Wilkerson, B., (2003). Stress, work and mental health: a global perspective, Acta neuropsychiatrica, 15 (1); 44-53.
McCrae, R. R. ve Costa Jr, P. T., (1989). Reinterpreting the Myers‐Briggs type indicator from the perspective of the five‐factor model of personality, Journal of personality, 57 (1); 17-40.
McDonald, R. P. ve Marsh, H. W., (1990). Choosing a multivariate model: Noncentrality and goodness of fit, Psychological bulletin, 107 (2); 247.
Moore, C., Detert, J. R., Klebe Treviño, L., Baker, V. L. ve Mayer, D. M., (2012). Why employees do bad things: Moral disengagement and unethical organizational behavior, Personnel Psychology, 65 (1); 1-48.
Moore, C., (2015). Moral disengagement, Current Opinion in Psychology, 6; 199-204.
Moorhead, G. ve Griffin, R. W. (1992). Organizational Behaviour, 3. B Houghton Mifflin Company, Boston.
Mori, C., Cooke, J. E., Temple, J. R., Ly, A., Lu, Y., Anderson, N., Rash, C. ve Madigan, S., (2020). The prevalence of sexting behaviors among emerging adults: A meta-analysis, Archives of Sexual Behavior; 1-17.
Nusantara, B. A., Sugiharto, D. Y. P. ve Mulawarman, M., (2020). The Effects of The Effects of Empathy on Cyberbullying Mediated by Moral Disengagement on Cyberbullying Mediated by Moral Disengagement, Jurnal Bimbingan Konseling, 9 (2); 116-122.
O'Leary, V. E. ve Braun, J. S., (1972). Antecedents and personality correlates of academic careerism in women, Proceedings of the Annual Convention of the American Psychological Association.
Perren, S. ve Gutzwiller-Helfenfinger, E., (2012). Cyberbullying and traditional bullying in adolescence: Differential roles of moral disengagement, moral emotions, and moral values, European Journal of Developmental Psychology, 9 (2); 195-209.
Polatcı, S., Sobacı, F. ve Kaban, İ., (2020). Kişilik Özellikleri ve Kişi İş Uyumunun İş Tatmini Üzerine Etkileri Taşeron Çalışanlar Üzerine Bir Araştırma, Journal of Organizational Behavior Review, 2 (1); 12-30.
Rotter, J. B., (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement, Psychological monographs: General and applied, 80 (1); 1.
Rotter, J. B., Chance, J. E., & Phares, E. J. (1972). Applications of a social learning theory of personality. Holt, Rinehart & Winston.
Saidon, I. M. ve Ab Ghani, N., (2020). How Does Organizational Ethical Climate Affect Interpersonal Deviance? The Role of Moral Disengagement, In: Ethics, Governance and Risk Management in Organizations, Eds: Springer, p. 3-20.
Schilpzand, P., De Pater, I. E. ve Erez, A., (2016). Workplace incivility: A review of the literature and agenda for future research, Journal of Organizational Behavior, 37; S57-S88.
Seriki, O. K., Nath, P., Ingene, C. A. ve Evans, K. R., (2020). How complexity impacts salesperson counterproductive behavior: The mediating role of moral disengagement, Journal of Business Research, 107; 324-335.
Shaw, K.-H., Tang, N. ve Liao, H.-Y., (2020). Authoritarian-Benevolent Leadership, Moral Disengagement, and Follower Unethical Pro-organizational Behavior: An Investigation of the Effects of Ambidextrous Leadership, Frontiers in Psychology, 11; 590.
Sjögren, B., Thornberg, R., Wänström, L. ve Gini, G., (2020). Bystander behaviour in peer victimisation: moral disengagement, defender self-efficacy and student-teacher relationship quality, Research Papers in Education; 1-23.
Şahin, B., (2016). Kamu Personel Sisteminde İşe Girme Ve Yükselmede Çağdaş Liyakat Kavramları, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25 (1); 231-242.
Şahin, N. H., Güler, M. ve Basım, H. N., (2009). A tipi kişilik örüntüsünde bilişsel ve duygusal zekânın stresle başa çıkma ve stres belirtileri ile ilişkisi, Türk Psikiyatri Dergisi, 20 (3); 243-254.
Tanaka, J. S. ve Huba, G. J., (1985). A fit index for covariance structure models under arbitrary GLS estimation, British Journal of Mathematical and Statistical Psychology, 38 (2); 197-201.
Townsend, B. K., (2005). Contradictions in Women's Education: Traditionalism, Careerism, and Community at a Single-Sex College, The Review of Higher Education, 28 (3); 451-452.
Üzüm, B., (2018). Kariyerizm Bir Davranış Eğilimi Olarak Negatif midir? Pozitif midir?, Social Sciences Studies Journal, 4; 5351-5354.
Wang, X., Yang, J., Wang, P., Zhang, Y., Li, B., Xie, X. ve Lei, L., (2020). Deviant peer affiliation and bullying perpetration in adolescents: the mediating role of moral disengagement and the moderating role of moral identity, The Journal of Psychology, 154 (3); 199-213.
Yang, Y., Guo, Z., Wu, J. ve Kou, Y., (2020). Self-Compassion Relates to Reduced Unethical Behavior Through Lower Moral Disengagement, Mindfulness; 1-9.
Yıldırım, A., (1999). Nitel araştırma yöntemlerinin temel özellikleri ve eğitim araştırmalarındaki yeri ve önemi, Eğitim ve Bilim, 23 (112).
Yıldız, B. (2015). The Antecedents of Constructive and Destructive Deviant Workplace Behaviors. Unpublished Doctoral Dissertafion, Kocaeli: Gebze Technical University.
Yıldız, B. ve Alpkan, L., (2015). A theoretical model on the proposed predictors of destructive deviant workplace behaviors and the mediator role of alienation, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 210; 330-338.
Yıldız, B., Alpkan, L., Sezen, B. ve Yıldız, H., (2015a). A proposed conceptual model of destructive deviance: The mediator role of moral disengagement, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 207; 414-423.
Yıldız, B., Yıldız, H. ve Alpkan, L., (2015b). Olağandışı İşyeri Davranışlarının Bir Öncülü Olarak Kariyerizm. 3. Örgütsel Davranış Kongresi, Tokat, Türkiye, s. 684-689.
Yıldız, B. ve Arda, Ö. A., (2018). İyi bir asker mi? İyi bir illüzyonist mi? Kariyerizm ile zorunlu vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkide işten ayrılma niyetinin rolü, Business and Economics Research Journal, 9 (1); 151-168.