ESÎRÜDDİN EBHERÎ FELSEFESİNDE İNSANÎ NEFS

Bu makalede felsefî ilimlerin tedris edilmesinde önemli bir katkısı olan, Hidâyetü’l-Hikme ve İsagûcî gibi eserleriyle haklı bir şöhrete kavuşan Esîrüddin Ebherî’nin (ö.663/1265[?]) insanî nefse ilişkin görüşlerini analiz etmeyi amaçlamaktayız. Bu bağlamda insanî nefsin varlığı, mâhiyeti, tanımı, bedenle olan ilişkisi, nefsin hâdis olması ve tenâsüh konusu arasındaki ilişki ile insanın yetkinleşmesi yoğunlaşacağımız konular olacaktır. Felsefî görüşleri ihmal edilen Ebherî’nin insanî nefse ilişkin görüşlerini incelemek, felsefe tasavvurunun temelini oluşturan nefs teorisini bilmek adına önem taşır. Zira ahlak, bilgi teorisi ve metafizik gibi temel felsefî ilimlerin birbirleriyle olan ilişkisini anlamada nefs teorisi merkezi bir yer işgal eder.

Anahtar Kelimeler:

Esîrüddin Ebherî, İnsan, Aklî Nefs, Kıdem ve Hudûs

Athīr al-Dīn al-Abharī’s Conception of Human

This work aims at examining Athīr al-Dīn al-Abharī’s views on rational soul. Reputed by his works Hidāyat al-hikmah and Isagoge, al-Abharī has played a significant role in the development of philosophical sciences. This article focuses on al-Abharī’s ideas about the soul, as it appears in his encyclopedic philosophical works, such as the existence of the soul, its definition and essence as well as its relation with the body and the soul with regards to its temporality or non-temporality. Al-Abharī’s philosophical approach is usually neglected but it is very significant in terms of understanding his soul theory. Al-Abharī’s soul theory has a central place in understanding the relationship between philosophical sciences such as ethic, epistemology, and metaphysic.

Keywords:

