Reisüzzâkirîn’in Sefernâmesi ve İstanbul’daki Şiîlerin Dinî Hayatı

İstanbul’daki Şiîlerin dinî yaşantısı şimdiye kadar sadece Muharrem ayında düzenlenen azadarî merasimleri üzerinden anlatılmıştır. Bu durumda şüphesiz eldeki kaynakların mahiyeti etkili olmuştur ve daha çok kurumsal bir hüviyet taşıyan bu merasimlerin ötesinde dinin ve mezhebin bireylerin gündelik yaşamlarındaki tezahürleri ele alınamamıştır. Bu tek yönlülüğün aşılmasına katkı sağlamayı amaçlayan bu çalışmada, İstanbul’daki Şiîlerin dini hayatına dair şimdiye kadar istifade edilmemiş bir kaynak ele alınarak sunduğu bilgiler değerlendirilmektedir. Söz konusu edilecek kaynak, İstanbul yolunu kullanarak hacca giden Reisüzzâkirîn isimli Meşhedli bir ravzahânın (Kerbelâ ile ilgili mersiyeler okuyan kişi) sefernâmesidir, Bu sefernâme, müellifinin yaklaşık kırk gün (21 Şâban-3 Şevval 1319/3 Aralık 1901-13 Ocak 1902) kaldığı İstanbul’da Şiî toplulukla hemhal olması ve onlara gerek cami minberinde gerekse davet edildiği tüccarların evlerinde dinî hizmetler vermiş olması dolayısıyla çok önemlidir. Vaktinin çoğunluğunu hanın avlusundaki mescidde veya İranlılar’ın evlerinde geçirse de şehri gezme fırsatını da bulmuştur. Çarşı pazar gezip alışveriş yaptığı gibi camileri ve diğer tarihî eserleri görmeye ve köprü, tünel gibi o dönemin teknolojik yeniliklerini tecrübe etmeye de gayret göstermiştir. Reisüzzâkirîn’in günlük tarzında kaleme aldığı ancak tamamlayamadığı sefernâmesinin İstanbul bahsi, bir tür Ramazan günlüğüdür ve gün gün yapılan ibadetleri kaydetmesi itibariyle Şiîlerin dinî yaşantılarına dair ayrıntılar açısından oldukça zengindir. Bu metin aynı zamanda İstanbul’daki Şiîlerin dinî inançlarını yaşama anlamında İran’la irtibatlarının mahiyetine dair bilgiler de sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Reisüzzâkirîn, Sefername, Hac, İstanbul'daki Şiiler, Dini Hayat

Raīs al-Zākirīn’s Safarnameh and the Religious Life of Shi‘is in Istanbul

Shi‘i religious life in İstanbul has usually been narrated only through the ‘azādārī (mourning) ceremonies held during the first ten days of Muharram, a situation that reflects the sources available. Thus, apart from these ceremonies with their somewhat institutionalized character, the religious and sectarian realities of individuals’ daily lives have not yet been studied. In this paper, a previously unused source will be examined in detail and its contents evaluated exhaustively. The source in question is a hajj travelogue written by Raīs al-Zākirīn, a Shi‘i pilgrim from Mashhad and rawḍa-khwān who recites excerpts from works on the martyrs of the Shi‘i Imams such as the Rawḍat al-Shuhadā’ of Husain Wā‘iz al-Kāshifī (d. 910/1504). al-Zākirīn’s travelogue is significant as the author stayed in Istanbul for 40 days during the Ramadan of the year (21 Sha‘bān–3 Shawwāl 1319/3 December 1901–13 January 1902) in company with the city’s Shi‘i community, presenting religious services in the masjid of Vālidah Khān and in the houses of merchants to which he was invited. The travelogue includes daily entries and, while not complete, the section pertaining to Istanbul is similar to a Ramadan diary and records all the prayers and services the author attended each day. It is thus very rich in detail about Shi‘i religious life. This paper also aims to elucidate the relationship between the Shi‘i community in Istanbul and Iran with respect to religious life.

Keywords:

Reisüzzâkirîn, Sefername, Hac,

PDF

___

BOA, İ.HR, 74/3603, 14 Ocak 1851 (11 Rabiülevvel 1267)
Browne, Edward, Press and Poetry of Modern Persia, Cambridge: Cambrige University Press, 1914.
Caferiyan, Resul (ed.), Sefernamehâ-yi Hacc-ı Kâcârî, 8 cilt, Tahran: Neşr-i İlm, 2011.
Dığıroğlu, Filiz, “İstanbul-Tebriz Ticaret Hattında Validehan (XIX-XX. Yüzyıl)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı: 31, Güz 2014, s. 69-112.
Diyanet İslam Ansiklopedisi, Mehmet İpşirli, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, “Cer” maddesi, c. VII, s. 388-389.
Diyanet İslam Ansiklopedisi, Rıza Kurtuluş, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, “Tâlibof” maddesi, c. XXXIX, s. 506-507.
Encyclopedia Iranica (ed. Ehsan Yarshater), Nassereddin Parvin, Leiden: Brill, 2003, “Habl al-Matin” maddesi, c. XI/4, s. 431-434.
Encyclopedia of Islam, Peter Chelkowski, 2. bs., Leiden: Brill, 1995, “Rawdakhwânî” maddesi, c. VIII, s. 465.
Fermaiyan, Hafız Ferman (haz.), Sefername-i Hacı Muhammed Ali Pirzâde, 2 cilt, Tahran: Danişgah-ı Tahran, 1963.
Glassen, Erika, “Muharram-ceremonies (‘Azâdârî) in Istanbul at the end of the XIXth and the beginning of the XXth century”, Les Iraniens d’Istanbul (ed. T. Zarcone, F. Zarinebaf-Shahr), Istanbul-Téhéran: Institut Français de Recherche, 1993, s. 113-129.
Gordlevski, V. A., “Les Jours de Muharram a Constantinople”, Les Iraniens d’Istanbul (ed. T. Zarcone, F. Zarinebaf-Shahr), Istanbul-Téhéran: Institut Français de Recherche, 1993, s. 235-242.
Kara, Mustafa, Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2012.
Sâsânî, Han Melik, Yâdbudhâ-yı Sefâret-i İstanbul, Tahran: Şirket-i Sihami, 1966.
Tabatabaei, Sayed Kazem, “Âyin-i Ravzahani ve nakş-i an der Tahrif-i Hadise-i Kerbela”, Çeşitli Yönleriyle Kerbela II (ed. Alim Yıldız), Sivas: Asitan Yayıncılık, 2010, s. 441-452.
Zarcone, Thierry, “La Communauté Iranienne d’Istanbul a la Fin du XIXe et au début du XXe siecle”, La Shī‘a Nell’Impero Ottomano, Roma: Accademia nazionale dei Lincei, 1993, s. 57-83.
Zarcone, Thierry, “La situation du Chi’isme a Istanbul au XIXe et au début du XXe siècle”, Les Iraniens d’Istanbul (ed. T. Zarcone, F. Zarinebaf-Shahr), Istanbul-Téhéran: Institut Français de Recherche, 1993, s. 97-111.
Zarcone, Thierry, Kudüs’teki Orta Asyalı ve Hintli Sufi Hacılar, çev. Berna Akkıyal, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2011.