Şİ’R-İ NEV İLE Şİ’R-İ SEFÎD ARASINDA: ÇAĞDAŞ FARSÇADA ŞİİR, GARİP VE TÜRKÇE ŞİİRDE FARSÇA ETKİSİ MESELESİ

Nîmâ’nın “Efsâne” şiiriyle başlatılan şicr-i nev (yeni şiir), klasik Farsça şiirdeki vezin ve kafiyenin tahakkümüne karşı çıkmış ve gene şicr-i nev’in ikinci ve üçüncü devrelerinde Ahmed-i Şâmlû’nun başı çektiği şicr-i sefîd (Beyaz şiir) tarzıyla tam anlamıyla serbest, bî-âheng bir şiire yönelmiştir. Şicr-i nev’in çıkış yıllarına bakıldığında Garip’le, şicr-i sefîd’in de İkinci Yeni’yle dönemdaş olduklarını görüyoruz ama tek bir farkla: ilk devre şicr-i nev, Garip’le dönemdaş olduğu halde şiirde yaptığı yenilik bakımından Tevfīk Fikret’in “serbest müstezât”ıyla benzerlik gösterirken, erken dönem şicr-i sefîd şairleri, İkinci Yeni’yle dönemdaş oldukları halde, Farsça şiire yaptıkları etki bakımından ancak Garip’le kıyaslanabilirler. Bunun nedenlerinden biri, her ne kadar Nîmâ ve Şâmlû içerik, vezin ve kafiyeye bazı yenilikler getirmiş olsa da hiçbir zaman Garip’in tabiriyle “eda”, “şairânelik” ve “istiare”den, Şâmlû’nun tabiriyle de âheng’ten şiirlerini arındırmamışlardır. Yani çağdaş Farsçada şiir, şicr-i nev ve şicr-i sefîd’le şiir dilinden konuşma diline yönelmiş olsa da, hiçbir zaman “eda”yı şiirinden atmamıştır. Çağdaş Farsça ve Türkçe şiirdeki değişikliklerin birbirinden bağımsız olduğunu söyleyebiliriz, ama her iki şiirin çıkışında 19. yüzyıldaki toplumsal değişiklikler ve Avrupa kültürüyle olan yakın ilişkiler önemli bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda, Divan şiirinin klasik Fars şiiri etkisindeki bir taklitten ibaret olduğu da tartışmalı bir konudur. Bu makale, Türkçe şiirdeki yenilikleri de göz ardı etmeden, şicr-i nev ve şicr-i sefîd’in tam ortasında duran Fereydûn-i Muşîrî’yi merkeze alarak çağdaş Farsçada şiirin gelişimini biçim ve estetik açısından inceleyecektir.

Anahtar Kelimeler:

Çağdaş Farsçada şiir tarihi ve tarihyazımı, vezin-kafiye, âheng/eda, Türkçe şiirde Farsça etkisi, Fereydûn-i Muşîrî.

BETWEEN SHEc R-E NOW AND SHEc R-E SEPÎD: CONTEMPORARY POETRY IN PERSIAN, GARİP, AND THE QUESTION OF PERSIAN INFLUENCE IN TURKISH POETRY