Athīr al-Dīn Al-Abharî, Human, Rational Soul, Temporality or Non-Temporality,

PDF

___

KAYNAKÇA Alper, Ömer Mahir: Aklın Hazzı: İbn Kemmune’de Bilgi Teorisi, Ayışığı Yayınları, İstanbul, 2004. ------------------------: “İbn Sînâ ve İbn Sînâ Okulu”, İslam Felsefesi: Tarih ve Problemler içinde, Ed. M. Cüneyt Kaya, İsam Yay, İstanbul, 2013, s. 251-287. ------------------------: İbn Sînâ, İsam Yayınları, İstanbul, 2010. ----------------------: “VII/XIII. Yüzyılda İbn Sînâcı Gelenek: Tenkit ve Terkip Arasında”, Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri içinde, YBÜ Yay., Ankara, 2014, s. 17-26. al-Rahim, Ahmet : The Creation of Philosophical Tradation: Biography and the Reception of Avicenna’s Philosohpy from the 11 th to the 14th Centuries AD., Yale University, 2009. Arıcı, Mustakim: Fahreddin Râzî Sonrası Metafizik Düşünce Kâtibî Örneği, Klasik Yayınları, İstanbul, 2015. -------------------: “VII./XIII. Yüzyıl İslâm Düşüncesinde Fahreddin Râzî Ekolü”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 26 (2011), s. 1-37. Aristoteles: Kitabü’n-Nefs, çev. Ahmed Fûad el-Ahvânî, , Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Ârabî, Kahire, 1949. -------------------- :Metafizik, çev. Ahmet Arslan, Sosyal Yayınlar., İstanbul 1996. Bingöl, Abdülkuddüs: “Ebherî”, DİA, C.X, İstanbul, TDV, 1994, 75-76. Dağ, Mehmet: “İbn Sînâ’nın Psikolojisi”, İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yıl Armağanı, der. Aydın Sayılı, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2014, s. 405-506. Durusoy, Ali: İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri, 2. Baskı, , İFAV Yayınları., İstanbul ,2008. el-Keşşî, Zeynüddin: Hadâiku’l-hakâik, Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, nr. 864. Esirüddîn Ebherî: Beyânü’l-esrâr, Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, no. 1618, --------------------: Telhîsü’l-hakâik, Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, no.1618 --------------------: el-Metâliʿ, Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, no.1618. --------------------: Zübdetü’l-hakâik, Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, no.1618. ---------------------: Unvânu’l-hâkk ve burhânü’s-sıdk, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi no.3134. ---------------------: Müntehâ’l-efkâr fî ibâneti’l-esrâr, Tahran, Kitabhâne-yi Meclis’i-Şûrây-î Millî no.2752. ---------------------: Tenzîlu’l-efkâr fî taʿdîli’l-esrâr. Ragıb Paşa, no.824. ---------------------: Merâsıdü’l-makâsıd, Ragıb Paşa, no. 824. ---------------------: Keşfü’l-hakâik fî tahrîri’d-dekâik, thk. ve inceleme, Hüseyin Sarıoğlu, Çantay Kitabevi, İstanbul 1998. ---------------------: Zübdetü’l-esrâr, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, nr.925. ----------------------: Hidâyetü’l-hikme, nşr. Abdullah Yormaz, “Hidâyetü’l-hikme’nin Tahkikli Neşri”, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34 (2008/1), s. 145-202. ------------------------: Risâle fî ilmi’l-Kelâm, thk. Muhammed Ekrem Ebû Ğuş, Amman, Dâru’n-nûr, 2012. -----------------------: el-Kavâdihu’l-Cedeliyye, thk. Şerife Bint Ali B. Süleyman, Riyad, 2004. Fazlur Rahman: “İbn Sînâ”, İslâm Düşüncesi Tarihi, çev. Osman Bilen, ed. M. M. Şerif, C. II, İnsan Yay., İstanbul, 1990, s. 99-105. Gutas, Dimitri: “İbn Sînâ: Aklî Nefsin Metafiziği”, İbn Sînâ’nın Mirası, çev. M. Cüneyt Kaya, 2. Baskı, Klasik Yayınları, İstanbul,2010, s. 