FONKSIYONÊN HEVBEŞ Û ZINCÎREYA RÛDANÊ DI VEGÊRANA EDEBIYATA KURDÎ YA SOVYETÊ DE

Kurte Ev gotar di mînaka şeş deqên edebî de ku xeta giştî ya vegêrana edebiyata kurdî ya Sovyetê temsîl dikin, hewl dide fonksiyonên hevbeş û zincîreya rûdanê ya vê edebiyatê destnîşan bike. Edebiyata kurdî ya Sovyetê ji ber hin sedemên diyarkirî xwe dispêre fonksiyon û zincîreya rûdanê yên hevbeş. Zincîreya rûdanê ya van berheman ji deh fonksiyon û elementên vegêranê yên mîna zordariya axa û began, zordestiya Roma Reş, rev, xêrxwazî û dostaniya ermeniyan, qenciya rûsan, rizgarkeriya Şoreşa Bolşevîk, astengiya adetên xirab ên berê û dijayetiya wan, bicihkirina bernameya damezirandinê ya sosyalîst, beşdariya Şerê Weteniyê û folklorheziyê pêk tê. Rêzbendî û jimareya van fonksiyonan di vegêrana vê edebiyatê de sê kategoriyên vegêranî derdixe holê. Di kategoriya yekem de rûdan berî Şoreşa Bolşevîk dest pê dikin û rûdanên piştî Şoreşê jî vedigirin. Di vê kategoriyê de kêm zêde hemû fonksiyonên navborî di vegêranê de cih digirin û mebesta wan a sereke berawirdkirina serdema berî Şoreşê û piştî Şoreşê ye. Berhemên vê kategoriyê ji ber ku demeke dirêj vedigirin panaromîk in û di her qonaxekê de rûdan û karekterên nû li berheman tên zêdekirin. Ji ber vê, di van berheman de belawelabûna zûrbûnê, nebûna rûdaneke navendî û qelsiya karekterên sereke wek kêşeyên hunerî derdikevin holê. Di kategoriya duyem de rûdan dîsa berî Şoreşê dest pê dikin û bi gihîştina Sovyetê yan jî bi serketina Şoreşê bi dawî tên. Di vê kategoriyê de vegêran li ser zordestiya serdema feodal û zemînesaziya Şoreşa Bolşevîk zûr dibe. Di kategoriya sêyem de jî berhemên edebî tenê rûdanên piştî Şoreşê vedigirin û zûrbûn li ser bernameya damezirandinê û avakirina nasnameya Sovyetê ye. Di van cure berheman de kêşeya sereke ew e ku girêya rûdanan bi hêsanî tê çareserkirin û mirov hest bi tu milmilaneyê nake.SOVYET KÜRT EDEBİYATI ANLATISINDA ORTAK FONKSIYONLAR VE OLAY ÖRGÜSÜ Öz Bu makale Sovyet Kürt edebiyatının ana hattını temsil eden altı edebi metin örneğinde bu edebiyatın ortak fonksiyon ve olay örgüsünü tespit etmeye çalışmaktadır. Sovyet Kürt edebiyatı belirli bazı faktörlerden dolayı ortak fonksiyon ve olay örgüsüne dayanmaktadır. Bundan dolayı bu edebi eserlerin olay örgüsü; ağa ve beylerin istibdadı, Roma Reş’in istibdadı, kaçış, Ermenilerin dostluğu ve hayırhahlığı, Rusların iyiliği, Bolşevik Devrimin kurtarıcılığı, eski kötü adetlerin engelleyiciliği ve buna karşı geliştirilen karşıtlık, sosyalist inşa programı, ulusal savaşa katılım ve folklorseverlik gibi on fonksıyon ve anlatı elementlerinden meydana gelmektedir. Bu edebiyatın anlatısında fonksiyonların sıralanması ve sayısı üç farklı anlatı kategorisini ortaya çıkarmaktadır. İlk kategoride olaylar Bolşevik Devrimden önce başlayıp Devrimden sonraki olayları da içermektedir. Bu kategoride aşağı yukarı adıgeçen bütün fonksiyonlar yer almakdatır ve temel amaç Devrim öncesi ve Devrim sonrası dönemleri karşılaştırmaktır. Bu kategorideki eserler uzun bir zaman dilimine dayanıp sürekli yeni olaylar ve karekterlerle genişledikleri için panaromiktirler. Bundan dolayı bu eserlerde odaklanma dağınıklığı, merkezi bir olayın olmaması ve karekterlerin zayıflığı temel teknik sorunlar olarak ortaya çıkmaktadır. İkinci kategoride olaylar yine Devrimden önce başlayıp Sovyetler Birliğine ulaşma ya da Devrimin başarısı ile sonlanmaktadır. Bu kategoride anlatı feodal dönemin istibdadı ve Bolşevik Devrimin hazırlığına odaklanmaktadır. Üçüncü kategoride edebi eserler sadece Devrimden sonraki olayları içerip odaklanmanın merkezinde sosyalist inşa programı ve Sovyet kimliğinin inşası yer almaktadır. Bu eserlerdeki temel sorun da düğümün kolayca çözülmesi ve çelişki ve gerginliğin zayıflığıdır.Anahtar Sözcükler: Fonksiyon, olay örgüsü, fabula, sujet, anlatı, Sovyet Kürt edebiyatı.COMMON FUNCTION AND PLOT IN THE NARRATION OF SOVIET KURDISH LITERATUREAbstract This article deals with establishing the common functions and plot of Soviet Kurdish literature in the example of six literary texts which represent the outline of this literature. Soviet Kurdish literature is based on the common functions and plot because of some certain factors. Therefore the functions and plot of these literary works consist of ten elements of functions and narration such as despotism of agha and landowners, Roma Reş’s despotism, escape, friendship and benevolent of Armenian, benevolent of Russians, saviour of Bolshevik Revolution, obstructiveness of the old bad traditions and the opposition of this in turn, social construction programme, involvement in national war, and love of folklore. In this literary narration, the sequence and number of the functions reveal three different narrations. In first category events contain the events before and after Bolshevik Revolution.  In this category there are all of the above-mentioned functions and the fundamental aim here is to compare the periods before and after the Revolution.  The works in this category are panoramic because of the fact that they are based on the long term and constantly expanded with the new events and new characters. Therefore in these works, dispersion of focus, absent of central event and weakness of characters distinguish as the fundamental technical problems. In the second category the events also start before the Revolution, and reach the Soviet Union or result in the success of the Revolution. In this category the narration focuses on the despotism in the feudal period and the preparation of Bolshevik Revolution.  In the third category, the literary works consist of only the events after the Revolution and social construction programme and building Soviet identity take place at heart of the focus. The main problem in these works is the unravelling of the climax easily and the weakness of contradiction and tension.Key Words: Function, Plot, Fabula, Subject, Narration, Soviet Kurdish Literature

