Mahalle ve Konut Tipolojisi Açısından Bahçesaray (1650-1675)

Osmanlı tarih araştırmalarında mahalle, mahalleyi oluşturan yapılar ve ev tipolojisi üzerine birçok çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalar ya mekânsal açıdan mahalleyi değerlendirmiş ya da normatif kuralların denetleyici misyonunu üstlenen yerel görevliler üzerinden ele alınmıştır. Tipik Türk-Osmanlı mahallesinin yapısal özellikleri ve konut tipolojisi bölgesel çapta detaylı çalışılmasına rağmen Kırım şehirleri açısından oldukça sınırlı bilgiye sahibiz. Bahçesaray mahalleleri üzerine herhangi bir çalışmanın bulunmaması söz konusu konunun ele alınmasını gerekli kılmıştır. Bu makalenin amacı Osmanlı ve Kırım mahallelerinin hangi açılardan benzerlikler ve farklılıklar içerdiğini ortaya koymaktır. Aynı zamanda mahalleleri oluşturan temel yapılar arasında yer alan konutların yapısal özellikleri de inceleme konusu olacaktır. Edraw-Max isimli bir mimarlık programına kadı sicillerinden edinilen veriler işlenerek kimin kime komşu olduğu, yapıların düzenli bir şekilde mi yoksa gelişigüzel şekilde mi imar edildiği tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kırım, Bahçesaray, Mahalle, Konut, Edraw-Max

The Neighbourhood and House Typology of Bakhchisaray (1650-1675)

There have been many studies on neighbourhood and neighbourhood buildings and house typology in Ottoman historical research. Such studies have either assessed the urban quarters in terms of spatiality or focused on local officials who controlled the application of normative codes. Although the structural characteristics of the typical Turkish-Ottoman neighbourhood and house typology in various regions have been studied in detail, we have very limited knowledge of Crimean cities. The lack of study of Bakhchisaray neighbourhoods makes it necessary to research the topic. The purpose of this article is to reveal the similarities and differences that exist between the Ottoman and Crimean neighbourhoods. The structural characteristics of the basic houses constituting the neighbourhood are also examined. By entering the data obtained from the Sharia court registers into the architectural program called Edraw-Max, we attempt to identify neighbours and to determine whether a house or another building was constructed in a regular or haphazard manner.

Keywords:

