YEZİDîLERİN ULUHİYET ANLAYIŞI

Araştırma, Adeviyye tarikatından dönüşmüş gulat batıni bir dini yapılanma olarak kabul edilen Yezidiler’in Uluhiyet anlayışı üzerine odaklanmıştır. Yezidiler’in Allah'ın Esma ve Sıfatları hususundaki inançlarının tespitini hedeflemektedir. Onların bir kutsal kitabının olmaması ve itikadi esaslarının öğretiminde sözlü geleneğe dayanmaları nedeniyle araştırmada din adamları ile yapılandırılmamış görüşme şeklinde alan çalışması yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada Uluhiyet ile ilgili görüşleri hakkında elde edilen bulgular betimleme yöntemiyle tahlil edilmiştir. Çalışmada varılan neticeler şunlardır: Onlar, Tevhid’i benimsediklerini, İbrahimî bir din geleneğinin devamı olduklarını, namaz ve dualarında zikrettikleri gibi Ehl-i Sünnet’in Esma ve Sıfat hususunda benimsedikleri görüşlerin pek çoğunun kendilerinde de mevcut olduğunu söylemektedirler. Oysa onların inançlarını tetkik edildiğinde Tevhid meselesinde somut bir görüşlerinin bulunmadığını: aksine bir takım çelişkiler içinde olduklarını tespit etmek mümkündür. Nitekim inanışlarında, çoğunluğu tabiat ile ilgili belirli alanlarda mutlak otorite sahibi bazı ilahlar söz konusudur. Yine Melek Tavus olarak isimlendirdikleri Şeytan hususunda kendilerine özgü bir yorum benimsemektedirler. O, Adem’e secde etmeyerek özel bir konum kazanmış ve yeryüzünün tasarrufu Allah tarafından kendisine verilmiştir. Diğer insanların şeytan olarak isimlendirdikleri kişi ise “Dev” adında bir başka varlıktır. Yine Yezid’i beşer suretinde yeryüzüne gelmiş olan Allah’ın zatı olarak kabul ederler. O, Yezidileri korumak ve kurtarmak maksadıyla yeryüzüne gelen bir kurtarıcıdır. Ayrıca ittihad, hulul ve takammus fikirlerini benimsemektedirler. Onlara göre Şeyh ‘Adî’ye iman etmeyen mutlak kafirdir. O da tıpkı Yezid gibi tüm varlıklardan önce mevcuttu.

Anahtar Kelimeler:

Allah, Yezidiyye, Yezid, Adeviyye

CONCEPTION OF DEITY IN YAZIDIS

PDF

___

Ahmet b. Hayyat el-Mûsilî (1285), Tercümetü’l-Evliyâ fi’L-Mûsili’l-Hadbâ, thk. Said Diveyhci, Musul: Matbaatu’l-Cumhuriyye.
Bozani, Hayri, “Kavl İlâhî”, Mecelletu Lâleş, (8), 1997, ss. 140-160
Ebû Ubeyd el-Bekri, Abdullah b. Abdülazîz b. Muhammed, 487/1094, Mu'cemu Me'sta'cem min Esmai'l-Bilad ve'l-Mevazi, thk. Mustafa es-Sekka. -- Beyrut : Alemu’l-Kütüb, 1403.
Ebu’l-Fida, İmadüddin el-Melikü'l-Müeyyed İsmail b. Ali Ebü'l-Fida (732/1331), el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, thk. Mahmud Deyyub, Mısır: 1325.
Halil Cundî, Nahvu Ma’rifeti Hakîkati’d-Diyâneti’l-Yezidiyye, İsveç 1998.
İbn Fûtî, Addurrezzak b. Ahmed b. Muhammed (723/1323), Kitabu’l-Havâdis, Bağdat: 1351.
İbn Hallikân, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed (681/1282), Vefeyatü’l-A’yan ve Enbau Ebnai’z-Zaman, thk. İhsan Abbâs, Beyrut: 1968.
İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmâdüddîn İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut: Mektebetu’l-Maarif 1990.
İbn Tağrîberdî, Ebü'l-Mehasin Cemaleddin Yusuf el-Atabeki (874/1469), en-Nücumü'z-Zahire fî Müluki Mısr ve'l-Kahire, Mısır.
İbnu’l-‘İmâd, Ebü'l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed İbnü'l-İmad, (1089/1679), Şezâretu’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, thk. Abdulkadir Arnâud, Muhammed Arnâut, Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1991.
İbnu’l-‘Umerî, Muhammed, Menhelü’l-Evliyâ, thk. Said Diveyhci, Musul: Matbaatu’l-Cumhuriyye 1968.
İbnu’l-Esîr, Ebi’l-Hasen Ali b. el-Kerem Muhammed b. Muhammed (630/1322), el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut : Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1979.
İbnu'l-Müstevfî, Mübarek B. Ahmed B. Mübarek El-Lahmi (637/1239), Târîhu Erbil, thk. Sami B. Hammâs es-Sakkâr. Bağdad: El-Mektebetü'l-Vataniyye, 1980.
İbnü’l-Verdî Ebû Hafs Zeynüddin Ömer b. Muzaffer b. Ömer (749/1349), Tetimmetu’l-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer (Tarihu İbnu’l-Verdî), Necef: 1969.
Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah, 1067/1657, Keşfü’z-Zunûn an Esâmi'l-Kütüb ve'l-Fünûn, Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye 1992.
Nebhani, Kadı Ebü’l-Mehasin Yusuf b. İsmail b. Yusuf Şafii, 1350/1932, Câmiu Keramati'l-Evliya, Beyrut: Dâru Sader.
Sevâdî, Abd Muhammed er-Rûşdî, İmâretu’l-Mûsul fî Ahdi Bedruddin Lu’Lu’, Bağdât: Matbaatu’l-İrşâd.
Şa’rânî, Ebu Abdurrahman Abdülvehhab b. Ahmed b. Ali el-Mısri (973/1565), Tabakâtu’l-Kübrâ, Mısır: 1954.
Şattanûfî, Nureddin Ebi’l-Hasan Ali b. Yusuf b. Cerîr (713/1314), Behcetü’l-Esrar ve Ma’denü’l-Envar, Mısır 1330.
Tadefi, Muhammed b. Yahya, Kalaidü'l-Cevâhir fi Menakıbi'ş-Şeyh Abdülkadir, Bağdad: Daru İhyâi Turâsi’l-İslâmi, Vetrî, Muhammed, Ravdatu’n-Nâzirîn ve Hulâsatu Menekibi’s-Sâlihîn, Mısır: 1306.
Yâfi‘î, Abdullah b. Es'ad b. Ali el-Yemani Yafii (768/1366), Mirâtu’l-Cinân, Haydarabad: 1338.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1348), Siyeru A'lami'n-Nübela, thk. Şuayb el-Arnâud, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle 1413. -Târîhu’l-İslâm, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1990.