___

  • MIHEMED, Mîran Celal (2009). Binyatî Rûdaw le Romanî Kurdîy Başûrî Kurdistan da. Silêmanî: Mellbendî Kurdolocî.
  • ONEGA, Susana-LANDA, José Angel Garcia (2002). Anlatıbilime Giriş (Y. Salman-D. Hakyemez, Wer.). İstanbul: Adam Yayınları.
  • PROPP, V. (2011). Masalın Biçimbilimi (Wer. M. Rifat-S. Rifat). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • SEMEND, Sîma (1996). Xezal (Tîpguhêzî, Ş. Kaya). Stockholm: Weşanên Nûdem.
  • ŞEMO, Erebê (2015). Jiyana Bextewar. Diyarbakır: Lîs.
  • TOMAŞEVSKİ, Boris (2010). “Tema Örgüsü” Yazın Kuramı (T. Todorov, Ed.) (M. Rifat-S. Rifat, Wer.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. r. 247-287.
  • XUDO, Egitê (1995). Dê û Dêmarî (Tîpguhêzî, N. Kutlay). Stockholm: Weşanên Nûdem.
  • Çavkanî
  • CINDÎ, Heciyê (2008). Hewarî (Tîpguhêzî, P. Alîmûradî). Diyarbakır: Lîs.
  • DERVİŞCEMALOĞLU, Bahar (2014). Anlatıbilime Giriş. İstanbul: Dergah Yayınları.
  • EVDILREHMAN, Eliyê (2012). Morof (Tîpguhêzî, M. Têmûr-D. Têmûr). Diyarbakır: Lîs.
  • FORSTER, E. M. (2001). Roman Sanatı (Wer. Ü. Aytür). İstanbul: Adam Yayınları.
  • ÎBO, Sihîdê (2009). Kurdê Rêwî (Tîpguhêzî, X. Omerxalî). İstanbul: Avesta.