MUKADDİMESİ BAĞLAMINDA ŞEMSEDDİN el-İSFAHÂNÎ’NİN (Ö. 749/1349) TEFSİR USÛLÜ KONULARINA YAKLAŞIMI

Kur’an’ın tefsir edilme faaliyeti esnasında müfessirin ihtiyaç duyduğu ilim ve yöntemleri ortaya koyan Tefsir Usûlü ilmi, müstakil bir ilimdir. Usûl alanındaki müstakil eserler yanında bazı müfessirlerin, tefsir eserlerinin girişinde yazdıkları bilgiler de Tefsir Usûlü ilmi açısından önemli referanslar arasındadır. Başta Taberî olmak üzere pek çok müfessir, eserinin giriş kısmında bazı usûl konularını zikretmeyi uygun görmüş ve bu şekilde eserinin daha iyi anlaşılması için okuyucunun belirli bir altyapıya sahip olmalarını sağlamışlardır. Eserinin mukaddimesine tefsir usûlü hüviyeti kazandıran ve oldukça detaylı izahlara yer veren önemli müfessirlerden biri de Ebussenâ Şemseddin el-İsfahânî’dir. İsfahânî, halen yazma halde bulunan Envâru’l-ḥaḳāʾiḳi’r-rabbâniyye adlı eserinin girişinde 23 mukaddime kaleme alarak bu gün elimizde mevcut olan usûl eserlerinin içerdiği birçok konuyu izah etmiştir. Farklı kütüphanelerde pek çok nüshası olan bu eser tarafımızdan incelenerek; öncelikle ulaşılabilen nüshaların karşılaştırması yapılmıştır. Daha sonra ilgili başlıklar ile içerikleri incelenerek mukaddimenin tanıtımı yapılmış, müellifin hangi usûl konularını hangi yöntemlerle ele aldığı ve ilgili konulara nasıl yaklaştığı tespit edilmeye çalışılmış, zaman zaman kaynaklar arasında tespit edilen etkileşimlere de dikkat çekilmiştir. Tefsir usûlünün mukaddime tarzındaki önemli kaynakları arasında yer alan bu eserin içerik ve sonuçları açısından ortaya çıkarılmasının, usûl ilmine katkı sağlayacağını ve yeni bakış açıları sunacağını ümit ediyoruz.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Tefsir Usûlü, Ebussenâ el-İsfahânî, Envâru’l-ḥaḳāʾiḳ, Muḳaddime

APPROACH OF SHAMSEDDİN AL-IṢFAHĀNĪ (D. 749/1349) TO TAFSİR METHODOLOGY İN THE CONTEXT OF HİS MUQADDİME

The tafsîr method Tafsir Methodology is an independent science. The earliest writings related to tafsir methods, have not been totally reached however few of them could shape the methods and the contents of tafsîr. For instance many scholars like Taberi, prefered to give significant methodological information in the introduction part of their books so that the readers get the basics of the work that help to comprehend the whole of the study. Abū Sanā al-Iṣfahānī was the one of the scholar who penned the significant information regarding the methodological information in the introduction part of his works. Iṣfahānī, in the introduction part of his work named as Envâru’l-ḥaḳāʾiḳi’r-rabbâniyye penned about 23 muqaddime and this mukaddime explains many tasks and clues for tafsir methods. This work of Iṣfahānī is available as a manuscript at the collections of many libraries and so firstly in this study, I have comparatively examined the all of these copies. The examination of this work, which is well-known in the literature attached to subject of the methodology of tafsîr, will contribute the methodological knowledge related to this field and will save the new perspectives into tafsîr Methods.

