SELÇUKLU DÖNEMİ KONYA YAPILARINDA MOTİFLEŞEN TÜRK DAMGALARI

işaretler olarak Türk tarihinin erken devirlerinden itibaren hemen her türlü malzemede karşımıza çıkan “Damgalar-Tamgalar” hiç şüphesiz Türk kültürünün vazgeçilmez uygulamalarındandır. Gittikleri ve yerleştikleri her coğrafyaya ebedi vatan olarak bakan atalarımız hayvanlarına, kulanım eşyalarına ve inşa ettikleri küçük veya büyük mimari eserlere ait olduklarını düşündükleri boylarının damgalarını vurmayı gelenek haline getirmişlerdir. Ancak, zaman içerisinde bazıları harflere dönüşerek yazıya geçmiş, bazıları da geometrik süslemeleri oluşturan kompozisyonlar içerisinde esas anlamından kısmen uzaklaşarak kompozisyonun bir elemanına dönüşmüştür. Anadolu’nun fethinde de rol alan Türk boyları fethettikleri ve yerleştikleri bu yerlere de çoğunlukla kendi boy adlarını vermişler, yaptıkları mimari eserlere ve kullanım eşyalarına da damgalarını vurmuşlardır. Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti olan Konya ve çevresinde de bu durum oldukça yaygındır. Hem Oğuz boyları hem de diğer Türk boylarının yerleşim yeri (kasaba, köy,mahalle vb.) olarak Avşar-Afşar-Bay Avşar-Küçük Avşar, Bayındır-Bayundur, Döger-Duger, Bayat-Kara Bayat-Yağlı Bayat, Kayı-Kayı Hüyük- Kayı Ören, Kınık, Yazır, Salur, Çetmi gibi isimler vermişlerdir. Zaman içerisinde maalesef bu isimlerin bir kısmı unutulan tarihsel kimlikle beraber, beğeni anlayışlarının da değişmesiyle değiştirilmiştir. Bunun gibi evvelce damga-tamga olarak kullanılan işaret ve semboller de süsleme unsurları arasında yer alan geometrik motif ve kompozisyonlar arasına, bu tasarımı yapanlar tarafından tam da anlamı unutulmamış ancak esas anlamından uzaklaşmış olarak yerleştirilmiştir. Yapanın bildiği, fakat bakanın sadece bir süs unsuru olarak gördüğü bir duruma dönüşmüştür. Bu durumun en iyi uygulamalarını hiç şüphesiz Selçuklu Devleti’nin payitahtı Konya’da bulmaktayız. Bu çalışma Selçuklu döneminde Konya’da inşa edilen mimari eserler üzerindeki motife dönüşmüş olan damgalar üzerinedir.

Anahtar Kelimeler:

Konya, Selçuklu, Damga

TURKISH TAMGAS THAT TURNED INTO MOTIFS ON SELJUKIAN PERIOD STRUCTURES OF KONYA

Keywords:

Konya, Seljuk, Tamga,

PDF

___

Çakmakoğlu Kuru A., “Anıtkabir’deki Renkli Taş Süslemeler- İkonografik Bir Yaklaşım”, Sanat Tarihi Dergisi, c. XXVI, sy. 1, İzmir, Nisan 2017, s. 69-93.
Çınar, H., “Kınıklar ve Kınık Yerleşmeleri”, Oğuzlar: Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Ankara 2015, s. 301-320.
Demiriz, Y., İslam Sanatında Geometrik Süsleme, İstanbul 2000.
Duran, R., “Türk Süsleme Sanatlarındaki Motif ve Kompozisyonların Kültürel Kaynakları: Mitler ve Destanlar Üzerine”, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 8, Konya 2002, s.151-168.
Duran, R.- Baş, A., “Oğuzların Kayı Boyu Damgasının Anadolu Türk Mimari Süslemesinde Motif Olarak Kullanılması Üzerine”, SUTAD, Bahar 2018, sy. 43, s. 523-535.
Dursun, Ş., “Anadolu Selçuklu Dönemi Avanos-Kayseri Kervan Yolunda Bir Durak Noktası: Suvermez Kervansarayı, Mescidi ve Sarnıçları”, Journal of History Studies, C. 10, S. 4, 2018, s. 37-57.
Ercilasun, A.B., - Akkoyunlu, Z., Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara 2014.
Ercilasun, A.B., Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul, 2016, s.357-361.
Erdemir, Y., Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi, Konya-Beyşehir 1999.
Erdemir, Y., Sırçalı Medrese Mezar Anıtları Müzesi, Konya 2009 (2. Baskı).
Erdemir, Y., İnce Minareli Medrese Mezar Anıtları Müzesi, Konya 2009/1 (2. Baskı).
Kırzıoğlu, N.G., Altaylar’dan Tunaboyu’na Türk Dünyasında Ortak Motifler, Ankara 1995.
Kidirali, D., - Babayar, G., Türk Bengü Taşı: Şivеet-Ulаan Damgalı Anıtı, Astana 2015.
Mülayim, S., Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler, Ankara 1982.
Öztürk, R., “EB” İdeogramının Mimaride Kullanılması ve Beyşehir Eşrefoğlu Camisi Örneği”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, sy. 6/3, 2017, s. 1293-1305.
Parlak, T., “Haç ve Gamalı Haç Türk Kültürünün Ürünü”, https://onturk.wordpress.com/2011/03/16/hac-ve- gamali-hac-turk-kulturunun-urunu/ (08.02.2018).
Somuncuoğlu, S., Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İstanbul 2008.
Şaman Doğan, N., “Oklu Çakır/Oklu Çark/Gök Çığrısı: Selçuklu Süslemesinde Bir Motif”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi I-II, c. I, Konya 2001, s. 617-624.
Tarcan, H., “Gamalı Haç, Ög Damgası”, https://onturk.org/2011/03/13/gamali-hac-og-damgasi/ (08.02.2018).
Togan, Z.V., Oğuz Destanı (Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili), Oğuzların ve Türklerin Tarihi (Reşideddin Fazlullah Cami’üt-Tevarih, Cilt II), İstanbul 1982, s. 49-50.