HADİS EDEBİYATINDA İDRİS-İ BİTLİSÎ’NİN HADÎS-İ ÇİHİL ADLI ESERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Arapça’da “Erba’în” Farsça’da ise “Hadîs-i Çihil”, Hz. Peygamber’in kırk seçme hadisini ihtiva eden eserlere denir. Kırk hadis çalışmaları, hicretin ikinci asrın sonundan itibaren başlamış ve daha sonra gelişerek Arap, Türk, İran ve diğer Müslüman milletlerin edebiyatında zengin bir yer edinmiştir. Manzum ve nesir şeklinde yazılan erba’înlere Müslümanlar yaşadıkları her coğrafyada rağbet göstermişlerdir. Tarih boyunca Hz. Peygamber’in hadis ve sünnetine hassasiyet gösteren Müslümanlar, hadisleri daima bir ibadet edasıyla ezberlemiş ve müzakere etmişlerdir. Özellikle Hz. Peygamber’den nakledilen; “Ümmetim içinde din emirlerine dair kırk hadis ezberleyeni Allah Teâlâ, kıyamet günü fakihler ve âlimler zümresi içinde diriltir” rivayeti, Müslümanlar arasında kırk hadis yazma geleneğinin oluşmasında etkili olmuştur. Birçok âlim ve şair eserlerini kırk hadis veya erba’în denilen eserler şeklinde tasnif etmişlerdir. Erba’în yazan âlimlerden birisi de Mevlana İdris-i Bitlisî (ö. 926/1520)’dir. İdris-i Bitlisî, II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı devletinde danışmanlık gibi önemli hizmetlerde bulunmuş bir âlimdir. Osmanlı Sarayında siyasette başarılı olan ve daha çok “Heşt Bihişt” (Sekiz Cennet) adlı Osmanlı tarihine dair eseri ile tanınan Bitlisî, başta Farsça olmak üzere Arapça ve Türkçe dillerinde önemli eserler bırakmıştır. Bu çalışmada el yazma halinde olan Bitlisî’nin “Hadîs-i Çihil” adlı eseri hadis ilimleri açısından incelenecek, eserin yazılış amacı, muhtevası ve eserdeki hadisler, sıhhat açısından tespit edilip değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Erba’în, İdris-i Bitlisî, Hadîs-i Çihil

EVALUATİON OF THE IDRIS BITLISÎ’S WORK ENTITLED HADITH CHIHIL İN HADİTH LİTERATURE

“Arba’în” in Arabic and “Hadith Chihil” in Persian, is entitled to the works containing the forty-selected hadith of the Prophet. Forty hadith studies emerged beginning from the end of the hijri second century and later have developed and became popular in the literature of Arab, Turkish, Iranian and other Muslim nations. throughout history, Muslims have liked the arba’îns with the form of verse and prose in every geographical region they live in and caringly taught the science of Hadith and the discourses of the Prophet as well as they have always memorized and discussed the hadith narratives in a sense of worship. Especially, some narratives transmitted from the Prophet such as “Allah will resurrect those among my nation who memorize forty hadith about religious orders in the group of faqihs and scholars on the day of resurrection” have influenced in the formation of the tradition of forty-hadith writing among Muslims. Many scholars and poets have classified their works in the form of forty hadith or arba’în. Of the scholar, writing an arba’în is Mawlana Idris Bitlisî (d. 926/1520). Idris Bitlisî was a scholar, providing significant services such as consultancy for the Ottoman State in the periods of Bayezid II and Selim I. Bitlisî, succeeding in politics in the Ottoman Palace and more known for his work called "Hasht Bihisht" (Eight Heavens) on the Ottoman history, also left important works in Arabic, Turkish and particularly Persian languages. This article examines Bitlisî’s manuscript namely “Hadith Chihil” and evaluates the hadith narratives in the work particularly in terms of content and soundness.

