KUR’ÂN’IN KORUNMASINDA HIFZ VE KİTÂBET

İnsanlık için eşsiz bir hidâyet ve rahmet kaynağı olan Kur’an, Allah Teâlâ’nın muradına uygun olarak önce Levh-i Mahfûz’dan dünya semasında bulunan Beytü’l-İzze’ye, oradan da emin bir elçiyle, emin bir peygambere indirilmiştir. Ahir zaman peygamberi de bir yandan kendisine tevdi edilen bu ağır emaneti büyük bir titizlik içinde insanlara tebliğ etmiş diğer taraftan Kur’an’ın sağlam bir şekilde muhafaza edilebilmesi için de bir takım tedbirler almıştır. Bu anlamda Kutlu Nebî (as), Kur’an’ın okunması, öğretilmesi, öğrenilenlerin kayıt altına alınması ve başkalarına aktarılması gibi faaliyetlerin gerçekleştirilebilmesi için hıfz ve kitâbet yöntemini devreye sokmuştur. Nübüvvetin ilk yıllarında bunlardan özellikle de hıfza ağırlık verilmiş bu süreçte kitâbet ise ikinci planda kalmıştır. Bunda mevcut şartların zorluğu, şifâhî kültürün yaygınlığı ve insanların buna yatkın olması, günlük ibadetlerin yerine getirilmesinde ezbere ihtiyaç duyulması, okuryazar oranının düşük olması, yazım malzemelerinin eksikliği gibi sebepler etkili olmuştur. Ancak ilerleyen zaman içinde ve özellikle de Medine döneminde imkânların artmasıyla birlikte yazım faaliyeti büyük bir ivme kazanmış hatta sahâbenin en seçkinlerinin de içinde bulunduğu vahiy kâtipliği müessesesi ihdas edilmiştir. Böylelikle nâzil olan sûre ya da âyetlerin mümkün olan en kısa zamanda yazıyla da kayıt altına alınması çok daha düzenli hale gelmiştir. Biz de başlangıçtan itibaren yaşanan bütün bu süreçleri “Kur’an’ın Korunmasında Hıfz ve Kitâbet” adlı araştırmamızda ele alıp incelemeye tabi tuttuk.

Anahtar Kelimeler:

Kur’an, Hıfz, Kitâbet, Hâfız, Kâtip

MEMORİZATİON AND LİTERARY COMPOSİTİON İN PROTECTİON OF QUR’AN

Qur'an is a unique source of guidance and mercy for humanity, had been sent to “Beytül-İzze”, which is located in the firmanent of the world from “Levh-i Mahfûz” and then from there it was revealed to the trustworthy prophet. The last prophet, on the one hand he preached this precious message which entrusted to him to the people with great a care, on the other hand he took some precautions to protect the Qur'an with originality. In this sense, the blessed prophet put into the practice two methods which are memorization and literary composition to encourege his companions for reading and teaching of Qur’an and transfering the practices to the public. In the first years of the prophethood, there was a particular consantration on the memorization method rather than literary composition. The reasons for that was based on certain circumtances of that age such as inlclination of people to verbal culture, prevalence of illetracy, and requirement of reciting Quran in daily prayers. However, the cicumtances were changed so that opportunities are increased in the favour of the İslam by time particulary in Madinah peroid. Therefore, writing activities have gained a great acceleration and a secreteriat which include even the most elite of companions were established for recording revelations. In this way, it was much more regular to record the chapters or verses of the time with the letter in soon times. In the current study, we have examined all those processes which are memorization and literary composition from the beginning of the revelation regarding the Protection of the Qur'an.

