ULUS-DEVLET İNŞASININ TAHTACILARA YANSIMALARI: İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ’NİN TAHTACI ALEVİLERİ RAPORU

Bu çalışma İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) tarafından Adana-Mersin bölgesinde yaşayan Tahtacı Alevileri hakkında 1918 yılında hazırlatılmış bir raporu çerçevesinde İTC’nin Tahtacı Alevileri ile ilgili yaklaşımlarını irdelemeyi amaçlamaktadır. İmparatorluktan ulus-devlete dönüşüm yaşandığı süreçteki baskın milliyetçi fikrî mülahazaların ve İTC yönetiminin Türkleştirme siyasasının Tahtacı Alevilerinin sosyal, kültürel, dini ve kimliksel yönleri ile ne derecede örtüşüp örtüşmediği tartışılıyor. Anadolu’nun Türklüğün son kalesi olarak yeniden inşasında yaşanan homojenizasyon sürecinin sıklıkla farklı etnik yapılar üzerinden tartışılmaya açıldığını görüyoruz. Bu çalışmada İTC’nin temel endişelerinin farklı bir etnik yapı olmayan Alevi bir topluluğa yansıması tartışılacaktır. Etno-dinsel bir topluluk olan Tahtacıların Alevi kimliğine karşı bakış açısı İTC tarafından hazırlatılmış bir rapora nasıl yansıdığı irdelenecektir. Çalışmamızda sırası ile Tahtacılar hakkında kısaca tanıtıcı bazı bilgiler paylaşılması akabinde Tahtacılar ile ilgili literatürün temel argümanlarının ne olduğuna değinilecektir. Sonrasında ise İTC’nin zihin dünyası hakkında ve konumuzu aydınlatıcı bilgiler paylaşılacak ve devamında Tahtacılar raporunun hazırlandığı yıllardaki Tahtacı nüfusu hakkında bazı bilgiler paylaşıldıktan sonra Tahtacılar Raporunun ayrıntılarına inilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Alevilik, İttihat ve Terakki(İTC)

REFLECTIONS OF NATION-STATE BUILDING ON THE TAHTACIS: A REPORT OF COMMITTEE OF UNION AND PROGRESS ON TAHTACI ALEVIS

This article aims to analyze how the Commitee of Union and Progress(CUP) approached to the Tahtaci Alevis via using a report of CUP written on them in 1918. Whether the dominant Turkish nationalists’ ideas and the CUP’s Turkification polity coincide with the Tahtaci Alevis’ social, cultural religious and perception of their own identity is discussed. We often confront the studies of which focused on the Turkification approaches to different ethnicities when Anatolia was transformed into a homogenized structure as the last haven of Turkishness. In this study, we rather will focus to the CUP’s main anxieties regarding a society which has a Turkish-Alevi background. How these perspectives reflected in this CUP’s report of Tahtacis will be the main discussion of the article. We will firstly give some introductory information regarding the Tahtacis, and then secondly, the main arguments of Tahtaci literature will be addressed. Later, we will focus on the CUP’s world of mentality and anxieties in order to better understand the report of Tahtaci Alevis. And lastly, we will discuss whether it is possible to proclaim the demographic data of Tahtaci Alevis during the early 20th century befor we dig in to the details of the report.

Keywords:

