Ezelî Tespit Düşüncesinin Bazı Filozoflardaki Algılanış Biçimleri Üzerine Bir Mukaddime

İnsanın her türlü fiilinin ezelde mutlak olan bir yazıya göre kayıt altına alındığı düşüncesi yeni bir fikir değildir. Bu düşüncenin kökleri insanlığın ilk devirlerine kadar uzanmaktadır. Tespit edebildiğimiz şekliyle iradeli eylemlerimizdeki sorumluluk bilincini reddeden bu yaklaşımın varlığı, ilâhî adaletle çelişir bir tarzda düzenlenmiştir. Bu makalede yapmaya çalıştığımız şey, ilgili düşüncenin Doğu ve Batı çizgisindeki ortak eğilimlerini bulabilmektir. Görebildiğimiz kadarıyla adı geçen yaklaşım, dinsel bir temele dayanmaktan ziyade, beşerî bir kaygıdan hareketle kodlanmış bir düşünce biçimidir. Makale boyunca ele alınan esas konu, tarihsel olanın nasıl da dinsel olana evrimle gösterebildiğinin tespitinden ibarettir

Anahtar Kelimeler:

Kader, özgürlük, sorumluluk, ezelî yazgı, takdir, irade, ecel, ömür

-

It is not a new idea that according to an absolute record the of all kind acts of people were recorded. The roots of this idea go back to the roots of mankind fist periods. This perception (approaches) as it rejects the sense of responsibility that we have detected the presence of strong-willed organized in a manner that conflicts with divine justice. In this article we tried to do something about the East and the West line of thinking is finding common trends. As we have seen mentioned in perception rather than rely on a religious basis the anxieties of human action is the mindset of a coded. The basic issue discussed throughout the article demonstrate the determination of the historical evolution of what religion consists

Keywords:

Fate, freedom, responsibility, primordial destiny, appreciation, will, death, life,

