ZANNÎ BİLGİNİN MAHİYETİ, DİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Dinî bilgi, kesin olup olmama açısından kat’î bilgi ve zannî bilgi şeklinde ikiye ayrılır. Kat’î bilgi, kendisinde şüphe olmayan, dinî bir konuda kesin kanaat hâsıl eden bilgidir. Bu tür bilginin kaynağı sadık/mütevâtir haberdir. İnanç esasları, ibadetler, helal ve haramlarla ilgili pek çok dini ahkâm/bilgi kat’î bir şekilde sabittir. Ancak dinî bilginin önemli bir kısmı zannîdir. Zannî olmasının sebebi bize âhâd haber denilen bir yolla gelmiş olmasıdır. Âhâd haberin sübûtu, yani Hz. Peygamber’e nisbeti zannî olduğu için, içerdiği bilgi de zannîdir. Zannî bilgi, kesinlik ifade etmeyen bilgi demektir. Bununla beraber dini konularda, özellikle ameli meselelerde şartlarını haiz zannî bilgiyle amel edilebileceği hususunda bilginlerin ittifakı vardır. Günümüzde meselenin ilmi boyutundan habersiz bazı kesimlerin, dinde zannla ameli edilir mi? gibi anlamsız bir polemiğe giriştikleri görülmektedir. Meselenin aslının ortaya konması amacıyla bu çalışmada, İslam anlama geleneğinde zannî bilgiyle ne kast edildiği, amelî meselelerde zannî bilgiyle amel etmeyi gerektiren ilmî ve aklî gerekçelerin neler olduğu, zannî bilginin terki durumunda bunun dinî alanda ne tür sonuçlara yol açacağı hususları açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Zannî bilgi, kat’î bilgi, mütevâtir haber, âhâd haber, sübût