Keywords:

Hadith, Arba’în (Forty), Idris Bitlisî, Hadith Chihil,

PDF

___

Abdurrahman b. Ali b. el-Cevzî, el-İlelu’l-Mütenahiyye, (Thk. Halil el-Mis), Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1403.Ahmed b. Hanbel, Müsned, Müessesetu’r-Risâle, 2001.Akot, Bülent “Mevlânâ İdris-i Bitlisî ve Manzum Kırk Hadîs Tercümesi: Hadîs-i Çihil”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 2013.Ali b. Muhammed İbn Arrâk, Tenzihu’ş-Şari’ati’l-Marfû’a ‘ani’l-Ahâdi’s-Şenî’a, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.Celâluddin es-Suyutî, Câmiu’l-Ehadis, y.y, 2002.………., el-Leâli’l-Masnû’a fi Ahadîsi’l-Mavdû’a, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut 1996.Ebu ‘Amr Yusuf b. Abdilberr en-Nemrî el-Kurtubî, Câmiu Beyâni’l-İlm ve Fazlih, Dâru İbni’l-Cevzî, Suud 1994.Ebu Abdillah Bedreddin ez-Zerkeşî, el-Leâli’l-Mensûra fi Ahâdisi’l-Mensurâ, Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye.Ebu Abdillah Muhammed b. Selâme, el-Kudâî, Müsnedu’ş-Şihâb, Müessesetu’r-Risale, Beyrut 1982.Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid İbn Mâce, Sünen, Daru İhyâi Kutubi’l-Arabî,Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en-Nesâî, Sünen, (Thk. Abdulfattah Ebu Ğudde), Matbuatu’l-İslamiyye 3. Baskı, Halep 1986.Ebu Davud, Sünen, (Thk. Muhammed Yahya ed-Din), el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut.Ebu Cafer el-Ukaylî el-Mekkî, ed-Du’afâu’l-Kebir, Daru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, Beyrut 1984.Ebu Hasan Ali b. Ömer ed-Dârekutnî, el-İlel, Dar Tayyibe Riyad, 1985.………, Sünen, (Thk. es-Seyyid Abdullah Haşim Yemânî), Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1966. Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman, ed-Dârimî, Sünen, (Thk. Hüseyn Selim Esed), Daru’l-Muğni, Suud 2000.Ebu Muhammed Abdurrahman b. Ebi Hatim er-Razî, el-İlel, Metabiu’l-Humeydî, 2006.Ebu Nu’aym el-Asfehânî, Hilyetu’l-Evliya ve Tabakâtu’l-Asfiyâ, es-Saade, Mısır 1974.Ebu Said b. Arabî el-Basrî es-Sûfî, Mu’cem, Daru İbnü’l-Cevzî, Suudi 1997.Ebu’l-Hasan Nureddin el-Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid ve Menberu’l-Fevâid, (Thk. Hüsamuddin el-Kudsî), Mektebetu’l-Kudsî, Kahira 1994.Ebubekir Abdullah b. Ebî Şeybe, Musannef, Mektebetu’r-Rüşd, Riyad 1409.Ebubekir Ahmed b. el-Huseyn el-Beyhakî, Şu’ebu’l-İmân, (Thk. Muhammed es-Said Besyûnî), Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut 1981.………, ed-Da’vâtu’l-Kebir, Ğerâs li’n-Neşr ve’t-Tavzî, Kuveyt 2009.………., İsbâtu ‘Azabi’l-Kabr, Daru’l-Furkan, Ürdün 1405.Ebubekir Ahmed el-Bezzâr, Müsned (el-Behru’z-Zehâr), Mektebetu’l-Ulum, Medine 2009, 9/31.el-Hakim en-Nisaburî, Mustedrak ‘ala’s-Sahihayn, (Thk. Mustafa Abdulkadir Ata), Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut 1990.