PDF

___

Adam, Hüdaverdi, İbn Arabi Kaza ve Kader, Değişim Yayınları, Adapazarı 1998.
Afîfi, A. E., Muhyiddîn İbn Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi, çev. Mehmet Dağ, AÜİF Yayınları, Ankara 1975.
Akarsu, Bedia, Kant’da İnsanlık İdeali ve Özgürlük Sorunu, “Muğla Ünv. Uluslararası Kant Sempozyumu Bildirileri” İçinde, Vadi Yayınları, Ankara 2006.
Akdemir, Salih, Son Çağrı Kur’an, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2009.
Akkad, Abbas, M., Kur’an Felsefesi, çev. A. Demirci, Nur Dağıtım, Ankara 1975.
Alighieri, Dante, İlâhi Komedya, çev. Feridun Timur, MEB Yayınları, İstanbul 1989.
Arslan, Ali, İslâm İnançları Tevhid ve Kelâm İlmi, Gonca Yayınları, İstanbul 1984.
Atay, Hüseyin-Yazıcıoğlu, M. Sait, Kelâm, MEB Yayınları, İstanbul 1993.
Aydın, Mehmet S., Din Felsefesi, DEÜİF Yayınları, İzmir 1990.
……….Kant ve Çağdaş İngiliz Felsefesinde Tanrı Ahlâk İlişkisi, Umran Yayınları, Ankara 1981.
Bağcı, Hacı Musa, İnsanın Kaderi- Hadislerin Telkin Ettiği Kader Anlayışı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2009.
Bağdâdî, Ebu’l-Berekât, Kitabu’l-Muteber Fi’l-Hikme, thk. V. Zeydan Haddad, Haydarabad 1357, çev.
M. Şerafettin, Daru’l-Fünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, S:17-22, İstanbul 1932.
Berdyaev, Nikolay, İnsanın Yazgısı- Yasa Etiği, Kurtuluş Etiği, Yaratıcılık/Özgürlük Etiği, çev. Hüsamettin Arslan, Paradigma Yayınları, İstanbul 2012.
Bergson, Henri-Louis, Ahlâk ve Dinin İki Kaynağı, çev. M. Karasan, MEGSB Yayınları, İstanbul 1986.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Muvazzah İlm-i Kelâm, Bilmen Yayınları, İstanbul ts. Bolay, Süleyman Hayri, Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul 1999.
Corbin, Henry, İslâm Felsefesi Tarihi, çev. Hüseyin Hatemi, İletişim Yayınları, İstanbul 19 Çağlayan, Mehmet, Ehl-i Sünnet Akaidi, Çağlayan Yayınları, İstanbul 1988.
Descartes, René, Aklın İdaresi İçin Kurallar, çev. M. Karasan, MEB Yayınları, İstanbul 19 ……….Felsefenin İlkeleri, çev. M. Akın, Say Yayınları, İstanbul 1992.
……….Tabiat Işığı İle Hakikati Arama, çev. M. Karasan, MEB Yayınları, İstanbul 19 Diderot, Denis, Kaderci Jacques ile Efendisi, çev. Adnan Çemgil, Sosyal Yayınları, İstanbul 1984.
Durusoy, Ali, İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri, MÜİFV Yayınları, İstanbul 19 Ebu Davut, Süleyman, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1981.
Ebu’l-Bekâ, İbn Musa, Külliyât, thk. A. Derûşî, M. Miâri, Beyrut 1992.
Epiktetos, Söylevler, çev. B. Akar, Şule Yayınları, İstanbul 2010.
……….Kılavuz Kitap, çev. B. Akar, Şule Yayınları, İstanbul 2009.
……….Düşünceler ve Sohbetler, çev. Burhan Toprak, MEB Yayınları, İstanbul 1989.
Erce, H. Ziya, İslâm’da Kaza ve Kader, Yaylacık Matbaası, İstanbul 1968.
Eş’arî, Ebu’l-Hasen, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfi’l- Musallîn, thk. H. Ritter, Wiesbaden 1980.
Fârâbî, Ebu Nasr Muhammed, Risâle Li Eflatuni’l-İlâhî Fi’r-Redd Men Kâle İnne’l-İnsan Telâşe ve Senâ Bâde’l-Mevt-Risâle Ölüm Sonrası, thk. M. T. Küyel, ADTYK Yayınları, Ankara 1990.
Frolov, İvan, Felsefe Sözlüğü, çev. Aziz Çalışlar, Cem Yayınları, İstanbul 1997.
Fuzûlî, Muhammed, Matlau’l-İtikâd Fî Marifeti’l-Mebde-i ve’l-Mead, Ankara 1962.
Gardet, Louis-Anawati, M. M., İslâm Dini İlimleri İçinde İlm-i Kelâm’ın Yeri Üzerine Bazı Düşünceler, çev. M. Sait Yazıcıoğlu, AÜİFD, C: XXIV, Ankara 1981.
Giridî, Sırrı, Nakdu’l-Kelâm fî Akaidi’l-İslâm, Dersaadet, İstanbul 1324.
Gövsa, İbrahim Alâeddin, Ansiklopedik Sözlük-Dil ve Genel Kültür Ansiklopedisi, (I-III), Milliyet Yayınları, İstanbul 1967.
Güler, İlhami, Allah’ın Ahlâkiliği Sorunu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 1998.
Hamdi Yazır, Elmalı’lı, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Neşriyat, İstanbul 1979.
Hançerlioğlu, Orhan, Dünya İnançları Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul 1991.
Hanefi, Hasan, İbn Rüşd, Uluslararası İbn Rüşd Sempozyumu, İstanbul 1998.
Harputî, Abdullatif, Tenkihu’l-Kelâm Fî Akâidi Ehli’l-İslâm, Dersaadet, İstanbul 1330.
Hegel, George Wilhelm Friedrich, Mantık Bilimi, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınları, İstanbul 1996.