Crimea, Bakhchisaray, neighbourhood, house, Edraw-Max,

PDF

___

Abacı, Nurcan (2005). “Osmanlı Kentlerinde Sosyal Kontrol: Araçlar ve İşleyiş”. Şinasi Tekin’in Anısına Uygurlardan Osmanlıya: 101-111.
Açık, Turan (2010). “Bir Yeniden İnşa Denemesi: 18. Yüzyılın Ortalarında Trabzon Evleri Hakkında Bazı Tespitler”. Trabzon Kent Mirası Yer-Yapı-Hafıza. ed. Ömer İskender Tuluk, Halil İbrahim Düzenli. İstanbul: Klasik Yay. 215-236.
Açık, Turan (2012). Gelenek ve Modernlik Arasında Bir Osmanlı Şehri: 17. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon’da Siyaset. Doktora Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Ü.
Açık, Turan-Düzenli, Halil İbrahim (2015). “XVI-XVII. Yüzyıl İstanbul Evlerine Dair”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yay. 244-248.
Baykara, Tuncer (1990). Anadolu’nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve İktisadi Tarihi Üzerine Araştırmalar. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Bıyık, Ömer (2014). Kırım’ın İdarî ve Sosyo-Ekonomik Tarihi (1600-1774). İstanbul: Ötüken Yay.
Bronevskiy, Martin [Marcin Broniewski] (1970). Kırım. çev. Kemal Ortaylı. Ankara: Ege Matbaası.
Cansever, Turgut (1996). “İslam Mimarîsi Üzerine Düşünceler”. Divan (1): 119-146.
Clarke, Edward Daniel (1811). Travels in Various Countries of Europe, Asia and Africa. London: Lorence Press.
Çetin, Cemal (2016). “Osmanlı Toplumunda ‘Seyirci Etkisi’ Üzerine Bazı Gözlemler (1600-1750)”. International New Tendencies Congress in Ottoman Researches: 127-143.
Doğan, Mehmed (2011). Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yay.
Eldem, Ethem-Goffman, Daniel vd. (2012). Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep, İzmir ve İstanbul. çev. Sermet Yalçın. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Ergenç, Özer (1984). “Osmanlı Şehrindeki Mahalle’nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”. Osmanlı Araştırmaları (4): 69-78.
Ergenç, Özer (1995). Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yay.
Ergenç, Özer (2014). XVI. Yüzyıl Sonlarında Bursa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Evliya Çelebi (2003). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini. haz. Y. Dağlı, R. Dankoff, 7. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
Faroqhi, Suraiya (2009). Orta Halli Osmanlılar. çev. Hamit Çalışkan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
Güneş, Hasan Hüseyin (2006). “Bahçesaray Câmi-i Kebir Mahallesi İnsanlar ve Kurumlar”. Karadeniz Araştırmaları (11): 91-99.
Kançal-Ferrari, Nicole (1997). “Han Sarayı”. DİA, C. 15: 521-524.
Kançal-Ferrari, Nicole (2005). Kırım’dan Kalan Miras Hansaray. İstanbul: Klasik Yay.
Kırım Şer‘iyye Sicilleri, Fond 917 (KŞS): 4, 9, 10, 11, 13, 16, 17, 19, 20, 21.
Koç, Yunus (2005). “Osmanlı’da Kent İskânı ve Demografisi (XV.-XVIII. Yüzyıllar)”. TALİD 3 (6): 161-210.
Kuban, Doğan (1978). “Anadolu-Türk Şehri Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerine Bazı Gelişmeler”. Vakıflar Dergisi (7): 53-73.
Kuban, Doğan (1995). Türk Hayat’lı Evi. İstanbul: Eren Yay.
Leeuwen, Richard Van (2012). Bir Osmanlı Şehri Şam: Vakıflar ve Şehir. çev. H. Ebru Aksoy. İstanbul: Küre Yay.
Maydaer, Saadet (2009). Osmanlı Klasik Döneminde Bursa’da Bir Semt Hisar. Bursa: Emin Yay.
Ortaylı, İlber (2008). Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
Öz, Mehmet (2005). “Osmanlı Klasik Döneminde Anadolu Kentleri”. TALİD 3 (6): 57-88.
Özvar, Erol, Arif Bilgin (2008). Selçuklulardan Cumhuriyete Şehir Yönetimi. İstanbul: Türkiye Dünyası Belediyeler Birliği.
Sert, Özlem (2008). Reconstructing a Town from its Court Records Rodosçuk (1546-1553). München: Dissertation an der Fakultät für Kulturwissenschaften der Ludwig-Maximilians Universität, Doktora Tezi.
Taş, Hülya (2004). XVII. Yüzyılda Ankara. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Ü.
Uğur, Yunus (2015). “Mahalle Biyografilerine Bir Katkı: Osmanlı Dönemi Edirne’sinden Dört Örnek”. Şehir&Toplum (3): 63-73.
Weber, Max (2010). Şehir. çev. Musa Ceylan. İstanbul: Bakış Kitaplığı.
Yağcı, Zübeyde Güneş, GENÇ, Serdar (2013). H.1256/M. 1840-41 Tarihli Balıkesir Nüfus Defteri (Değerlendirme ve Transkripsiyon). Balıkesir: Balıkesir Belediyesi Kent Arşivi Yay.
Yaşa, Fırat (2017). Bahçesaray (1650-1675). Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Ü.
Yılmaz, Fehmi (2015). “XVIII. Asırda Hanlık Başkenti Bahçesaray”. Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım. ed. Yücel Öztürk. İstanbul: Çamlıca Yay. 179-215.
Ze’evi, Dror (2000). Kudüs 17. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağında Toplum ve Ekonomi. çev. Serpil Çağlayan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.