ZEMAHŞERÎ’NİN ATVÂQU’Z-ZEHEB, El-KELİMU’N-NEVÂBİĞ VE MAQÂMÂT ADLI ESERLERİNDE KİŞİYİ İNŞA EDEN ÖZELLİKLERİN ANALİTİK KRİTİĞİ

Zemahşerî, hem İslâm ilimleri hem Arap dili ve edebiyatı alanında eserler yazmış bir âlimdir. Zemahşerî, Mekke’den binlerce kilometre uzaktaki Harezm’de doğmuş, Arapçayı orada öğrenmiştir. Asıl kendisini geliştirdiği yerler ise Bağdat ve Mekke’dir. Arap dili ve edebiyatı konusunda yazdığı Atvâqu’z-Zeheb, el-Kelimu’n-Nevâbiğ ve Maqâmât adlı eserler, oldukça önemli bir yere sahiptir. Zemahşerî, öğüt içerikli Atvâq’ı kısa makaleler halinde; Maqâmât’ı kendi şahsına birer nasihat şeklinde; Nevâbiğ’i ise vecizeler formatında yazmıştır. Her üç eserde de, insanı inşa eden özellikler konusunda bir ortak payda vardır. Bu çalışmada Zemahşerî’nin vurguladığı ilim, takva, insanın özü, dua etmenin adabı, insanlar arasında adaletin tesisi, arkadaş seçiminin önemi, idareci ve hastalara verilen öğütler, iffetli ve kanaatkâr olmanın bireysel ve toplumsal boyuttaki değeri, tefekkür etme ve ahireti hatırda tutmanın kişiye kazandırdığı erdemler gibi birçok konu irdelenmiş, her üç eserde vurgulanan ifadelerin kritiği yapılmıştır. 

___

  • ‘Abduh, Muhammed (ö.1905), Şerhu Nehci’l-Belâğa, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrût, 1412/1992.
  • ‘Abdulbâqî, Muhammed Fuâd (ö.1967), el-Mu‘cemu’l Mufehres li Elfâzi’l-Qur’âni’l-Kerim, el-Matba‘atu’l-İslâmiyye, İstanbul, 1982.
  • el-‘Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. ‘Abdullah b. Sehl b. Sa‘îd (ö.395/1010), Cemheretu’l-Emsâl, Dâru’l-Fikr, Beyrût, ts.
  • ‘Avd, Ahmet ‘Abdu’t-Tavvâb, Atvâqu’z-Zeheb fi’l-Mevâ‘iz ve´l-Hutab’ın muhakkiki, Dâru’l- Fadîle, Qâhire, ts.
  • Beyhaqî, Ahmed b. Huseyin b. ‘Alî b. Mûsâ (ö.458/1066), Şu‘abu’l-Îmân, thk. ‘Abdul‘alî ‘Abdulhamîd, Mektebetu’r-Ruşd, Bombay, 2003.