Hobbes, Thomas, Leviathan veya Bir Din veya Dünya Devletinin İçeriği, Biçimi ve Kudreti, çev. Semih Lim, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1992.
Hudgson, M. G. S., İslâm’ın Serüveni, çev. İ. Akyol, S. Demirci vd.,, İz Yayınları, İstanbul 19 İbn Arâbî, Muhyiddîn, Fusûsû’l-Hikem, haz. H. Kılıç, İnsan Yayınları, İstanbul 2009.
İbn Ebi’l-Hadîd, Şerh Nehcu’l-Belâğa,(I-XX), thk. M. Ebu’l- İbrahim, Beyrut 1965.
İbn Haldun, Ebu Zeyd Veliyyuddin, Mukaddime, haz. S. Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982.
İbn Hanbel, Ahmed Müsned, Çağrı Yayınları, İstanbul 1981.
İbn Kemal, Şemseddin Ahmed, Resâil, İstanbul 1316.
İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed, Mukaddemât, Daru’s-Sadr, Beyrut ts. İbn Sînâ, Ebu Ali Hüseyin, el-İşârât ve’t-Tenbihât, Kahire 1975.
……….İşaretler ve Tembihler, çev. Ali Durusoy, M. Macit, E. Demirli, Litera Yayınları, İstanbul 2005.
……….Risaleler, çev. A. Açıkgenç-M. Hayri Kırbaşoğlu, Kitâbiyât Yayınları, Ankara 2004.
………. eş-Şifa el-İlâhiyât, thk. İ. Makdur, BAE ts. İsfehanî, Ragıb, Müfredât Elfazı’l-Kur’an, Beyrut 1992.
İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm, haz. Sabri Hizmetli, Umran Yayınları, Ankara 19 Kant, Immanuel, Güzellik ve Yücelik Duyguları Üzerine Gözlemler, çev. Ahmet Fethi, Hil Yayınları, İstanbul 2010.
……….Pratik Usun Eleştirisi, çev. İsmet Zeki Eyuboğlu, Say Yayınları, İstanbul ts. ……….Saf Aklın Sınırları Dâhilinde Din, çev. S. Başar Çağlayan, Literatürk Yayınları, Konya 20 Karadeniz, Osman, Ecel Üzerine, İzmir 1992.
Karakaya, Talip, Kant ve Varoluşçu Düşünürlerde Özgürlük Sorunu, “Muğla Ünv. Uluslararası Kant Sempozyumu Bildirileri” içinde, Vadi Yayınları, Ankara 2006.
Kaya, Mahmut, Fârâbî Maddesi, TDVİA, C: XII, İstanbul 1999.
Kindî, İshak, Felsefî Risâleler, çev. M. Kaya, İz Yayınları, İstanbul 1994.
Kitab-ı Mukaddes, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1981.
Kondumer, Aziz, Ecel Kelimesi Hakkında, “Sebilu’r-Reşad Dergisi”, C: X, s: 229, İstanbul ts., yy. Leibniz, Gottfried Wilhelm Von, İmanla Aklın Uygunluğu Üzerine Konuşma, çev. H. Batu, MEB Yayınları, İstanbul 1986.
……….Monadoloji-La Monadologıe, çev. Suut Kemal Yetkin, MEB Yayınları, İstanbul 1978.
Oğuz Destanı, haz. A. Zeki Velidi Togan, Enderun Kitabevi, İstanbul 1982.
O’Leary, de Lacy, İslâm Düşüncesi ve Tarihteki Yeri, çev. H. Gazi Yurdaydın-Y. Kutluay, AÜİF Yayınları, Ankara 1971.
Ongun, Sena Cemil, Hz. Muhammed’in Felsefesi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1975.
Raju, P. T.,Wing-tsit Chan, Kitagawa, M., Farukî, İ. R., Asya Dinleri, çev. A. Davudoğlu, İnkılâb Yayınları, İstanbul 2002.
Ramazan Efendi, Akâid Şerhi, Basın Ofset, İstanbul 1965.
Râzî, Fahreddîn, Tefsîr-i Kebîr, (I-XXIII), çev. Komisyon, Akçağ Yayınları, Ankara 1989.
Schopenhauer, Arthur, İstencin Özgürlüğü Üzerine, çev. M. Söyler, Öteki Yayınları, ……….Din Üzerine, çev. Ahmet Aydoğan, Say Yayınları, İstanbul 2011.
……….Ölümün Anlamı, çev. A. Aydoğan, Say Yayınları, İstanbul 2012.
……….Merhamet, çev. Zekâî Kocatürk, Dergâh Yayınları, İstanbul 2009.
Seneca, Lucius Annaeus, Tanrısal Öngörü, çev. Can Ersöz, Şule Yayınları, İstanbul 2009.
Shakespeare, William, Macbeth, Sentez Yayınları, İstanbul 2000.
Spinoza, Brauch, Etika, çev. Hilmi Ziya Ülken, Ülken Yayınları, İstanbul 1984.
Şehristânî, Abdulkerim, el-Milel ve’n-Nihal, Beyrut 1992.
Uludağ, Süleyman-Görgün, Tahsin, İbn Haldun mad. TDVİA, C: XIX, İstanbul 1999.
Ülken, Hilmi Ziya, İslâm Düşüncesi, Ülken Yayınları, İstanbul 1995.
……….İslâm Felsefesi, Selçuk Yayınları, Ankara 1967.
Taftazânî, Saduddîn, Akâid-i Şerh-i Kestelli, İstanbul 1326.
……….Şerhu’l-Akâid, nşr. Usturumcalı Ömer, İstanbul 1304.
………. Şerhu’l-Makasîd, thk. S. M. Şeref, Beyrut ts. Tokadî, İshak Efendi, Akâid Manzûmesi, İstanbul 1310.
Tuğlacı, Pars, 20. Yüzyıl Ansiklopedik Türkçe Sözlük, (I-III), Pars Yayınları, İstanbul 1971.
Voltaire, François M. A., Felsefe Sözlüğü, (I-II), çev. L. Ay, İnkılâb ve Aka Yayınları, İstanbul ts. Vural, Mehmet, İslâm Felsefesi Sözlüğü, Elis Yayınları, Ankara 2011.
Yılmaz, Tahsin, Determinizm ve Hürriyet Problemi, Atatürk Ünv. Tıp Fak. Yayınları, Ankara 1972.