MÜŞKİL VE MÜTEŞÂBİH HADİSLERİ YORUMLAMA İLKELERİ (İBN FÛREK ÖRNEĞİ)

Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de kendisi için, “O’nun misli/benzeri hiçbir şey yoktur” (42 Şûrâ, 11) “Hiçbir şey O’na denk ve benzer değildir” (112 İhlâs, 4) buyurduğu için ilk dönemden beri müşkil ve mütşeâbih sıfatlara dair rivayetler, âlimlerin zihnini meşgul etmiştir. Onlar nezdinde anlaşılması en zor rivayetlerin bunlar olduğu söylenebilir.Bu rivayetlerin nasıl anlaşılması gerektiği, aynı zamanda Ehl-i Sünnet ile Ehl-i Bid’at’in ihtilafa düştüğü önemli konulardan birisidir. Ehl-i Sünnet âlimlerine göre Ehl-i Bid’at, bu rivayetleri ya hepten reddetmiş ya da hakiki manalar vermek suretiyle Allah hakkında teşbih ve tecsîme düşmüştür. İki yaklaşımı da yanlış gören Ehl-i Sünnet âlimleri de bu rivayetlere iki şekilde yaklaşmıştır. Bir kısmı rivayetlerin te’vil edilmesine karşı çıkıp onları olduğu gibi kabul ederken, diğer kısmı Allah’ın zat ve sıfatlarına yakışır yorumlar getirmeyi uygun görmüştür. Dördüncü asrın önemli âlimlerinden biri olan İbn Fûrek, ikinci görüşün daha isabetli olduğuna inanmış ve “Müşkilü’l-Hadîs ve Beyânüh” adlı eserini bu anlayışla kaleme almıştır. O, eserinde anlaşılmaları zor birçok müşkil ve müteşâbih hadisi, Kur’an’ı Kerim’in muhkem ayetleri doğrultusunda te’vîl ederek, teşbih ve tecsîm inancının önüne geçmeye çalışmıştır. Bu çalışmada İbn Fûrek’in, hayatı ve eseri hakkında bilgi verildikten sonra, onun müşkil ve müteşâbih rivayetleri yorumlama ilkeleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İbn Fürek, Müşkil, Müteşâbih, İlkeler