The shec r-e now (new poetry) movement, having started with Nīmā’s celebrated poem “Afsānah,” went against the strict use of meter and rhyme in classical Persian poetry. In later stages of shec r-e now, the shec r-e safīd (white poetry) poets, of which Ahmad-e Shāmlū was the leading figure, moved towards a new type of free verse-like poetry, totally disregarding the importance of poetic harmony overall. When we look at she c r-e now’s initial years of activity, we see that this movement is contemporaneous with Garip in Turkey; and similarly, shec r-e safīd was also active during the same years that the İkinci Yeni (second new) poets produced their first books. Yet being contemporaneous with Garip, the innovation that shec r-e now brought to poetry in Persian could be an equal of Tevfīk Fikret’s “serbest müstezāt” convention (a type of free verse popularized during the Tanzīmāt era). In a similar fashion, that of shec r-e safīd would be an equal of the innovation that Garip brought to twentieth-century poetry in Turkish by breaking all the classical rules of previous conventions. One of the main reasons for this is that even though Nīmā and Shāmlū broke away with meter and rhyme, they were not able to break away completely from what Garip poets directed their criticism at: the notions of şairānelik (poeticality), eda (concord or manner), and istiare (metaphor) in poetry. Shāmlū went against āhang, a Persian word denoting poetic harmony, but āhang was never negated completely. Though both shec r-e now and shec r-e safīd tried to use spoken Persian a lot in their poetry, they were never able to abandon the harmony of written Persian completely in comparison to their contemporaries writing in Turkish. These two contemporaneous developments seem to be independent from one another, but we can still say that certain sociopolitical changes during the nineteenth century as well as the European influence were important factors in the development of twentieth-century poetry in Persian and Turkish. I will further assess the historical developments of twentieth-centurypoetry in Persian with a specific focus on the works of Faraydūn-e Moshīrī, who found the middle ground between shec r-e now and shec r-e safīd in terms of both form and aesthetics.

Keywords:

Contemporary Iranian poetry and historiography, meter-rhyme, āhang vs. eda, the question of Persian influence in Turkish poetry, Faraydūn-e Moshīrī.,