Keywords:

Qur’an, Memorization, Literary composition, Memorizers, clerk,

PDF

___

Acar, Cafer, “Risalet Dönemi Savaşlarının Başlamasında Mekke Döneminde Müslümanlara Yönelik Saldırıların Rolü”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2014): 43-68.
Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-Ahmed b. Hanbel. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Darü’l-hadis, 1416/1995.
Akbaş, Necati. Hz. Peygamber Dönemi Kur’an’ın Yazım Tarihi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2005.
Akdemir, Salih. “Müsteşriklerin Kur’an-ı Kerim ve Hz. Muhammed’e (sav) Yaklaşımları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 31/Özel Sayı (ts.): 179-210.
Akk, Halid Abdurrahman. Târîhu tevsîki nassi’l-Kur’âni’l-Kêrim. 3. Baskı. Dımeşk: Darü’l- fikr, 1407/1986.
Baktır, Mustafa. “Suffe” Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 37: 469-470. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Birışık, Abdülhamit. "Kur’an". Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 26: 383-388. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Dımeşk: Dârü tavki’n-necât, 1422/2001.
Çakıcı, İrfan. Şâz Kıraatler ve Tefsire Etkisi. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2016.
Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. 13. Baskı. Bursa: Emin Yayınları, 2012.
Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatler. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah. Sünen-ü Dârimî. 4 Cilt. Suud: Darü’l-muğni, 1412/2000.
Demirci, Muhsin. Kur'ân Tarihi. İstanbul: MÜİFAV Yayınları, 1997.
Draz, Muhammed Abdullah. Medhal ile’l-Kur’âni’l-Kêrim. Kuveyt: Dârü’l-kalem, 1401/1984.
Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistanî. Sünenü Ebî Dâvud. Thk. Muhammed Muhyi’d-Dîn. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-asriyye, ts.
Ebû Nuaym, el-İsbehânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakaü’l-esfiya. Beyrut: 10 Cilt. Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1409/1988.
Ebû Şâme, el-Makdisî. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ulûmin tete‘alleku bi’l-Kitâbi’l-Azîz. Thk Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dârü’s-sâdir, 1395/1975.
Ebû Şehbe. el-Medhal li-dirâseti'l-Kur'âni'l-Kerîm, 3. Baskı. Riyad: Dârü’s-sevâ, 1408/1987.
Ebû Şeybe, Ebû Bekir. Kitabü’l-Müsennef fi’l-ehadis ve’l-asar. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409/1988.
Hâkim, Ebu Abdullah. Müstedrek ale’s-sahihayen. Thk. Mustafa Abdülkadir Ata. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1990.
Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. Trc. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınları, 1991.
Hamidullah, Muhammed. Kur’an’ı Kerim Tarihi. Trc. Salih Tuğ. İstanbul: İfav Yayınları, 1993.
Hamidullah, Muhammed. Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmam b. Münebbih. Trc. Kemal Kuşçu. Ankara: Beyan Yayınları, 2007.
Hamidullah, Muhammed. Rasûlüllah Muhammed. Trc. Sâlih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınları, 2000.
Hatîb, Abdüllatîf. Mu’cemü’l-Kırâât, 11 Cilt. Dımeşk: Dâru sa‘di’d-dîn, 2002.
Itr, Nûreddin. Ulûmu’l-Kur’âni’l-Kerim. Dımeşk: Matbaatü’t-kıbâk, 1993.
İbn Hadîd el-Ensari, Abu Abdullah Muhammed b. Ali. el-Misbâhü’l-müdiyyu fî kuttâbi’n-nebiyyi’l-ümmiyyi. 2. Baskı. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1405/1985.
İbn Hişam, Abdülmelik. Siretü’n-nebeviyye. Thk. Ömer Abdüs’s-Selami. 4 Cilt. 3. Baskı. Beyrut: Darü’l-kitabi’l-Arabi, 1410/1990.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvinî. Sünenü İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 2 Cilt. 4. Baskı. B.y.: Dâru ihyâi kütübi’l-Arabî, 1371/1952.
İbn Sa'd, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa'd. et-Tabakâtü'l-kübrâ. Thk. Muhammed b. Salim es-Sülemî. 2 Cilt. Taif: Mektebetü’s-sâdik. 1414/1993.
İbnü'l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Yusuf. en-Neşr fi kırââti’l-aşr. Thk. Ali Muhammed ed-Dabbâd. 2 Cilt. B.y.: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