31-45. İbn Ebî Usaybia: Uyûnu’l-enbâ fî tabakâti’l-etıbbâ, nşr. Nizâr Rıza, Beyrut, 1965. İbn Hallikân. Vefayatü’l-A`yan ve Enbau Ebnai’z-Zaman, thk. İhsan Abbas, C. V, Darû Sadr, Beyrut, 1978. İbn Sînâ: eş-Şifâ’ et Tabîiyyât: en-Nefs, nşr. G. C. Anawati-Saʿîd Zâyid, Kahire, 1975. -----------: Mebhas ani’l-kuvâ’n-nefsâniyye, Ahvâlü’n-nefs içinde, nşr. Ahmed Fûad el-Ehvânî, İsâ el-Bâbî el-Halebî, Kahire, 1952. Kaya, M. Cüneyt: “Peygamberin Yasa Koyuculuğu: İbn Sînâ’nın Amelî Felsefe Tasavvuruna Bir Giriş Denemesi”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışma Dergisi, 27 (2009), s. 57-91. Kayacık, Ahmet: Ebherî’nin İsagoci’sinin İlk Şerhleri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1996, “Basılmamış doktora tezi”, Kazvînî, Zekeriyyâ: Asarü'l-bilad ve ahbarü'l-ibad, Dâru Sadır, Beyrut, trh. Kılıç, Cevdet: “İbn Sînâcı Bir Filozof: Esirüddin el-Ebherî ve Osmanlı Düşüncesine Etkileri”, Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri içinde, , YBÜ Yay, Ankara, 2014, s. 425-440. Koca, Ferhat: “İsfahânî, Muhammed b. Mahmud”, DİA, XXII, İstanbul, TDV, 2000, s. 510-511. Kutluer, İlhan: Akıl ve İtikad, İz Yayıncılık, İstanbul,1996. Özaydın, Abdulkerim: “İbn Hallikân” DİA, C. XX, İstanbul, TDV, 1999, s. 17-19 Özel, Ahmet: “Rükneddin Amîdî”, DİA, C. III, İstanbul, TDV, 1991, s. 56-57. Râzî, Fahreddin: el-Mebâhisü’l-meşrikıyye fi ʿilmi’l-ilâhiyyât ve’t-tabîiyyât, nşr. M. M. El-Bağdâdî, C. II, Beyrut, Darü’l-Kitâb’l-Arabî, 1990. Salîbâ, Cemil: “Nazâriyyetü’n-Nefs ʿinde, İbn Sînâ”, Min Eflâtun ilâ İbn Sînâ içinde, Beyrut, Darü’l-Endelüs, 1983, s. 102-123. Sarıoğlu Hüseyin : “Esirüddin Ebherî”, Mevsuatu a'lami'l-ulema ve'l-üdebai'l-Arab ve'l-Müslimin içinde, C. I, Dârü’l-Cil, Beyrut, 2005, s. 187-202; Sarıoğlu, Hüseyin: “Klasikleşmiş İki Ders Kitabı: Ebherî’nin İsâgûcî ve Hidâyetü’l-Hikme’si”, İslam ve Klasik içinde, Klasik Yay., İstanbul, 2008, s. 417-425. Seyyidî, Cemal Recep:Nazâriyyetü’n-nefs beyne İbn Sînâ ve’l-Gazâlî, el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-kitab, Kahire, 2000. Şeşen, Ramazan: “İbn Yunus, Kemâleddin” DİA, C. XX, İstanbul, TDV, 1999, s. 452-453. Tûsî Nâsîrüdddin: Ta`dilu’l-Miʻyâr li-Nakd-i Tenzilu’l-Efkâr, Mantık ve Mebahis-i Elfâz: mecmuʻa-i mutûn ve makâlât-î tahkiki içinde, ed. Mehdi Muhakkiki & Toshihiko Izutsu, Müessese-i Mütalaat-ı İslami Danişgah-ı McGill Şube-i Tahran, 1974. -------------------: Risâle-i Hâce Tûsî be Esîrüddin Ebherî, Ecvibetü’l-mesâili’n-Nasîriyye, haz. Abdullah Nuranî, Pejûheşgâh-i Ulûm-i İnsânî ve Mütâlaât-i Ferhengî, Tahran, h.ş. 1383, s. 273-276. Toktaş, Fatih: İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, Klasik Yayınları, İstanbul, 2004. Türker, Ömer: “Nefis: İslam Düşüncesi”, DİA, C. XXXII, İstanbul, TDV, 2006, s. 529-531. Muhammed Emin Hâşiye ale’l-kısmi’s-sâni min Şerhi’ş-Şemsiyye, Giresun Yazmalar no.113. Yavuz, Yusuf Şevki: “Fahreddin er-Râzi”, DİA, İstanbul, TDV, 1998, C. XII, s. 89-95. Yıldız, Mustafa: “İbn Sînâ’da Kutsal Akıl ve Peygamberlik İlişkisi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27 (2009), s. 227-249. Yormaz, Abdullah: Mevlânâzâde’nin Hîdayetü’Hikme Şerhi: Tahkik ve Tahlil, , Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Felsefesi Bilim Dalı, İstanbul 2010, “Basılmamış Doktora Tezi”. --------------------: “Muhalif Bir Metin Nasıl Okunur? Osmanlı Medreselerinde Hidayetü’l-Hikme”, Divan İlmi Araştırmalar, 18 (2005), s. 175-192.