20466

HZ. OSMAN’IN ŞEHADETİNDEN SORUMLU TUTULAN SAHABİLER VE BU OLAYDAN SONRA AKIBETLERİ

Bu çalışma, Müslümanların üçüncü halifesi, Hz. Peygamber’in damadı, vahiy kâtibi ve ilk Müslümanlardan olan Hz. Osman’ın şehadetinden sorumlu tutulan kişiler hakkındadır. İslam tarihinde ilk fitne olarak kabul edilen Hz. Osman’ın şehadeti ne yazık ki kimler tarafından gerçekleştirildiği hiçbir zaman tam olarak anlaşılamamıştır. Olayın yaşandığı tarih olan 35/656 yılı bu hadisenin cereyan ettiği muhitte İslam toplumunu sahabe ve tabiin oluşturuyordu. Dolayısıyla Hz. Osman’ın şehadeti olayına adı karışanlar bu iki grubun içinden çıkmış birileriydi. Hatta bazı kaynakların iddiasına göre olayın müsebbipleri ve zanlıları sahabe ve tabiinin öncüleriydi. Hz. Osman, hakkında ileri sürülen bilgilerin ekserisi, olay sonrası ortaya çıkan mezhep ve meşrep saikasıyla taraflı değerlendirmelerden meydana gelmektedir. Bu nedenle güvenilirlik değeri oldukça düşüktür. Bu araştırmada ana kaynaklar ışığında bu olayda isimleri öne çıkmış olan bazı sahabe ve tabiin hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra hangisinin bu olayla ne kadar bağlantısının olduğu araştırılmış ve bu esef verici hadiseden sonra bunların akıbetlerinin ne olduğu konusu incelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu süreçte genel olarak diğer ashabın ve Medine halkının tutumundan bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hz. Osman, Halife, İlk Fitne, Muhasara

THE COMPANIONS WHO ARE SEEN RESPONSIBLE FOR THE DEATH OF OSMAN THE COMPANION AND WHAT HAPPENED TO ONES WHO PARTICIPATED IN THIS EVENT

This article is about the companions who are seen responsible for the death of Osman the companion, who is the third Khalif of Muslims, the son-in-law of the Prophet Muhammad, the clerk of the revelation and one of the first Muslims. Unfortunately, it is still unknown by whom executed the death of Osman the companion, which is accepted as the first unrest in the history of Islam. In the 35th years of hijra when the event was carried out, Islamic society in the place where the event occurred was composed of companions and their successors. Thus, the men who participated in the event of the death of Osman the companion were someone from these two groups. Besides, according to allegations of some sources, the actors of the event were the prominent companions and the successors. A huge proportion of the information about Osman the companion is composed of the non-objective evaluations generated after the event by virtue of denominational prejudices. For this reason, the reliability rates of them are highly low. In this research, in the light of the main sources, firstly the sort information about the companions and the successors whom names come forward in the framework of this event will be given. Then, the question of participation rates of them in the event will be answered. After that, the issue of what happened the ones who participated in the event will be examined. Besides, the attitudes of the other companions and the residents of the city of Madina during this process will be included in the final evaluation.

Keywords:

Osman the Companion, Khalif, First Unrest, Siege,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî (ö. 241/855). Müsnedü’İmâm Ahmed b. Hnbel. Thk. Şuayb el-Arnaût, Müessesetü’r-Risâle, 2001.
Ahmed b. Hanbel. Fedâilü’s-Sahâbe. Thk. Vasiyullah Muhammed Abbâs, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1983.
Beğavî, Ebü’l-Kasım Abdullâh b. Muhammed b. Abdilazîz b. el-Merzübân el-Beğavî (ö. 317/929). Mu’cemu’s-Sahâbe. Thk. Muhammed el-Emîn, Kuveyt: Mektebetü Dari’l-Beyân, 2000.
Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd el-Belâzürî (ö. 279/892). Ensâbü’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zekkâr - Riyâz Zerkeli, Beyrut: 1996.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî (ö. 256/870). Tarihu’l-evsat. Thk. İbrahim Zayid, Haleb: Dâru’l-Vaiy, 1977.
Buharî . Tarihu’l-kebîr. Haydarabd: Daru’l-Maarif’l-Osmaniyye, ts.
Ebû Abdillah Muhammed b. Yahya b. Ahmed b. Muhammed b. Bekr el-Eş’arî el-Malikî el-Endelüsî (ö. 741/1342). et-Temhîd ve’l-beyân fi makteli eş-şehîd Osman. Dûha: Daru’s-Sekâfe, 1405.
ed-Devadârî, Ebû Bekr b. Abdullah b. Eybek, (ö. 736/336). Kenzü’d-dürer ve câmiu’l-gurere. Thk. Muhammed b. Saîd , İsa el-Babî el-Halebî, 1981.
Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî (ö. 430/1038). Ma’rifetü’s-Sahabe. Thk. Adil b. Yusuf el-Azâî, Riyad: Daru’l-Vatan, 1998.
el-Elbânî, Muhammed Nasiriddün. Mevsuatü’l-Elbâni. Merkezu’n-Nu’man li’l-Buhus, San’a, 2010.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014). el-Müstedrek. Thk. Mustafa Abdülkadir Ata, Beyrut: Darülkütübi’l-İlmiyye, 1990.
Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî (ö. 240/854-55). Tarihu Halîfe b. Hayyât. Thk. Ekrem Ziya el-Umerî, Beyrut: Daru’l-Kalem, 1397.
İbni Abdurrabih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih b. Habîb el-Kurtubî el-Endelüsî (ö. 328/940). el-İkidü’l-ferîd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404.
İbn A'sem, Ebû Muhammed Ahmed b. A’sem el-Kûfî el-Ahbârî, (ö.320/922). Kitabü’l-fütûh. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî (ö. 571/1176). Tarihu Dımaşk. Thk. Amr b. Garame el-Ömerî, Daru’l-Fikr, 1995.
İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Düreyd el-Ezdî el-Basrî (ö. 321/933). el-İştikâk. Byrut: Daru’l-Cîl, 1991.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî (ö. 327/938). el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Daru’t-Turasi’l-Arabî, 1952.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe el-‘Absî el-Kûfî (ö. 235/849). Musannef. “Kitabu’l-Megâzî”, Thk. Muhammed Avvâme, Cidde: Daru’l-Kible li’s-Sekafeti’l-İslâmîye, 2006.
İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed b. eş-Şeybânî el-Cezerî (ö. 630/1233). Üsdü’l-ġābe fi ma’rifeti’s-Sahâbe. 1. Baskı, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
İbnü’l-Esir. el Kamil fi’t-târîh. Thk. Ömer Abdüsselam, Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî,1997.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1449). Takribü’t-tehzîb. Thk. Muhammed Avvâme, Suriye: Daru’r-Raşid, 1986.
İbn Hacer, Fethu’l-bâri. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1379.
İbn Hcaer. Ta’cilü’l-mefaa. Beyrut: Daru’l-Beşâir, 1996.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî (ö. 456/1064). Cemheretü nsâbi’l-Arab. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî (ö. 354/965), es-Sikât, Haydarâbâd: Dairetü’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1973.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer İbn Kesîr (ö. 774/1372). el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
İbn Kesir. el-Bidaye ve’n-nihâye. Beyrut: Mektebetü’l-Meârif, ts.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî (ö. 276/889). el-Maârif. Thk. Servet Ukkâşe, İkinci Bası, Kahire: el-Hey’tü’l-Mısriyye, 1992.
İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’d (ö. 230/844). et-Tabakâtü’l-kübrâ. Beyrut: Daru Sadır, 1966.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî (ö. 728/1328). Minhâcü’s-Sünne. Thk. Muhammed Reşad Salim, Medine: Camiatu’l-İmam Muhammed, 1986.
İbn Teymiyye. Beyânu telbisi’l-Cehmiyye fi te’sisi bideihimi’l-Kelamiyye. Medine: Mecmau’l-Melik Fehd, 1426.
İbn Teymiyye. Mecmûu’l-fetâvâ. Thk. Abdurrahman b. Kasım, Medine: Mecmeu’l-Melik Fehd, 1995.
İbn Teymiyye. el-Mesâil ve’l-ecvibe. Kahire: el-Farûku’l-Hadîse, 2004.
Mes’udî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Mes‘ûdî el-Hüzelî (ö. 345/956). Murûcu’z-zeheb.
Muhammed Rızâ, Usmân b. Affân zû’n-nureyn (eş-Şamile).
Ömer b. Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî (ö. 262/876), Târîhu’l-Medine, Thk. Fehim Muhammed Şeltût, Cidde: es-Seyyîd Habîb Mahmud Ahsmed, 1399.
Sırma, İhsan Süreyya. Müslümanların Tarihi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
Taberi, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî (ö. 310/923). Tarihu’r-Rüsul ve’l-Müluk. Beyrut: Daru’t-Turas, 1387.et-Temîmî, Ebü’l-Arab, Muhammed b. Ahmed b. Temîm et-Temîmî (ö. 333/945). Kitabü’l-Mihan. Thk. Ömer Süleymân el-Ukaylî, Riyad: Daru’l-Ulûm, 1984.
Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî (ö. 626/1229). Mu’cem el-büldân. Beyrut: Daru Sadır, 1995.
Yardım, Ali. “Cehcah el-Gıfârî”, İstanbul: DİA, 1993, 7: 224.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî (ö. 748/1348). Târîhu’l-İslam. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabî, 1993.