HİCRET YOLCULUĞU BAĞLAMINDA İMÂMİYYE ŞÎASI’NIN HZ. EBÛ BEKİR ALGISI

Hz. Peygamber’in ashâbı arasında en etkili isimlerden biri hiç şüphesiz Hz. Ebû Bekir’dir. O, Hz. Peygamber’e ilk iman edenlerden biri olmasının yanında O’na bağlılığı, İslâm yolundaki fedakârlığı ve cömertlik gibi hasletleriyle temel tarih ve siyer kaynaklarında ön plana çıkmaktadır. Aynı zamanda o, Ehl-i Sünnet’e göre Hz. Peygamber’e gerek dostluk gerekse sıhriyet bakımından en yakın sahâbîdir. Buna karşılık Hz. Ebû Bekir hakkında Şiî-İmâmî ilim adamlarının aynı kanaatte olduğu söylenemez. Şîa’nın, bu konudaki olumsuz yaklaşımı bariz bir biçimde kaynaklarda görülmektedir. Elbette bunun pek çok nedeni vardır. Ancak burada esas gerekçe, Hz. Ali karşısında onun imâmet tartışmalarının tarafı olarak görülmesi ve buna bağlı olarak Hz. Ali ile Hz. Ebû Bekir arasında bir rekabet zemini oluşturulmak istenmesidir. Çalışmada ele alacağımız temel konu Hz. Peygamber’in Mekke’den Medine’ye hicreti esnasında ona yol arkadaşlığı yapan, hassaten “yâr-ı gâr” olarak da tavsif edilen Hz. Ebû Bekir’in, bu olay bağlamında Şiî kaynaklar nezdinde nasıl değerlendirildiğidir. Çalışmamızda söz konusu yaklaşımlar özellikle temel siyer ve İslâm tarihi kaynaklarıyla mukayese edilerek konunun vuzuha kavuşması ve Şiî müelliflerin meseleye yaklaşımlarının doğru olup olmadığının ortaya konulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Ebû Bekir, Hicret, Mağara, Arkadaşlık, İmâmiyye, Şîa

APPROACH OF IMAMIYYAH TO ABU BAKR IN THE CONTEXT OF “COMPANIONSHIP IN THE CAVE”

One of the most influential names among the companions of the Prophet’s (p.b.u.h.) is undoubtedly Abu Bakr. In addition to being one of the first to believe in the Prophet, he comes to the forefront in basic historical and sirah (prophetic biography) sources with his attributes such as his devotion to Him, his sacrifice in the way of Islam and his generosity. At the same time, he is the closest companion to the Prophet in terms of friendship and affinity according to Ahl al-Sunnah. On the other hand, it cannot be said that Shiite-Imamate scholars have the same opinion about Abu Bakr. The negative approach of Shi'a on this issue is clearly seen in the sources. Of course, there are many reasons for this. However, the main reason here is that he is seen as the party of the imamate disputes against Ali and therefore the desire to create a competition ground between Ali and Abu Bakr. The main issue we will deal with in this study is how Abu Bakr, who was the companion to the Prophet during his migration from Mecca to Medina and who was also described as his “cave companion”, was evaluated in the Shiite sources in the context of this event. In our study, it is aimed to clarify the subject by comparing the aforementioned approaches especially with the basic sirah and Islamic historical sources and to reveal whether the approach of the Shia authors to the issue is correct or not.

Keywords:

