Sivrihisar-Eskişehir yöresinde bulunan farklı şekillerdeki jips oluşumlarının özellikleri ve oluşum koşulları

Çalışma alanı Sivrihisar (Eskişehir, İç Anadolu)'in güneydoğusunda yer alır. İnceleme alanında yüzeyleyen Neojen yaşlı birimler İlyaspaşa formasyonu (Alt-Orta Miyosen) ve Sakarya formasyonu (Üst Miyosen-Pliyosen) olmak üzere iki litostratigrafik birime ayrılır. Sakarya formasyonu Jips, Alt Kireçtaşı, Killi Dolomit ve Üst Kireçtaşı olmak üzere dört üyeye ayrılmaktadır. Jipsler arazide diskoidal, mercek şekilli, jips gülü ve kırlangıçkuyruğu gibi çeşitli kristal şekilleri sergilemektedir. Jips kristalleri inceleme alanında masiv seviyeler, tabakalı, dolomit içerisinde çatlak dolgusu ve serbest büyümeli olarak gözlenir. Dolomit ile ardalanmalı olan masiv ve tabakalı jipsler, yalnızca mercek şekilli ve diskoidal şekilli jipslerden oluşmuştur. Bunlar beyaz renkli ve küçük kristaller halinde (kil-kum boyu) bulunur.Diğer jips kristalleri ise mavimsi gri ve açık kahverengi gibi değişik renkler sergilerler. X-ışmları verilerine göre tüm kesitler; başlıca dolomit, jips, kalsit, yerel olarak sepiyolit ve nadir olarak ta paligorskit, simektit, illit ve kaolinit içerir. İri diskoidal, kırlangıç kuyruğu ve gül biçimli jips kristallerini içeren örneklerde, kil mineral içeriğinin kil-kum boyu jipslerden daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Çalışma alanında tatlı su, zayıf alkalin ve alkalin koşulların etkili olduğu belirlenmiştir. Kil kum boyu jips oluşumlarının $SO_3^{2-}$içerikleri diğer jips oluşumlarından daha düşük bulunmuştur.

Formation condition and properties of the various types of gypsum occurrences at Sivrihisar(Eskişehir,Turkey)

The study area is located in southeast of the town of Sivrihisar (Eskişehir, Central Anatolia).The rocks (Neogene Age) located in the study area is divided into two lithostratigraphic units, namely İlyaspaşa (Lower-Middle Miocene) and Sakarya (Upper Miocene-Pliocene) formations. Sakarya formation is the subdivided into four members namely Gypsum, Lower Limestone, Clayey Dolomite and Upper Limestone. Gypsums show different crystal habit as lenticular, discoidal, rosette and swallow-tail in the field. Gypsum crystals are seen as massive levels, bedded gypsum, fracture filling and scattered within dolomite. Massive and bedded gypsum which interbedded with dolomite layers consist of only lenticular and discoidal gypsum crystals. These are white colored and finely crystalline (clay to sand sized). Also other gypsum crystals show different colors as bluish-grayish colored and light brown. Based on X-ray powder diffraction data, the mineralogical associations of all sections comprise mainly dolomite, gypsum, calcite, locally sepiolite, and in a few cases, palygorskite, smectite, illite and kaolinite. Coarse crystalline gypsum occurrences (discoidal, swallow-tail, rosette) contain a higher percentage of clay minerals than the smaller gypsum crystals. The study area has been influenced by freshwater, weak alkaline and alkaline conditions. The $SO_3^{2-}$ contents of clay-sand sized gypsum occurrences are found to be lower than in other gypsum occurrences.

___

Akdağ, N. (2005) Polatlı yöresindeki Neojen yaşlı sedimanter birimlerin mineralojik ve jeokimyasal incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 72 s.

Aref, M. A. M. (1998) Holocene stromatolites microbial laminites associated with lenticular gypsum in amarine dominated environment, Ras El Shetan area, Gulf of Aqaba, Egypt. Sedimentology, v. 45, p. 245-262.

Cody, R.D. (1979) Lenticular gypsum: occurrences in nature, and experimental determinations of effects of soluble green plant material on its formation. Journal of Sedimentary Petrology, v. 49, p. 1015-1028.

Cody, R.D. and Cody, A.M. (1988) Gypsum nucleation and crystal morphology in analog saline terrestrial environments. Journal of Sedimentary Petrology, v. 58, p. 247-255.

Drever, I.J. (1982) The geochemistry of natural waters. Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ.

Ece, Ö. I. ve Çoban, F. (1994): Geology, occurrence, and genesis of Eskişehir sepiolites, Turkey, Clay and Clay Minerals, v. 42/1, p. 81-92.

Ece, Ö. I., Suner, F. and Çoban, F. (2003) Varying depositional environment of gypsum succession in the Upper Miocene Eskişehir-Sivrihisar lacustrine basin, NW Turkey. Neues Jahrbuch Mineralogie Monatshefte, v. 11, p. 481-502.

Gündoğdu, N.M. (1982) Neojen yaşlı Bigadiç sedimanter baseninin jeolojik, mineralojik ve jeokimyasal incelenmesi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 386 s.

Jianquan, L., Guozhong, L. and Yanzhen, Y. (2007):The influences of gypsum water-proofing additive on gypsum crystal growth. Material Letters, v. 61, p. 872-876.

Kadir, S., Baş, H. and Karakaş, Z. (2002) Origin of sepiolite and loughlinite in a Neogene volcanosedimentary lacustrine environment, Mihaliçcik-Eskişehir, Turkey. Canadian Mineralogist, v. 40, p. 1091-1102.

Karakaş, Z. (1992) Ballıhisar-İlyaspaşa (Sivrihisar-Eskişehir Güneyi) yöresinin jeolojik ve mineralojik incelenmesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 184 s.

Karakaş, Z. ve Varol, B. (1994) Sivrihisar Neojen basenindeki gölsel dolomitlerin petrografisi ve oluşum koşullarının duraylı izotoplar $(\delta 18 O; \delta B_{13B}C)$ yardımıyla yorumlanması. MTA Dergisi s. 116, s. 81-95.

Keller, W. D. and Matlack, M. (1990) The pH of clay suspensions in the field and laboratory and methods of measurements of their pH. Applied Clay Science, v. 5, p. 123-133.

Magee, J.W. (1991) Late Quaternary Lacustrine, groundwater, aeolian and pedogenic gypsum in the Prungle Lakes, southeastern Australia. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, v. 84, p. 3-42.

Temel, A., Varol, E., Yürür, T., Alıcı, P. ve Gourgaud, A., 2001. Ankara'nın GB'sında yer alan volkaniklerin kökeni ve tektonikle ilişkisi. Hacettepe Üniversitesi Araştırma Fonu Projesi, Proje No: 9901602007.

Umut, M., Acarlar, M., Gedik, İ., Güner, E., Saçlı, L. ve Şen, A.M., 1991. Çifteler-Holanta (Eskişehir ili), Çeltik (Konya ili) ve dolayının jeolojisi. MTA Raporu No. 9204 Ankara, 39 s.

Yurteri, E., 1989 Geology, petrology and geochemistry of the Kanarakaya basalts, Polatlı, Ankara. M.S. Thesis, Middle East Technical University, Ankara, 67s.