PDF

___

Abdülbâki Gölpınarlı, Divan Edebiyatı Beyanındadır, İstanbul, Marmara Kitabevi, 1945. Agâh Sırrı Levend, Divan Edebiyatı, İstanbul, Bürhaneddin Matbaası, 1941. ---, Türk Edebiyatı Tarihi, cilt I, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1973. Ahmed-i Kesrevî, Târîh-i Meşrûta-yi İrân, 2 cilt, Tahran, Emîr Kebîr, 1363/1984. Ali Nihat Tarlan, “Şeyhî’nin Dili Hakkında”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul, 1934, sa. IV, s. 4-61. ---. İran Edebiyatı, İstanbul, Remzi, 1944. Amir Hassanpor, “The Nationalist Movement in Azerbaijan and Kurdistan”, A Century of Revolution: Social Movements in Iran, ed. John Foran, Minneapolis, University of Minnesota Press, 1994. Bilal Kuşpınar, Ismāʻīl Anḳaravī on the illuminative philosophy: his Īżaḥuʻl-ḥikem: its edition and analysis in comparison with Dawwānī’s Shawākil al-ḥūr, together with the translation of Suhrawardī’s Hayākil alnūr, Kuala Lumpur, International Institute of Islamic Thought and Civilization, 19 Cemal Kafadar, “A Rome of One’s Own: Reflections on Cultural Geography and Identity in the Lands of Rum”, Muqarnas, Cambridge, 2007, sa. 24, s. 7-25. Cemal Kurnaz, Divan Edebiyatı ve Türk Kimliği, Ankara, Kurgan, 2011. Derya Örs, “Çağdaş İran Şiirinin Öncülerinden Fereydûn-i Muşîrî”, Nüsha, Bahar 2001, sa. 1.1., s. 86-95. E. J. W. Gibb, Ottoman Literature: The Poets and Poetry from Turkey, “Introduction”, London, M. Walter Dunne, 1901. Engin Sezer, “Orhan Veli’nin şiirinde imaj, ironi ve konuşan personalar”, Yasak Meyve, İstanbul, sa. 28, s. 92-101. ---, “Şiir Kültürümüzde Orhan Veli”, Granada, İstanbul, Nisan-Mayıs 2014. Erhan Altan, Sanatımızda Bir Dönemeç: 50’li Yıllar, Ankara, İstanbul, Edebi Şeyler, 2014. Ezra Pound, ed., Des Imagistes, London, Charles and Albert Boni, 1914. F. S. Flint, “Imagisme”, Early Writings: Poems and Prose, Ezra Pound, New York, Penguin Books, 2005. Ferîdûn-i Muşîrî, Seçme Şiirler 1955-1997, çev. Efe Murad, İstanbul, Pan Kitap, 2012. Geoffrey Lewis, The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success, “Ottoman Turkish”, New York, Oxford University Press, 1999. Halil İnalcık, “The Poet and the Patron: A Sociological Treatise upon the Patrimonial State and the Arts”, çev. Arif Nihat Riley, Journal of Turkish Studies, Cambridge, 2005, sa. 2, s. 9-70. ---, “The Origins of Classical Ottoman Literature: Persian Tradition, Court Entertainments and Court Poets”, trans. Michael D. Sheridan, Journal of Turkish Literature, Ankara, 2008, sa. 5, s. 5-75. Halil Onan, Namık Kemal’in Talim-i Edebiyat Üzerine Bir Risalesi, Ankara, Kültür Bakanlığı, 1950. Harun Küçük, “Natural Philosophy and Politics in the Eighteenth Century: Esad of Ioannina and Greek Aristotelianism at the Ottoman Court”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 2013, sa. 41, s. 125-158. İsmail Hâkimî, “İran Meşrutiyet İnkılabı ve Edebiyata Tesiri”, çev. Şadi Aydın, Nüsha, İstanbul, Güz 2003, sa. 3.11, s. 83-99. İsmet Zeki Eyuboğlu, Divan Şiiri, cilt 1, İstanbul, Say, 1994. Janet Afary, The Iranian Constiutional Revolution: 1906-11, New York, Columbia University Press, 1996. Kâtib Çelebî, Keşfu’z-zunûn, ed. Şerefettin Yaltkaya ve Kilisli Rifat Bilge, İstanbul, Maarif Matbaası, 1941-1955. ---, Süllemü’l-vusûl ilâ Tabâkati’l-fusûl, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul, IRCICA, 2010. Köprülüzade Mehmed Fuad, “Türk Edebiyatında Âşık Tarzının Menşei ve Tekamülü Hakkında Bir Tecribe” Milli Tetebbular Mecmuası, İstanbul, Mart-Nisan 1331, sa. 1.1, s. 4-46.