Abu Bakr, Hijra, Cave, Companionship, Imamiyyah, Shia,

PDF

___

AKDOĞAN, Mehmet Nur. “Kitâbu Süleym b. Kays ve Kaynaklık Değeri”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2, Aralık 2004, s. 1-22.
AKDOĞAN, Mehmet Nur. Şiî Kaynaklara Göre Hz. Ömer. Ankara: Araştırma Yayınları, 2017.
AMİLÎ, Ali el-Kûrânî. Elf Sual ve İşkal. 3 Cilt. b.y.: Dârü’l-Hüdâ, 2008/1429.
ARI, Mehmet Salih. İmâmiyye Şîası Kaynaklarına Göre İlk Üç Halîfe. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
AYCAN, İrfan - SÖYLEMEZ, Mahfuz. İdeolojik Tarih Okumaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
AYYÂŞÎ, Muhammed b. Mes‘ûd (ö. 320/932). Tefsîru’l-Ayyâşî, 2 Cilt. Tahrân: el-Mektebetü’l-İlmiyyetü’l-İslâmiyye, ts.
BÂKILLÂNÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib (ö. 403/1013). Temhîdu’l-Evâil ve Telhîsu’d-Delâil. Beyrût: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987/1407.
BEHRÂNÎ, Hâşim el-Hüseynî (ö. 1107/1694). el-Burhân fî Tefsîri’l-Kur’ân. 8 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l-A‘lemî, 2006/1427.
BEYÂDÎ, Zeynüddin Ali b. Muhammed (ö. 877/1472). es-Sırâtu’l-Müstakîm ila Müstehıkki’t-Takdîm. 3 Cilt. b.y.: el-Mektebetü’l-Murtazaviyye, ts.
BOZAN, Metin. İmamiyye Şiasının İmamet Tasavvuru. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2007.
BUHÂRÎ, Ebû Muhammed İsmâîl (ö. 256/869). el-Câmiu’s-Sahîhu’l-Müsnedü’l-Muhtasar min Umûri Rasûlillâh ve Sünenihî ve Eyyâmihî. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1987/1408.
CÂHIZ, Ebû Osmân Amr b. Bahr (ö. 255/869). Kitâbu’l-Osmâniyye. Beyrût: Dârü’l-Cîl, 1991/1411.
DEMİR, Mahmut. Hadis ve İdeoloji. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
FAYDA, Mustafa. “Ebû Bekir”. TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-bekir (10.12.2020).
FÎRÛZÂBÂDÎ, Muhammed b. Ya‘kûb (ö. 817/1415). er-Redd ale’r-Râfıza. Mısır: Mektebetü’l-İmâm el-Buhârî, 2007/1428.
HEYET. Kur’ân Yolu; Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
HİLLÎ, el-Hasan b. Yûsuf b. el-Mutahhar (ö. 726/1325). er-Ricâl. b.y., ts. (yazma)
İBN ATIYYE, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân el-Endelüsî (ö. 541/1147). el-Muharrerü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001/1422.
İBN DÂVÛD EL-HİLLÎ, Takiyüddîn el-Hasen b. Ali b. Dâvûd (ö. 707/1307). Kitâbu’r-Ricâl. Tahrân: İntişarat-ı Danişgâh-i Tahrân, 1383.
İBN EBÎ HÂTİM ER-RÂZÎ, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed (ö. 327/938). Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. 13 Cilt. Suudi Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1998/1419.
İBN HACER EL-HEYTEMÎ, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed el-Heytemî (ö. 974/1567). es-Savâiku’l-Muhrika fi’r-Redd ‘alâ Ehli’l-Bida‘ ve’z-Zendeka. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1997/1418.
İBN HANBEL, Ahmed (ö. 241/855). Müsned. 45 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001/1422.
İBN HAZM, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelûsî el-Kurtubî (ö. 456/1064). el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ’ ve’n-Nihal. 5 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, ts.
İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Abdülmelik (ö. 218/833). es-Sîretü’n-Nebeviyye. 2 Cilt. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955/1375.
İBN KAYYIM EL-CEVZİYYE, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr ed-Dımaşkî (ö. 751/1350). Bedâiu’l-Fevâid. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
İBN KESÎR, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer (ö. 774/1372). el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1986/1407.
İBN ŞİHÂB EZ-ZÜHRÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Müslim (ö. 124/742). el-Megâzi’n-Nebeviyye. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1980/1401.
İBN TÂVÛS, Ebü’l-Kâsım Radiyuddîn Ali b. Mûsâ b. Ca‘fer el-Hillî (ö. 664/1265). et-Tarâif fî Ma‘rifeti Mezâhibi’t-Tavâif. Kum: Matbaatu’l-Hıyâm, 1399.
İBN TEYMİYYE, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm b. Abdisselâm (ö. 728/1327). Minhâcü’s-Sünneti’n-Nebeviyye fî Nakzi Kelâmi’ş-Şîati’l-Kaderiyye. 9 Cilt. Riyâd: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûdi’l-İslâmiyye, 1986/1407.
İBNÜ’L-ARABÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh el-Meâfirî (ö. 543/1148). Ahkâmü’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003/1424.
İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali (ö. 597/1201). ed-Duafâ ve’l-Metrûkûn. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985/1406.
İBNÜ’L-ESÎR, Ebü’s-Se‘âdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed (ö. 606/1210). en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser. 5 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979/1400.
