Keşifler Çağında Avusturya Kraliyet Doğa Tarihi Müzesi Müdürü Zoolog Franz Steindachner ve Osmanlı Topraklarındaki Araştırmaları

Franz Steindachner 85 yıllık ömrünün dörtte üçünü ihtiyoloji (balık bilimi) alanında özgün araştırmalara adamış bir zoologdur. Avusturya’da alanı ile ilgili farklı kurumlarda görev almıştır. 1898-1919 yılları arasında Avusturya Kraliyet Doğa Tarihi Müzesi müdürlüğü görevini üstlenmiş olan Steindachner, 1890-1898 yılları arasında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu desteğiyle Doğu Akdeniz Keşif seferlerini gerçekleştiren ekipte yer almıştır. Aynı kapsamda Balkanlar ve Anadolu topraklarında ihtiyoloji alanında araştırmalar yapmıştır. Steindachner’in Keşifler çağı olarak da kabul edilen 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde de keşif gezileri olmuştur. Ancak bu bir devlet politikası olmaktan uzak olduğu için bilimsel gelişmelerin öncüsü olamamıştır. Steindachner’in keşif seferleri kapsamında gerçekleştirdiği araştırma gezileri Osmanlı Devleti tarafından engellenmemiştir. Osmanlı Devleti’nin keşifler çağındaki yeri, bir yönüyle zoolog Franz Steindachner’in çalışmaları ile anlaşılabilir. Bu çalışmalar, 1890’lı yıllarda Osmanlı Devleti topraklarının ihtiyoloji alanındaki durumu hakkında bilgi içermektedir. Bugün Türkiye coğrafyasında Steindachner tarafından ad verilmiş endemik türler de mevcuttur.

Anahtar Kelimeler:

Franz Steindachner, Osmanlı Devleti, keşif seferleri

The Zoologist Franz Steindachner, the Director of the Austrian Royal Museum of Natural History, in the Age of Discoveries and His Researches in the Ottoman Lands

Franz Steindachner is a zoologist who devoted three-quarters of his 85-year life to original research in the ichthyology (fish science). He was assigned for duty in different institutions related to the zoology in Austria. Between the years 1890 and 1898, he took part in the team that carried out Eastern Mediterranean Expeditions with the support of the Austro-Hungarian Empire. From 1898 to 1919, he served as the director of the Austrian Royal Museum of Natural History. In this context, there were also expeditions in the Ottoman Empire in the 19th century and Steindachner made researches in the field of ichthyology in the Balkans and Anatolian lands. These researches were not hindered by the Ottoman Empire. However, the Ottoman Empire has not been a pioneer of scientific developments. The place of the Ottoman Empire in the age of discoveries can be understood by the work of the zoologist Franz Steindachner. His researches included information about the state of the Ottoman Empire's territories about the ichthyology of the 1890's reign. Today, Turkey's endemic advertising given by Steindachner in geography are available.

Keywords:

Franz Steindachner, Ottoman State, scientific expeditions,

PDF

___

Arşiv Belgeleri T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 1445/104, H. 22.12.1304 (11 Eylül 1887).
BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MH.MKT.), 1728/16, H. 13.10.1307 (2 Haziran 1890).
BOA, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 1979/58, H. 03.01.1310 (28 Temmuz 1892).
BOA, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 134/10040, H. 16.06.1310 (5 Ocak 1893).
BOA, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 88/28, H. 03.01.1311 (17 Temmuz 1893).
BOA, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 131/11, 01.03.1311 (12 Eylül 1893).
BOA, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 280/20955, H. 13.03.1311 (24 Eylül 1893).
BOA, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 244/55, 28.11.1311 (2 Haziran 1894).
BOA, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR.), 168/72, R. 23.06.1310 (4 Eylül 1894).
BOA, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR.), 168/89, R. 28.06.1310 (9 Eylül 1894).
BOA, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 492/36887, H. 10.04.1312 (11 Ekim 1894).
BOA, Hariciye Nezareti Tahrirat (HR.TH.), 148/23, M. 17.10.1894.
BOA, Hariciye Nezareti Tahrirat (HR.TH.), 266/42, M. 28.03.1902.
BOA, İrade Hariciye (İ..HR.), 376/11, H. 29.12.1319 (8 Nisan 1902).
BOA, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 909/38, H. 02.09.1322 (10 Kasım 1904) (Belge tarihi arşiv listesinde yanlış verilmiştir. Doğrusu 18 Ramazan 1320-19 Aralık 1902 olacak).
Kitap, Makale ve Diğer Eserler Annual Report of The Board of Regents of the Smithsonian Institution. (1898). Washington: Government Printing Office.
Anonim. (1921). Dr. Franz Steindachner. Proceedings of Linnean Society of London, 133, 55-56.
Asiltürk, B. (2009, Kış). Edebiyatın kaynağı olarak seyahatnameler. Turkish Studies, International Periodical for the Languages and History of Turkish or Turkic, 4(1-I), 911-995.
Çiçek, E., Fricke, R., Sungur, S. ve Eagderi, S. (2018). Endemic freschwater fishes of Turkey. FishTaxa, 3(4), 1-39.
Demirel, N. (2010). Kuzeydoğu Marmara Denizi’nde Sarıkuyruk İstavrit balığının (Trachurus mediterraneus) (Steindachner, 1868) üreme biyolojisi (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
Deveciyan, K. (2019). Türkiye’de balık ve balıkçılık. (E. Üyepazarcı Çev.) İstanbul: Aras yayıncılık.
Doktor İbrahim Abdüsselam Paşa, Yemen seyahatnamesi ve bitkisel coğrafyası. (2008). (Ergin Yıldızoğlu Yay. haz.). İstanbul: Pan yayıncılık.
Elmacı, İ. (2017). Osmanlı Türkiyesinde bilim akademisi kurma girişimleri ve deney. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 18(2), 77-92.
Erbaş, F. (2016, Güz). 19. yüzyıl Doğu Akdeniz donanma mücadelesinde öne çıkan devletler ve faktörler. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8, 133-158.
ESSA Libraries Holdings in Oceanography and Marine Meteorology, 1710-1967 Volume 1-Bibliography. (1969). Rockville: U.S. Department of Commerce, Environmental Science Services Administration.
Feest, C. (2013-2014a). Indigenous heritage Johann Natterer, Brazil and Austria. Archiv Weltmuseum Wien, 63-64, 1-3.
Feest, C. (2013-2014b). The Ethnographic collection of Johann Natterer and the other Austrian naturalists in Brazil A documentary history. Archiv Weltmuseum Wien, 63-64, 60-95.
Feigl, C. (Ed.). (2016). Academic showcases: The collections at the University of Vienna. Viyana: Böhlau.
Franz Steindachner 1834-1919, http://www.cotebleue.org/steindachner.html, (12 Nisan 2020).
İhsanoğlu, E. (1987. 3-5 Nisan). Modernleşme süreci içinde Osmanlı Devletinde ilmi ve mesleki cemiyetleşme hareketlerine genel bir bakış. E. İhsanoğlu (Yay. haz), Osmanlı İlmi ve Mesleki Cemiyetleri 1. Milli Türk Bilim Tarihi Sempozyumu (s. 1-32 içinde), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi. Jordan, D. S. (1921, 21 Ocak). Franz Steindachner. Science, 53(1360), 68.
Kähsbauer, Von P. (1959, 26 Ağustos). Biographisches, intendant Dr. Franz Steindachner, sein leben und werk. Viyana: Annal Naturhistorisches Museum. https://www.zobodat.at/biografien/ANNA_63_Steindachner_Franz_0001-0030_1959.pdf, (12 Nisan 2020).
Karış, M., Göçmen, B. ve Mermer, A. (2015). Taxonomical and biological Ccomparison of the two Luschan's Lycian salamander, Lyciasalamandra luschani (Steindachner, 1891) (Urodela: Salamandridae) populations from Southwestern Anatolia. South-Western Journal of Horticulture, Biology and Environment, 6(2), 107-136.
Mühendis Faik, (1868). Seyâhatnâme-i Bahr-i Muhit: Ümit Burnu tarikiyle İstanbul-Basra seyâhati. İstanbul: Mekteb-i Bahriye-i Şahane Matbaası. Nature. (1936, 16 Mayıs). 137, 808.
Novara expedition. (t.y.). http://www.amem.at/novara_expedition.html, (02 Mayıs 2020).
Organ, M. (2007, 10 Nisan). The Austrian imperial frigate SMS Novara 1843-99, A History of ‘the most magnificiant vessel’, https://documents.uow.edu.au/~morgan/novara1.htm. (03 Mayıs 2020).
Salvini-Plawen, L., Svotjka, M. (2008). Fische, pertefakten und gedichte: Rudolf Kiner (1810-1869) - ein Streifzug durch sein leben und werk. Denisia, 24, Linz.
Schefbeck, G. (1996). The Austro-Hungarian deep-sea expeditions. F. Uiblein, J. Ott, M. Stachowitsch (Ed.), Deep-Sea and Extreme Shallow-Water Habitats: Affinities and Adaptations, Biosystematics and Ecology Series, 11, (1-27) içinde. Austrian Academy of Sciences Press.
Schimanski, J. ve Spring, U. (2009, Haziran). Explorers’ bodies in Arctic mediascapes: Celebrating the return of the Austro-Hungarian Polar expedition in 1874. Acta Borealia, 26(1), 50-76.
Stagl, V. (2008). Steindacner, Franz (1834-1919) zoologe und ichtyologe. ÖBL (Österreichisches Biographisches Lexikon) 1850-1950, Cilt 13, Avusturya Bilimler Akademisi yayınları, 1957-2005, s. 164. https://biographien.ac.at/ID-0.3052994-1, (12 Nisan 2020).
Stagl, V., Sattmann, H. ve Dworschak, P.C. (1996). The material of the Pola Red Sea expeditions (1895-1898) in the collections of the Natural History Museum in Vienna. F. Uiblein, J. Ott, M. Stachowitsch (Ed.), Deep-sea Extreme Shallow-water Affinities and Adaptations, Biosystematics and Ecology Sereies, 11, (s. 29-41) içinde. Austrian Academy of Sciences Press.
Steindachner, Franz. (2013). Neue Deutsche biographie, 25. https://www.deutsche-biographie.de/sfz107509.html, (02 Mayıs 2020).
Svatek, P. (2014). The ‘globe as an object of research. 19th and early 20th century globe studies in Vienna and Innsbruck. Globe Studies, 59-60, 112-124.
The herpetological collection. (t.y.). https://www.nhm-wien.ac.at/en/research/1_zoology_vertebrates/herpetological_collection/history/the_herpetological_collection, (03 Mayıs 2020).
Wiley, H.W. (1921, 21 Ocak). Franz Steindachner. Science, 53(1377), 486.
Yazıcıoğlu, O. ve Yılmaz, M. (2011, İlkbahar). Hirfanlı Baraj Gölü’nde yaşayan Siraz balığı (Capoeta sieboldii) (Steindachner, 1864)’nin beslenme rejimi. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi. Yıl 2, 1(3), 62-73.