İsmail, Muhammed Bekir. Dirâsât fî ulûmi’l-Kur’ân, 2. Baskı. Mısır: Dârü’l-Menâr, 1419/1999.
Karaçam, İsmail. Kur'ân'ın Nüzulü ve Kıraati. İstanbul: MUİFAV Yayınları, 1995.
Kattân, Mennâ Halil. el-Mebâhis fî ulûmî’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
Keskioğlu, Osman. Nuzûlünden Günümüze Kur’an’ı Kerîm Bilgileri. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs. et-Terâtîbü’l-idâriyye. Thk. Abdullah el-Hâlidî 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed el-Berdûni, İbrahim Udfeyş, 3. Baskı. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-mısrıyye, 1384/1964.
Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib el-Kaysî. el-İbâne an meâni’l-kırâât. Nşr. Abdulfettah İsmail Şelebî. Kahire: Külliyettü dâri’l-ulûm, 1380/1960.
Musa, İbrahim el-İbrahim. el-Buhûs menheciyyetü fi ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm, 2. Baskı Amman: Dâr-i Ummâr, 1415/1996.
Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî Müslim b. el-Haccac. Sahîhu’l-Müslim. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi türâsi’l-Arabî, 1363/1943.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Hasen Abdu’l-Mün‘im. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, el-Ezkâr. Thk. Muhyiddin Mestu. 2. Baskı. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1410/1990.
Okiç, M. Tayyib. Tefsir ve Hadis Usûlünün Bazı Meseleleri. İstanbul: Nun Yayıncılık, 1995.
Râfî, Mustafa Sadık Abdülkadir. İ’cazü’l-Kur’an ve’l-belağati’n-nebeviyye. 8. Baskı. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1425/2005.
Râzî, Fahrettin Muhammed b. Ömer. Mefatihü’l-gayb. 3. Baskı. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türâs, 1420/2000. Rûmî, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman. Dirâsât fi ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerim. 14. Baskı. Riyad: B.y., 1426/2005.
Sabbâğ, Muhammed b. Lütfi. Lemehât fî ulûmi’l-Kur’ân. 3. Baskı. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 14/111990.
Sâbûnî, Muhammed Ali. et-Tibyân fî ulûmi’l-Kur’ân. İstanbul: Dersaâdet, ts.
Sicistânî, Ebû Bekr Abdullah b. Ebî Dâvûd Süleyman b. el-Eş’as. Kitâbu’l-Mesâhif, 2. Baskı. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye 1423/2002. Subhi Es-Salih. el-Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. 10. Baskı. Beyrut: Dârü’l-İlm, 1397/1977.
Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Şüayb Arnâvûtî. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1468/2008.
Şahavatov, Sabuhi. “İmamiyye Şiası’nın Kur’an’ın Tahrifi Konusuna Yaklaşımı”. Usûl İslam Araştırmaları 22/22 (Ocak 2014): 43-61.
Şâhin, Abdu’s-Sabur. Târihu’l-Kur’ân. Kahire: Dârü’l-Kahire, 1415/1996.
Şen, Ziya. “Vahiy Kâtipliği Müessesesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi -/30 (2011): 185-210.
Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk Abdullah b. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. Kahire: Dâru’l-hicr, 1421/2001. Tavîl, Seyyid Rizk. Medhal fî ulûmi’l-Kırâât. Mekke: el-Mektebetü’l-Faysaliyye, 1405/1985.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhamed b. Îsâ b. Sevre es-Sülemî. Sünenü’t-Tirmizî. Thk. Beşar Avvâd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru garbi’l-İslâmiyyîn, 1419/1996.
Tülücü, Süleyman. “Muallakât”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 30: 310-312. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Azim Dağıtım, 1992.
Yıldırım, Suat. Kur'ân'ı Kerim ve Kur'ân ilimlerine Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyât, 1995.
Zehebî, Muhammed es-Seyyid Hüseyin. et-Tefsir ve’l-müfessirun. Kahire: Mektebe, ts.
Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Ķur’an. Thk. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim. Kahire: Mektebetü dâri’t-turas, ts.
Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Fevvâz Ahmed Zümerlî. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1415/1995.