İBNÜ’L-GADÂİRÎ, Ahmed b. el-Hüseyn b. ‘Ubeydillah b. İbrahim (ö. V/XI). er-Ricâl. Kum: Dârü’l-Hadîs, 2001/1422.
İSFAHÂNÎ, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb (ö. V./XI. yüzyılın ilk çeyreği). el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1991/1412.
KÂTİB, Ahmed. Nedenleri Tarihte Kalmış Ayrılık: Sünnîlik – Şiîlik. çev. Muharrem Tan. İstanbul: Mana Yayınları, 2009.
KETTÂNÎ, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr (ö. 1962). et-Terâtîbu’l-İdâriyye. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Erkam, ts.
KÛFÎ, Ebu’l-Kâsım Ali b. Ahmed (ö. 352/963). el-İstigâse fî Bidai’s-Selâse. Paris: Menşûrâtu Esmâr, 2009/1430.
KUMMÎ, Ali b. İbrahim (ö. III/IX. yy). Tefsîru’l-Kummî. nşr. Tayyib el-Mûsevî el-Cezâirî. 2 Cilt. Kum: Müessesetü Dâri’l-Kitâb, 1984/1404.
KUMMÎ, Ali b. İbrâhim (ö. III/IX. yy). Tefsîru’l-Kummî. nşr. Lecne. Beyrût: Müessesetü’l-A‘lemî, 2007/1428.
KURTUBÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh (ö. 671/1273). el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964/1384.
KÜLEYNÎ, Muhammed b. Ya‘kûb (ö. 329/940). el-Kâfî. 8 Cilt. Tahrân: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1389.
MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed (ö. 333/944). Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005/1426.
MECLİSÎ, Muhammed Bâkır (ö. 1111/1698). Bihâru’l-Envâri’l-Câmia li Düreri Ahbâri’l-Eimmeti’l-Athâr. 110 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l-Vefâ, 1983/1404.
MECLİSÎ, Muhammed Bâkır (ö. 1111/1698). Mir’âtu’l-Ukûl fî Şerhi Ahbâri Âli’r-Resûl. 26 Cilt. Tahrân: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1990/1411.
MUKÂTİL B. SÜLEYMÂN, Ebü'l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşir el-Ezdî el-Belhî (ö. 150/767). Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2002/1423.
MUSTAFAVÎ, Hasan. el-Hakâik fi Târîhi’l-İslâm ve’l-Fiten ve’l-Ehdas. Kum: y.y., 1989/1410.
MÜFÎD, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Ukberî (ö. 413/1022). Tashîhu İtikâdâti’l-İmâmiyye. Kum: el-Mu’temeru’l-Âlemî li Elfiyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1992/1413.
MÜFÎD, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Ukberî (ö. 413/1022). el-İfsâh fi’l-İmâme. Beyrût: Dârü’l-Müfîd, 1993/1414.
MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccac el-Kuşeyrî (ö. 261/874). el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
ÖMER, Yûsuf Ârif Hâc, Mîzân Beyne’s-Sünne ve’ş-Şîa. İrbid: Alemü'l-Kütübi’l-Hadis, 2004/1425.
ÖZ, Şaban. Şîa ve Tarih (Makaleler). Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
RÂVENDÎ, Kutbuddin (ö. 573/1177). el-Harâic ve’l-Cerâih. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâmî’l-Mehdî, 1409/1988.
SAFFÂR, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasan b. Ferrûh (ö. 290/902). Besâiru’d-Derecât. Beyrût: Şeriketü’l-Âlemi li’l-Matbûât, 2010/1431.
SUBHÎ, Ahmed Mahmûd. Nazariyyetü’l-İmâme lede’ş-Şîati’l-İsnâ Aşeriyye. Beyrût: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1991/1412.
SÜLEYM B. KAYS el-Hilalî el-Kûfî (ö. 76/695). Kitâbu Süleym b. Kays (es-Sakîfe). Kum: Dârü’l-Hâdî, 1999/1420.
ŞERÎF EL-MURTAZÂ, Ali b. el-Hüseyn el-Mûsevî (ö. 436/1045). eş-Şâfî fi’l-İmâme. 4 Cilt. Tahrân: Müessesetü’s-Sâdık, 1987/1408.
TABÂTABÂÎ, Muhammed Hüseyin (ö. 1981). el-Mîzân fi Tefsîri’l-Kur’ân. 21 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l-A‘lemî, 1997/1418.
TABERÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî (ö. 310/922). Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000/1421.
TABERÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî (ö. 310/922). Târîhu’r-Rüsul ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî). 11 Cilt. Beyrût: Dârü’t-Türâs, 1967/1387.
TABERSÎ, Ebû Ali Emînüddîn el-Fadl b. el-Hasen (ö. 548/1153). Mecma‘u’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997/1418.
TABERSÎ, Ebû Mansûr Ahmed b. Ali b. Ebî Tâlib (ö. 620/1223). el-İhticâc. 2 Cilt. Kum: Zevi’l-Kurbâ, 2010/1431.
TİRMİZÎ, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (ö. 279/892). es-Sünen. 5 Cilt. Mısır: Mektebetu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1975/1395.
TÜSTERÎ, Nûrullâh (ö. 1019/1610). İhkâku’l-Hak. b.y., ts.
TÜSTERÎ, Nûrullâh (ö. 1019/1610). es-Savârimu’l-Muhrika fi Nakdi’s-Savâiki’l-Muhrika. Tahrân: y.y., 1385.
UZUN, Mustafa İsmet. “Yâr-ı Gâr”. TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/yar-i-gar (14.12.2020).
ZECCÂC, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl (ö. 311/923). Meâni’l-Kur’ân ve İ‘râbuhu. 5 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1988/1409.
ZEHEBÎ, Şemsüddin Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân (ö. 748/1348). el-Mûkıza fî İlmi Mustalahi’l-Hadîs. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1991/1412.