Lloyd Ridgeon, Sufi Castigator: Ahmad Kasravi and the Iranian Mystical Tradition, New York, Routledge, 2011. M. Âzâd, Seçme Şiirler (1956-1999), çev. Efe Murad, İstanbul, Pan Yayıncılık, 2010. Mangol Bayat, Iran’s First Revolution: Shi’ism and the Constiutional Revolution of 1905-1909, New York, Oxford University Press, 1991. Maria E. Subtelny, “The Poetic Circle at the Court of the Timurid, Sultan Husain Baiqara and Its Political Significance”, Ph.D. thesis, Harvard University, 19 Mecdut Mansuroğlu, “The Rise and Development of Written Turkish in Anatolia”, Oriens, Leiden, 1954, sa. 7.2, s. 250-264. Mehmet Kalpaklı, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, İstanbul, YKY, 19 Yard. Doç. Dr. Mehmet Kahraman, Divan Edebiyatı Üzerine Tartışmalar, İstanbul, Beyan, 1996. Mehmet Kanar, Modern İran Şiiri Antolojisi, İstanbul, Şule Yayınları, 1999. Muhammed c Alî Şefâ’î, Ez Kûçe Tâ Pervâz: Tahlîl ve Güzîde-i Şi c r-i Fereydûn-i Muşîrî, Tahran, Pâyâ, 1380/2001. Muhammed Ca c fer Yâhakkî, Çûn Sebû-yi Teşne: Târîh-i Edebiyât-ı Mu c âsır-ı Fârsî, Tahran, Ustâd-ı Dânişgâh-ı Firdovsî, 1374/1995. Muhammed-i Hukûkî, Şi c r-i Nev: Ez Âğâz Tâ Emrûz (1301-1350), Tahran, 1357/1979. Muhammed-i İsti c lâmî, Bugünkü İran Edebiyatı Hakkında Bir İnceleme, çev. Mehmet Kanar, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981. Nâmık Kemâl, “Edebiyât Hakkında Ba c zı Ma c lûmâtı Şâmildir”, Tasvîr-i Efkâr, 1283/1866, sa. 416. ---, Tahrib-i Harâbât, İstanbul, Matba c a-yı Ebûzziya c , 1303/1885. Nâzım Hikmet, Sanat ve Edebiyat Üstüne, haz. Aziz Çalışlar, İstanbul, Bilim ve Sanat, 1987. Nicolas Bouvier, The Way of the World, çev. Robyn Marsack, London, Eland, 1992.
Nimet Yıldırım, “Fereydûn-i Muşîrî ve Şiiri” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Erzurum, 1998, sa. X, s. 47-63. ---, “Ebu’l-Kâsım-i Lâhûtî (1266-1336 HŞ./1887-1957)”, Nüsha, 11.3, 2002, 17- ---, “Fars Şiirinde Nimâ Çağının Devreleri”, İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası, İstanbul, 2011, sa. 19, s. 143-169. ---, “Ahmed-i Şamlû ve Şi’r-i Sepîd”, İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası, İstanbul, 2012, sa. 20, 2012, s. 115-144. Orhan Burian, “Kanık-Anday-Rifat Üçlüsüne Son Bakış”, Denemeler Eleştiriler, haz. Vedat Günyol, İstanbul, Cem Yayınevi, 1993, s. 92-96. Orhan Veli, Garip: Şiir Hakkında Düşünceler ve Melih Cevdet, Oktay Rifat ve Orhan Veli’den Seçilmiş Şiirler, İstanbul, Resimli Ay Matbaası, 1941. Pezhmann Dailami, “Reşt Popülistleri: Panislamizmin ve İttifak Devletleri’nin Rolü”, İran ve 1. Dünya Savaşı: Büyük Güçlerin Savaş Alanı, ed. Touraj Atabaki, çev. Özlem Durmaz, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010. Rezâ-i Berâhenî, Tilâ Der Mis (Der Şi c r ve Şâ c irî), Tahran, 1344/1965. Rıdvan Özdinç, Osmanlı Modernleşmesi ve Hersekli Ârif Hikmet: Mecelle’nin Bazı Mevâddına Dâir İntikadnâme, İstanbul, Kitabevi, 2012. Sabahattin Eyüboğlu, “Yeni Türk Sanatları –yahut- Frenk’ten Türk’e Dönüş”, İnsan, İstanbul, 1938, sa. 1. Salih Özbaran, Bir Osmanlı Kimliği: 14. - 17. Yüzyıllarda Rûm/Rûmi Aidiyet ve İmgeleri, İstanbul, Kitap, 2004. Selahattin Hilav, “Lautréamont ve Ötekiler”, Edebiyat Yazıları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003. Selim Sırrı Kuru, “The Literature of Rum: The Making of a Literary Tradition (1400-1650)”, Cambridge History of Turkey, ed. Suraiya Faroqhi and Kate Fleet, cilt 2, New York, Cambridge University Press, 2013. Şems-i Lengerûdî, Târîh-i Tahlîl-i Şi c r-i Nev, cilt 2, Tahran, Neşr-i Merkez, 1370/1992.
Dr. Sîrûs-i Şemîsâ, Sebkşinâsî-yi Şi c r, Tahran, İnteşârât-ı Firdovs, 1374/1995. Stephen C. Poulson, Social Movements in Twentieth-Century Iran: Culture, Ideology, and Mobilizing Frameworks, New York, Lexington, 2005. Tarif Khalidi, Arabic Historical Thought In the Classical Period, “The Rise of Adab”, Cambridge, Cambridge University Press, 1994. Walter G. Andews, “Starting Over Again: Some Suggestions for Rethinking Ottoman Divan Poetry in the Context of Translation and Transmission”, Translations: (Re)shaping of Literature and Culture, İstanbul, Boğaziçi University Press, 2002. Victoria R. Holbrook, “Concealed Facts, Translation, and the Turkish Literary Past”, Translations: (Re)shaping of Literature and Culture, İstanbul, Boğaziçi University Press, 2002. Yahya Kemal, “Derûnî Âhenk ve Öz Şiir”, Edebiyâta Dâir, İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti, 1971. Ziyâ Paşa, “Şi c r ve İnşâ’” Hürriyet, 1285/1868, sa. 11. ---, Harâbât, İstanbul, Matba c a-yı Âmîre, 1291-2/1874-5.