Keywords:

Tafsir, Tafsir Methods, Abū Sanā al-Iṣfahānī, Anvāru’l-haqāʾiḳ, Muqaddime,

PDF

___

Arıkaner, Yusuf. Ebu’s-Senâ Şemseddin el-İsfahânî’nin Ulûhiyet Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018. Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. Kitâbü’t-temhîd. Thk. Richard Yusuf Mekarisi Yesui. Beyrut: el-Mektebetü’ş-şarkiyye, 1957. Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. Huseyn b. Ali. Delâilü’n-nübüvve ve maʿrifetü ahvâli sâhibi’ş-şerîʿa. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye, 1405. Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1974. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. Saḥîḥu’l-Buḫârî. 8 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts. Demirci, Muhsin. “İsfahânî, Mahmûd b. Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 509-510. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. Demirci, Muhsin. Ebü’s-Senâ Mahmud İbn Abdi’r-Rahman el-İsfahânî ve Tefsirdeki Metodu. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1987. Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş'as es-Sicistânî. Sünen. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-kitâbi'l-Arabî, ts. Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdullâh. el-Müstedrek ale’s- Saḥîḥayn. Thk. Mustafa Abdulkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1990. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Kitâbü'l-Musannef fi'l-ehâdîs ve'l-âsar. Thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1479. İbn Hacer, Ebu’l-fadl Ahmed b. Ali Muhammed b. Ahmed el-Askalânî. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-mi’eti’s-sâmine. Thk. Muhammed Abdulmuîd Han. 6 Cilt. Haydarâbâd: y.y., 1392. İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. Müsned. 6 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1985. İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sakâ-İbrâhîm el-Ebyârî-Abdülhâfiz eş-Şelebî. Beyrut: Dâr-u ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts. İbn Sâ’d, Ebû Abdullah Muhammed el- Hâşimî. et- Ṭabaḳâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâr-u sâdır, 1968. İsfahânî, Ebussenâ Şemsüddîn Mahmûd b. Abdirrahmân b. Ahmed. Envâru’l-ḥaḳāʾiḳi’r-rabbâniyye fî tefsîri’l-leṭâʾifi’l-Ḳurʾâniyye. Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmet Paşa, nr. 000045. İsferâyînî, Ebü’l-Muzaffer. et-Tabsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’n-nâciye ani’l-fıraki’l-hâlikîn. Nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1983. Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed el-Hemedânî. Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḫamse. Nşr. Abdülkerim Osmân. Kahire: y.y., 1996. Kara, Ömer. “Râgıb el-İsfahânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 398-403. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah Haci Halîfe. Keşfu’z-zünûn an esâmî’l-kütübi ve’l-fünûn. 2 Cilt. İstanbul: y.y., 1941. Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemü’l-müellifîn. 13 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-mesnâ, ts. Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006. Müslim, Ebû’l-Huseyn b. Haccâc. Saḥîḥu Müslim. 5 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts. Önkal, Ahmet. “Akîl b. Ebû Tâlib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2: 264. İstanbul: TDV Yayınları, 1989. Öztürk, Mustafa. “Zerkeşî’nin Kaynakları -el-Burhan fi Ulûmi'l-Kur'an Üzerine Bir İnceleme-”. Ç. Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2003): 181-211. Râgıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed. Muḳaddimetü Câmiʿi’t-tefâsîr. Thk. Ahmed Hasan Ferhât. Kuveyt: Dârü’d-da‘ve, 1405/1984. Selvi, Dilaver. “Her Âyetin Bir Zahiri Bir Batını Vardır?” Hadisindeki Zahir ve Batın Kavramları Üzerine Değerlendirmeler”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/2 (2011): 7-41. Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrrahman. el- İtḳân fî ulûmi’l- Ḳurʾân. Thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1974. Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiuʿl-beyân an te’vîli âyi’l- Ḳurʾân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. B.y.: Müessetü’r-Risâle, 1420. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. el-Câmiuʿs-Saḥîḥ. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’s-Selefiyye, 1964. Yavuz, Salih Sabri. “Vücûb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43: 135-136. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. Yuksek, Muhammed İsa. “Dil-Kur’ân-Anlam Üzerine Tefsire Metodolojik Bir Katkı -Ebussenâ el-İsfahânî’nin Mukaddimesi-”. darulfunun ilahiyat 30/1 (2019): 1-24. Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed. el-Burhân fî ulûmi’l- Ḳurʾân. Thk. Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1957.