İTTİHAT ve TERAKKİ DÖNEMİNDE DİYARBAKIR’DA YEREL BASIN: DİCLE GAZETESİ ÖRNEĞİ (1911-1915)

Osmanlı Devleti’nin İstanbul merkezli ilk resmî gazetesi Takvim-i Vekayi’dir. Gazetenin başlıca amacı devlet kanunları ile reform uygulamalarının halk arasında yaygınlaştırılmasıydı. Bu gazeteyi daha sonra yarı resmi ve hususi nitelikteki yayınlar takip etmiştir. 1864’te uygulanan Tuna Vilayet Nizamnamesi ise basın yayın hayatının Osmanlı taşrasına da yansımasını sağlamıştır. Nizamname, her vilayette bir matbaa kurulmasını ve vilayet gazetelerinin çıkarılmasını kapsamıştır. Diyarbakır’ın ilk vilayet gazetesi 1869’da yayına başlayan Diyarbekir Gazetesi’dir. İttihat ve Terakki’nin güçlenmeye başladığı Meşrutiyet sonrası dönemde ise hususi gazeteler çıkarılmaya başlanmıştır. Bunlardan biri de 1911-1915 yılları arasında yayınlanan Dicle Gazetesi’dir. Dicle Gazetesi İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Diyarbakır şubesinin desteğiyle çıkarılmıştır. Gazetede 4 yıllık yayın hayatı boyunca dâhili ve harici siyasi, sosyal, ekonomik, düşünsel ve edebi konular hakkında yazılar yayınlanmıştır. Bu çalışmada Dicle Gazetesi’nin çıkarılma aşamasındaki gelişmeler, yazar kadrosu, yayın politikası ve gazetenin Diyarbakır için önemi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Diyarbakır, Basın, Gazete, Dicle, İttihat ve Terakki

LOCAL PRESS IN DIYARBAKIR DURING THE COMMITTEE OF UNION AND PROGRESS PERIOD: DİCLE NEWSPAPER

The first official newspaper of the Ottoman Empire based in Istanbul is Takvim-i Vekayi. The main purpose of the newspaper was to popularize the state laws and reforms. This newspaper was subsequently followed by semi-official and private publications. Tuna Provincial Reform Law of 1864, provided the reflection of the media life to the Ottoman country. The Reform included the establishment of a printing house in each province and the issue of the newspapers of the province. Diyarbakir's first official provincial newspaper is Diyarbekir Newspaper, which started its publication in 1869. During the post-Constitutional period when Committee of Union and Progress began to strengthen, private newspapers started to be published. One of them is Dicle, which was published between 1911-1915. Dicle Newspaper was published with the support of the Diyarbakir branch of the CUP. The newspaper published articles on internal and external political, social, economic, intellectual and literary issues throughout its 4 years of publication. In this study, the publishing phase of Dicle, its writer staff, its publication policy and its importance for Diyarbakır were examined.

Keywords:

Diyarbakir, Press, Dicle, Newspaper, Union and Progress,

PDF

___

BOA. DH.MKT: 27/872, 2843729. BOA. DH.MUİ. 147/55. BOA. DH. SYS. 57/49. Dicle Gazetesi Tanzimat Gazetesi AKTAŞ, Şerif, “Ali Canip Yöntem”, TDV İA, (İstanbul: TDV Yayınları, 2013), 43/ 565-566.
ATALAY, Talip, Yerel Eğitim Tarihi Kaynağı Olarak Diyarbekir Vilayet Gazetesi, AÜİFD, 1, (Ankara, 2007), 135-151.
BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Haz.: Ahmet Kuyaş, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
BEYSANOĞLU, Şevket Beysanoğlu, Basın ve Yayın Dünyamızda Diyarbakır, Ankara: İş Matbaacılık ve Ticaret, 1970.
BOZAN, Oktay, “Peyman Gazetesi Bağlamında İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Diyarbakır Şubesinin Faaliyetleri”, Osmanlı’dan Günümüze Diyarbakır, Ed.: İbrahim Özcoşar vd., 405-428. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
BUKARLI, Edip, “II. Meşrutiyet’in Diyarbakır’a Yansımaları”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5/18, (2018), 293-306.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, (Ankara: Türk Tarih Kurumu), 1997.
GAZEL, Ahmet Ali, “İttihat ve Terakki’nin 1913 Kongresinde Hükümetine ve Şahsına Yönelik İthamlara Ahmet Muhtar Paşa’nın Cevabı”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 54, (Erzurum, 2015, 625-651.
ISSI, Murat, “Peyman Diyarbekir’in İlk Hususi Gazetesi”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 7, (2012), 91-115.
ISSI, Murat, “Rojnamegerîya Dîyarbekîrê Di Serdema Dewleta Osmanî De (1869-1925)”, Tunceli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4/7, (2015), 81-97.
İPEK, Zülfükar, “Peyman Gazetesi’nin Diyarbakır Basın Tarihindeki Yeri”, Tanzimat’tan Günümüze Diyarbakır, Ed. Oktay Bozan vd., 3/392-408, Ankara: Manas Yayıncılık, 2019.
İPEK, Zülfükar, Peyman Gazetesi’nin 1325 (1909) Transkript, Tahlil ve Değerlendirilmesi, Dicle Üniversitesitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır, 2018.
KARDAŞ, Abdülaziz, “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Van’da Basın (1908-1915)”, Turkish Studies, 8/13, (2013), 1189-1204.
KILIÇ, Neslihan, Diyarbakır Vilayet Matbaası’nın Yerel Basının Gelişmesine Katkısı (1868-1923), Tanzimat’tan Günümüze Diyarbakır, Ed. Oktay Bozan vd., 3/371-391, Ankara: Manas Yayıncılık, 2019.
KOÇ, Bekir, “Midhat Paşa’nın Niş ve Tuna Vilayetlerindeki Yenilikçi Valiliği”, Kebikeç, Sayı: 18, (2004): 407-415.
KOÇ, Bekir, Tuna Vilayet Gazetesi ve İçeriğine Dair Bazı Bilgiler (Mart 1865-Mart 1868), TAD, 34/57, (2015), 121-158.
KOCABAŞOĞLU, Uygur, “Tuna Vilayet Gazetesi”, OTAM, 2, (1991), 141-149.
KOCABAŞOĞLU, Uygur; BİRİNCİ, Ali, “Osmanlı Vilayet Gazete ve Matbaaları Üzerine Gözlemler, Kebikeç, 2, (1995), 101-122.
KOLOĞLU, Orhan, “Osmanlı Basını: İçeriği ve Rejimi”, TCTA, (İstanbul: İletişim Yayınları), 1/1985.
OLGUN, Said, “Beşar ve Cemil Çeto Kardeşlerin Garzan Bölgesindeki Eşkıyalık Faaliyetleri (1888-1920)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 16/31, (2017), 33-56.
PEKMAN, Yavuz, “Tanzimat Dönemi Oyun Yazarlığında Batılılaşma Olgusu”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 14/14, (2002), 1-12.