PDF

___

AHMED b. HANBEL, Müsned, Thk. Şu’ayb el-Arnavût ve diğerleri, Müessesetu’r-Risâle, (I-XXXXX), Beyrut 1999/1420. AYDINLI, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İFAV, İstanbul 2011. el-‘AYNÎ, Bedruddîn, Meğâni’l-Ahyâr, Dârü’l-Kutübi’l-İlmiyye, Beyrut 2006. BAŞOĞLU, Tuncay, “Muhkem”, DİA, İstanbul 2006, XXXI, 42 vd. BERKİ, Ali Himmet, Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye) , Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Güzel İstanbul Matbaası, Ankara 1959. BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmaîl b. İbrâhîm, el-Câmi’u’s-Sahîh, Nşr, Mustafa Deybu’l-Buğa, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1993. , el-Edebü’l-Müfred, Thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Dâru’l-Beşâir, Beyrut 1989/1409. BODUR, Osman, “Müteşâbih Hadîslerin Yorumu Bağlamında İbnü’l-Müneyyir’in (ö. 683/1284) Tefsîru müşkilâti ehâdîs bi şekli zâhirihâ Adlı Eseri”, Usûl: İslam Araştırmaları, 2012, sayı: 17. CAN, Ali, “İbn Fûrek’in Tefsir Metodu”, Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 40, Erzurum 2013. COŞKUN, Selçuk, “Anlam Değişmelerinin Sebep Olduğu Anakronik Bakış ve Hadis Yorumlarındaki Yanıltıcılığı”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler, 2008, cilt: XII, sayı: 35, ss. 33-48. ÇAKAN, İsmail Lütfü, Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları, İFAV, İstanbul 2010. DÂRİMÎ, Ebû Muhammed Abdullah, Müsnedü’d-Dârimî el-Ma’rûf bi Süneni’d-Dârimî, Thk. Huseyn Selîm Esed, Dâru’l-Muğnî, Riyâd 1428/2008. HÂKÎM en-Neysâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdullah, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, (I-IV), Dâru’l-Ma’rife, Beyrut ty. İBN BATTÂL, Ebû’l-Halef Alî b. Hasan, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-X, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd 1423/2003. İBN EBÎ ŞEYBE, Ebû Bekir Abdullâh b. Muhammed, Musannef, Thk. Muhammed Avvâme, (I-XXVI), Müessesetü ʻUlûmi’l-Kur’an/Dâru Kurtuba, Beyrut 2006/1427. İBN FÛREK, Müşkilü’l-Hadîs, thk. Mûsâ Muhammed Alî, ‘Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1985/1405. İBN HACER, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-‘Askalânî, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, (I-XIII), Dâru’l-Ma’rifa, Beyrut 1379. , Tehzîbü’t-Tehzîb, I-IV, Thk. İbrâhîm Zeybak-Adil Mürşid. Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, ty. İBN HALEKÂN, Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir, Vefeyâtü’l-A’yân, thk. İhsân Abbâs, Beyrut 1994 İBN HİBBÂN, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed Ebu Hâtim et-Temîmî el-Bustî, Sahîhu İbn Hibbân bi Tertîbi İbn Belbân, (I-XVIII), Thk. Şuayb el-Arneut, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1993/1414. İBN KESİR, Ebû’l-Fidâ İmâmdüddin İsmâil b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Mektebetü’l meârif, Beyrut 1981. İBN MACE, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, Sünenu İbn Mâce, Thk. Muhammed Fuad Abdulbakî, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut 1975. İBNÜ’L-CEVZÎ, Abdurrahman b. Ali, el-‘İlelü’l-Mütenâhiye, (I-II), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1403. , Def’u Şübehi’t-Teşbîh, Dârü’l-İmâm en-Nevevî, Ürdün 1413/1992. , ed-Du’afâ ve’l-Metrukîn, Dârü’l-Kutübi’l-İlmiyye, Beyrut 1406. İBNÜL-‘ÎMÂD, Şihâbüddîn, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâr Men Zeheb, I-X, thk. Muhammed el-Arnaûd, Dârü İbn Kesîr, Beyrut 1406/1986. İBN KESÎR, Ebû’l-Fidâ İsmâ’îl b. Kesîr, el-Bâ’isü’l-Hasîs, Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfiyye, Beyrut 1408. KARAGÖZ, İsmail ve diğerleri, Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2010. KÂSIM b. KUTLÛBUĞÂ es-Sudûnî, Ebü’l-Fidâ Zeynuddîn, Tâcü’t-Terâcim, Dârü’l-Kalem, Beyrut 1413/1992. KIRBAŞOĞLU, Hayri, Eskimez Yeni, Otto yayınları, Ankara 2017. KUTLU, Sönmez, “Kerrâmiyye”, DİA, Ankara 2003, XXV, 294 MÂLİK, Mâlik b. Enes, Muvattâ, Thk. M. Mustafâ el-Aʻzamî, (I-VIII), Müessesetu Zâyd b. Sultân, Ebû Zabiy 2004/1425. MÜSLİM b. el-HACCÂC b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, Nşr. Muhammed Fuad Abdulbaki, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut ty. NESÂÎ, el-Müctebâ mine’s-Sünen/Sünen en-Nesâî, I-VIII, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Haleb 1406/1986. en-NESEFÎ, Ebü’l-Mu’în, Tebsiratü’l-Edille, DİB Yayınları, Ankara 1993. ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Nîşâbur”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 149. es-SÂBITÎ, Ebû Abdirrahman ‘İsâmuddîn, Câmi’u’l-Ehâdîsi’l-Kudsiyye-Kısmu’d-Da’îf ve’l-Mevdû’, Dârü’r-Reyyân, Kâhire ty. SİNANOĞLU, Mustafa, “Muattıla”, DİA, İstanbul 2005, XXX, 330 vd. SÜPHİ es-SÂLİH, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, Çev. M. Yaşar Kandemir, İFAV, İstanbul 2017. SÜYÛTÎ, Celâluddîn, Câmi’ü’l-Ahâdîs, I-XXI, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1414/1994. , Câmi’ü’s-Sağîr, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004/1425. ŞAFİÎ, Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, thk. A.M. Şâkir, Kahire 1940/1358. et-TAYYİB b. ABDULLAH, Ebû Muhammed, Kilâdetü’n-Nahr, Dârü’l-Minhâc, Cidde. TEKİNEŞ, Ayhan, Hadisleri Anlama Problemi, Işık Yayınları, İstanbul 2002. , “Muhtelifü’l-Hadîs”, DİA, İstanbul 2006, XXXI, 74 vd. , “Müşkilü’l-Hadîs”, DİA, İstanbul 2006, XXXII, 163 vd. TİRMİZÎ, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, el-Câmiu’s-Sahîh/Sünenü’t-Tirmizî, (I-V), Thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve diğerleri, Dâru’İhyâi’t-Turâsi’l-Arâbî, Beyrût,1962/1382. ÜZÜM, İlyas, “Mücessime”, DİA, İstanbul 2006, XXXI, 449 vd. YILDIRIM, Enbiya, Hadis Problemleri, Rağbet Yayınları, İstanbul 2001. YAVUZ, Yusuf Şevki, “İbn Fûrek”, DİA, İstanbul 1999, XIX, 495. , “İbn Fûrek”, DİA, İstanbul 1999, XIX, 495-498. , “Müşebbihe”, DİA, İstanbul 2006, XXXII, 156 vd. , “Müteşâbih”, DİA, İstanbul 2006, XXXII, 204 vd. , “Te’vîl”, DİA, İstanbul 2012, XLI, 27. , “Haber”, DİA, İstanbul 1996, XIV, 346-349. YÜCEL, Ahmet, Başlangıçtan Günümüze Hadis Usûlü, İFAV, İstanbul 2009. , Hadis Tarihi, İfav Yayınları, İstanbul 2012. ez-ZAMEHŞERÎ Muhammed b. Ömer, el-Fâik fî Ğarîbi’l-Hadîs, (I-IV), Dârü’l-Ma’rife, Lübnân ty. ZEHEBÎ, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Siyerü A’lâmi’n-Nübelâ, Müessesetü’r-risâle, XVII, 216-217; , Târîhü’l-İslâm, Dârü’l-Ğarb, 2003, IX, 109-110. ZEYDÂN, Abdülkerîm, el-Vecîz, Müessesetü’r-risâle, Beyrut 1432/2011. ez-ZİRİKLÎ, Hayruddîn, el-A’lâm, (I-VIII), Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, Beyrut 2002.