PDF

___

Bedran ed-Devmî, (öl.?), Abdulkadir b. Ahmet b. Mustafa, Nuzhetü’l-Hâtırı’l-Âtır, (Şerhu Ravdatu’n-Nazır), yy., ts.
Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin b. Ali, (öl.458/1050) es-Sunenü'l-Kübrâ, Daru'l-Marife, Beyrut 1986.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, (öl.256/870), el-Câmiu's-Sahîh, İstanbul, ts.
Celaluddin el-Mahallî, Muhammed b. Ahmed, (öl.864/1460) ), Şerhu Metni’l-Verekât, Daru’l-Beyrûtî, Dımeşk 2006.
Cürcânî, Seyyid Şerif, et-Ta’rifât, yy., ts.
Darekutnî, Ali b. Ömer, (öl.385/995), Sünenu'd-Darekutnî, (Ta'lik, Ebû Tayyib Muhammed Abadî), Alemu'l-Kutub, Beyrut 1986.
Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman, (öl.255/869), Müsnedu’d-Dârimî, (Thk. S. Esed Dârânî), Daru’l-Muğaynî, Riyad 2000.
Ebû Davûd, Süleyman b. Eş'as es-Sicistanî, (öl.275/888), Sunenu Ebî Davûd, (Thk. Mustafa Ebu’l-Muâtî. Elbanî’nin Tahrici ile), Daru’l-Ğaddi’l-Cedîd, Kahire 2014.
Ebû Zîne, Yahya Abdulhadi, Menhecü’l-Kat’ ve Zann fî Usûli’l-Fıkh, (Risâletü’l-Macistır), Camiâtü’l-İslamyye, Külliyetü Şer’îa ve’l-Hukuk, Gazze 2010.
Ebû’l-Bekâ, Eyyüb b. Mûsa el-Huseynî el-Kefevî, (öl.1094/1683), el-Külliyât, Müesesetü’r-Risâle, Beyrut 1993.
Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed, (öl.505/1111), el Mustasfa min İlmi’l-Usûl, Daru İhyau Turasi’l-Arabî/Muessesetu’t-Tarihî’l-Arâbî, Beyrût 1997.
Hansu, Hüseyin, Mütevâtir Haber, Bilge Adamlar, VAN 2008.
İbn Kayyım, Muhammed b. Kayyim el-Cevziyye, (öl.751/1350), İ'lâmu'l-Muvakkı'în, Daru'l-Cîl, Beyrut, ts.
İbn Kudâme, (Muvafakuddin) Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed, (öl.630/1233), Ravdatu’n-Nâzır ve Cennetu’l-Menâzır, baskı yer ve tarihi yok.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, (öl.275/888), Sunenu İbn Mâce, (Thk. M. Fuad Abdulbaki), Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, yy., 1975.
İbnü’l Hümâm, Kemaluddin Muhammed b. Abdulvahid, (öl.861/1456), Şerhu Fethi’l-Kadir, Daru'l-Fıkr, Beyrut ts.
İsfehânî, Rağıb, (öl.425/1034), Müfredâtu Elfazi’l-Kur’ân, (Thk. Safvan Adnan), Daru’l-Kalem, Dımeşk 2002.
İsnevî, Cemaluddin Abdurrahman, (öl.776/1374), Nihâyetu’s-Sûl Şerhu Minhaci’l-Vusûl, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1999.
Koçkuzu, Ali Osman, Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikad ve Teşri Yönlerinden Değeri, DİB Yay., Ankara 1988.
Mâlik B. Enes, (öl.179/795), el-Muvatta’, (Thk ve Takdim, Arif el-Hâc ve diğ.), Daru’l-İhyâi’l-Ulûm, Beyrut 1990.
Merğinânî, Burhanudin Ebi’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr, (öl.593/1197), el-Hidaye, Daru’l-Kutbi’l-İlmiyye, Beyrut 1990.
Müslim, Ebû'l-Hüseyin Müslim b. Haccac, (öl.216/831), Sahihu Müslim, Daru’l-Ma’rife, Beyrut 2005.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmet b. Şuayb b. Ali, (öl.303/915), Sunenu Nesâî, (Thk. Mustafa Ebu’l-Muâtî. Elbanî’nin Tahrici ile), Daru’l-Ğaddi’l-Cedîd, Kahire 2014.
Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed, (öl.710/1310), Medâriku’t-Tenzîl ve Hakiku’t-Te’vîl, Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 2009.
Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin, (öl.606/1209), el-Mahsûl fî İlmi’l-Usûl, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1988.
Remelî, Muhammed b. Ahmed b. Hamza, (öl.1004/1595), Nihâyetü'l-Muhtâc, Daru'l-Fıkr, Beyrut 1984.
Şa’ban, Zekiyyuddîn, İslam Hukuk İlminin Esasları, (Trc. İ Kafi Dönmez), TDV Yay., Ankara 2012.
Şâfiî, Muhammed b. İdris, (öl.204/819), Cimâu’l-İlm, (el-Umm’la beraber), Daru’l-Vefa/Daru İbn Hazm, Beyrut 2011.
-------------, İhtilafu’l-Hadîs, (el-Umm’la beraber), Daru’l-Vefa/Daru İbn Hazm, Beyrut 2011.
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Mûsa eş-Şâtıbî, el- Muvafakât, (thk. Abdullah Dıraz ve diğ.) Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
Şirâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali (öl.472/1079), el-Mühezzeb, (thk ve Ta’lik, Adil Ahmet ve diğ), , Daru’l-Ma’rife, Beyrut 2003.
---------------, Şerhu’l-Luma’, (thk., Abdulmecid turkî), Daru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1998.
Tirmizî, Muhammed b. İsa es-Sevre, (öl.279/892), Sunenu’t-Tirmizî, (Thk. Mustafa Ebu’l-Muâtî ve Elbanî’nin Tahrici ile beraber), Daru’l-Ğaddi’l-Cedîd, Kahire 2014.