İbn Hacer el-Askalânî, el-Metâlibu’l-Aliye, Dâru’l-‘Asime, 1998. ………., Telhîsu’l-Habîr, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1984.İdris-i Bitlisî, Heş Bihişt, (Haz. Mehmet Karataş, Selim Kaya ve Yaşar Baş), Bitlis Eğitim ve Tanıtma Vakfı Yayınları (BETAV), Ankara.İsmail b. Muhammed el-Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ, el-Mektebetu’l-Mısriyye 2000.Kanarya, Bayram, “Kırk Hadis/Erbaûn” Edebiyatının Rivayetlerdeki Dayanakları ve İbn Asâkir’in el-Erbaûne’l Büldâniyye İsimli Eseri”, Usûl İslâm Araştırmaları, 28 (2017).Kandemir, M. Yaşar, “Kırk Hadis”, DİA, TDV, Ankara 2002, c. 25Karahan, Abdulkadir, “Kırk Hadis”, DİA, TDV, Ankara 2002, c. 25.………., “Hadîs-i Erbaîn Nev’inin Doğuşu ve Amilleri”, Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul 1952, sayı: 1.Kılıç, Müzahir, “Edebiyat Tarihi Bakımından Kırk Hadisler”, Atatürk Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum 2001, sayı: 18.Malik b. Enes, Muvatta, (Tsh. Muhammed Fuad Abdulbaki), Daru İhyâi Turasi’l-Arab, Beyrut 1985. Muhammed b. Ali Şevkânî, el-Fevâidu’l-Mecmû’a fi Ahadisi’l-Mevdû’a, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut.Muhammed b. Hibbân el-Bustî, Sahih, Müessestü’r-Risâle,Muhammed b. İsa et-Tirmizî, Sünen, (Thk. Ahmed Muhammed Şakir) Daru İhyai’t-Turâs, Beyrut.Muhammed b. İsmail el-Buhârî, Sahih, (Thk. Mustafa Dîb Buğa) Daru İbni Kesir, Beyrut 1987.Muhammed Nasiruddin el-Albânî, es-Silsiletu’d-Daîfe, Mektebetu’l-Me’ârif, Riyâd.Muhammed Tahir el-Fettenî, Tezkiratu’l-Mevzuât, İdâretu Tabaati’l-Muniriyye, 1343.Muhyiddin en-Nevevî, el-Erbe’ûn, Daru’l-Minhac, Lübnan 2009.Müslim b. Haccâc el-Kuşayrî, Sahih, (Thk. Muhammed Fuad Abdulbaki), Dâru İhyâi Turâsi’l-Arab, Beyrut.Ünal, İ. Hakkı “İslam Kültüründe Kırk Hadis geleneği ve Şeyh Hâmid-i Velî’nin Hadis-i Erbaîn Şerhi”, Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 39.Özcan, Abdulkadir “İdrîs-i Bitlisî”, DİA, TDV, Ankara 2000, c. 21.Özdemir, Ahmet “İdris-i Bitlisî’nin Terceme ve Tefsir-i Hadis-i Erba’în Adlı Eseri”, IV. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi, İksad Yayınevi, Mardin 2018.Serdar, Mehmet Törehan, “İdris-İ Bitlisî ve Heşt Behişt Eseri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Nisan 2016 20 (2).Süleyman b. Ahmed et-Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebîr, (Thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefî), Mektebetu’l-Ulum ve’l-Hikem, Musul 1983.Süleyman b. Davud et-Tayâlisî, Müsned, Daru’l-Ma’rife, Beyrut.Tabarânî, el-Mucemu’s-Sağir, (Thk. Mahmut Şekûr) el-Mektebu’l-İslami, Beyrut 1985.………….., Mu’cemu’l-Evsat, Daru’l-Haremeyn, Kahira 1415.Yusuf b. Hasan İbnu’l-Mibred el-Hanbelî, Tahricu’s-Sağir ve Tehbir’l-Kebir, Daru’n-Nevadir, Suriye 2011.Zeynuddin el-Irâkî, el-Muğnî ‘an Hamli’l-Esfâr fi’l-Esfâr, Daru İbni Hazm, Beyrut 2005.…………. el-Irâkî, Tahricu Ahâdisi Ulumi’d-Dîn, Dâru’l-‘Asime, Riyad 1987.