Alevism, Committee of Union and Progress(CUP),

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri
BOA, BEO 4494/337040. BOA, DH. EUM. KLH 3/40, 4/14. BOA, DH. EUM. SSM 31/16. BOA, DH. EUM.2.ŞB 58/8, 61/61. BOA, DH. EUM.6.ŞB 54/34. BOA, DH. MKT. 1237/1. BOA, DH. ŞFR 588/37, 87/350, 59/91 BOA, DH.İ. UM. 14/4. BOA, DH.SN.THR 54/15. BOA, İ.UM. EK 111/38. BOA, MF. MKT. 1237/1.
Araştırma-İnceleme Eserler
Abak, Tibet, “İttihat ve Terakki’nin Kritik Seçimi: Kürt Politikasında Hamidiye Siyasetine Dönüş ve Kör Hüseyin Paşa Olayı (1910-1911)”, 1915: Siyaset, Tehcir, Soykırım, eds. Fikret Adanır ve Oktay Özel, (İstanbul: Tarih Varkfı Yurt Yayınları, 2015), 277-293.
Akpınar, Alişan, “II. Abdülhamid Dönemi Devlet Zihniyetinin Alevi Algısı”, Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik: Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel, der. Yalçın Çakmak- İmran Gürtaş, (İstanbul: İletişim, 2015): 215-226.
Alandağlı, Murat, “Kızılbaşlara Dair İki Rapor: 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Osmanlı İdarecilerinin Gözüyle Kızılbaşlar”, Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik: Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel, der. Yalçın Çakmak- İmran Gürtaş, (İstanbul: İletişim, 2015): 227- 244.
Alper, Emin, “Ömer Seyfettin”, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, ed. Tanıl Bora, Murat Gültekin (İstanbul: İletişim, 2009), 186-191.
Arai, Masami, “Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği”, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, ed. Tanıl Bora, Murat Gültekin (İstanbul: İletişim, 2009), 180-195.
Aydın, Suavi ve Erdal Çiftçi, Aşiretler Fihristi (Fihristül Aşair), (İstanbul: İletişim, Yayın aşamasında).
Aydın, Suavi, “Bir Etno-Dinsel Kimlik Olarak Alevilik”, Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik: Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel, der. Yalçın Çakmak- İmran Gürtaş, (İstanbul: İletişim, 2015): 11-32.
Aydın, Suavi, “İki İttihat-Terakki: İki Ayrı Zihniyet, İki Ayrı Siyaset”, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, ed. Tanıl Bora, Murat Gültekin (İstanbul: İletişim, 2009), 117-128.
Aydın, Suavi, “The Emergence of Alevism As An Enthno-Religious Identitiy”, National Identities, 20-1, (2018): 9-29.
Babinger, Franz, “Tahtadji”, Encyclopaedia of Islam, First Edition (1913- 1936), vol. 8, (Leiden: Brill, 1993), 627-628. Baha Said Bey, Türkiye’de Alevî-Bektaşî, Ahi ve Nusayrî Zümreleri, haz. İsmail Görkem, (Ankara: Kültür Bakanlığı, 2000).
Bahadır, İbrahim, “Aleviliğe Milliyetçi Yaklaşımlar ve Aleviler Üzerindeki Etkileri”, Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik: Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel, der. Yalçın Çakmak- İmran Gürtaş, (İstanbul: İletişim, 2015): 449-477.
Balkılıç, Özgür ve Deniz Dölek, “Turkish Nationalism at Its Beginning: Analysis of Türk Yurdu, 1913-1918”, Nationalities Papers, 41/2, (2013), 316- 333.
Bozarslan, Hamit, “M. Ziya Gökalp”, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, ed. Tanıl Bora, Murat Gültekin (İstanbul: İletişim, 2009), 314-327.
Çakmak, Yalçın, II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Devleti’nin Kızılbaş/Alevî Siyaseti (1876- 1909), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Ankara, 2018).
Çıblak, Nilgün, “Tahtacılar ve Tahtacı Ocaklarına Bağlı Oymakların Yerleşim Alanları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 68, (2013): 33-54.
Çiftçi, Erdal, Fragile Alliance in the Ottoman East: The Heyderan Tribe and The Empire, 1820- 1929, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü Yayımlanmamış Doktora Tezi, (Ankara, 2018).
Dündar, Fuat, İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918), (İstanbul: İletişim, 2002).
Dündar, Fuat, Modern Türkiye’nin Şifresi: İttihat ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği (1913-1918), (İstanbul: İletişim, 2008).
Foucault, Michel, Bilginin Arkeolojisi, (İstanbul: Ayrıntı, 2014).
Hanioğlu, M. Şükrü, “Talat Paşa”, DİA, 39, (2010), 502- 503.
Hanioğlu, M. Şükrü, Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), (İstanbul: İletişim, 1985).
Kiremit, İlker, “Nusayriler (Arap Alevileri) Üzerine Bir Değerlendirme: Kimlik ve Öteki Olma”, Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik: Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel, der. Yalçın Çakmak- İmran Gürtaş, (İstanbul: İletişim, 2015): 369- 395
Kurt, Ümit ve Doğan Gürpınar, “The Young Turk Historical Imagination in the Pursuit of Mythical Turkishness and its Lost Grandeur”, British Journal of Middle Eastern Studies, 43, (2016), 560-574.
Kuşci, Ahmet, Orta Toros Tahtacıları: Tarih, Kültür ve Medeniyet, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Hatay:2018).
Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasî Fikirleri, (İstanbul: İletişim, 2012).
Nefes, Türkay Salim, “The Sociolojical Foundations of Turkish Nationalism”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 20/1, (2018), 15-39.
Örs, Orhan, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Kürt Politikası 1908-1914, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Diyarbakır, 2012).
Roux, Jean-Paul, “Anadolu Tahtacıları” Kültür Araştırmaları Dergisi, çev. Cem Meriç, 4, (2020), 213-229.
Serdar, Sarışır, İttihat ve Terakki Dönemi Tahtacı Araştırmaları: Niyazi Bey ve Adana Bölgesi Tahtacıları, (Konya: Kömen, 2012).
Sümer, Faruk, “Ağaçeriler”, DİA, 1, (1988): 460-461.
Sümer, Faruk, “Tahtacılar”, DİA, 39, (2010): 436-437.
Telci, Cahit, “Cemaat-i Tahtacıyan: Aydın Sancağı’nda Vergiden Muaf Tahtacı Topluluğu (XV-XIX. Yüzyıllar)”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 13, (2016), 5-34.
Toprak, Zafer, “İttihat ve Terakki’nin Paramiliter Gençlik Örgütleri”, B.Ü. Beşeri Bilimler Dergisi, 7, (1979), 95-113.
Üngör, Uğur Ümit, “Seeing Like A Nation-State: Young Turk Social Engineering in Eastern Turkey, 1913-50”, Journal of Genocide Research, 10/1, (2008): 15-39.
Yılmaz, Eray, “Olmak Ya Da Olmamak: II. Meşrutiyet Yıllarında İttihatçılar ve Bektaşiler (1908-1918)”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 20, (2019), 153- 172.
Yörükan, Yusuf Ziya, Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar, haz. Turhan Yörükân, (Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1998).
Yörükan, Yusuf Ziya, “Tahtacılar”, Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası,3-12, (1929), 62-80
Yörükan, Yusuf Ziya, “Tahtacılar”, Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası, 3-13, (1929), 55-80.
Zürcher, Erik Jan, “Macedonians in Anatolia: The Importance of the Macedonian Roots of the Unionists for their Policies in Anatolia after 1914”, Middle Eastern Studies, 50/6, (2014), 960-975.