SİVAS-ULAŞ ACIYURT CAMİSİ VE BEZEMELERİ

Bu çalışmada Sivas ilinin Ulaş ilçesine bağlı Acıyurt köyünde yer alan cami tanıtılacak ve değerlendirilecektir. Acıyurt Köyü Camisi, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı sırasında Ahıska’dan göç ederek bölgeye yerleşen Karapapak Türkleri tarafından 1899-1900 yılları arasında inşa edilmiştir. Yapı, doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı ve iki bölümlü son cemaat yeri ile kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı harimden oluşur. Harim, iki sıra halindeki dört ahşap sütunla, ortadaki daha geniş üç sahna ayrılmıştır. Cami, doğu ve batı cephedeki üç, güney cephedeki iki pencereyle aydınlatılmıştır. Dıştan kiremit çatılı yapının kuzeybatı köşesinde, yapıya sonradan eklenen yamuk kaideli, silindirik gövdeli ve tek şerefeli minaresi vardır. Kabayonu kesme taş ve moloz taş dolgu duvar tekniğinde inşa edilen yapı, ahşap tavanlıdır. Yapının sütun başlıklarında, mahfili taşıyan kiriş ve konsolların harime bakan yüzlerinde, tavanlar ile minber ve vaaz kürsüsünde ahşap ve kalemişitekniğinde yapılmış bezemeler vardır. Bezemelerde çiçek ve yaprak gibi bitkisel motifler, Zülfikar, teber gibi sembolik eşyalar, Kâbe gibi kutsal alanlar ve cami gibi mimari tasvirler görülür. Yapı, mimarisinden çok Kâbe, Zülfikar ve Teber gibi sembolik motiflerin de olduğu ahşap üzerine kalemişi tekniğinde yapılmış bezemeleri açısından önem taşımaktadır. Zülfikar motifi Anadolu’nun yanı sıra Ahıska bölgesindeki camilerde de yaygın olarak kullanılmıştır.

ACIYURT MOSQUE IN SİVAS-ULAŞ AND ITS DECORATIONS

In this study, the mosque which is located in Acıyurt village of Ulas district of Sivas province will be introduced and evaluated in terms of architecture, ormanent, material and tecnique. The Acıyurt Mosque was built in 1899-900 by the Karapapak Turks who migrated from Meskhetia and settled in the region during the 1877-1878 Ottoman-Russian war. The structure consisted of east-west oriented rectangular shaped entrance hall and a north-south oriented rectangular planned a prayer hall. The prayer hall is divided into three aisles with a central aisle by means of four wooden columns in two rows. The mosque is illuminated by three windows on the east and west sides and two windows on the south side. On the North-west corner of the tile roofed building, there is a subsequently incorporated trapezoid based, cylindrical minaret with a single balcony. The structure has been built with roughhewn dimension stone and rubble stone filled wall technique and has a wooden ceiling. There are wooden and painted decoration on many parts of the architectural components of the building. These are the pulpit, the ceiling, the column headings, the beams and consoles carrying the royal loge, the prayer hall facing façades of ceiling beams. These ornaments included plant and leaf motifs, some tools having symbolic essence such as Zulfiqar and halberd, sacred places such as Kaaba and architectural depictions such as mosque. The hallmark of this building is the symbolic motifs such as Kaabe, Zülfikar and halberd which were carried out by painted decoration made on wood rather than its architectural design. The Zülfikar motif was also widely used in mosques in Anatolia and Meskhetia. It is important in this context that the inhabitants of Acıyurt Village migrated from Meskhetia and settled in the region. For this reason, it is necessary to consider the Zülfikar and halberd motifs in the Acıyurt Mosque as a symbol of heroism and Islam by associating it with the Meskhetia region.

___

  • Acun, H. (1981). Yozgat ve Yöresi Türk Devri Yapıları. Vakıflar Dergisi, XIII, 640-41.
  • Akçıl Harmankaya, N. Ç. (2019). Kayseri Büyük Bürüngüz Köyünde Bulunan Daniş Ali Bey Camii’nin Zülfikarlı Minberi. Akademik Hassasiyetler, 6, 1-22.
  • Akok, M. (1946). Kastamonu’nun Kasaba Köyünde Candaroğlu Mahmut Bey Camii. Belleten, X, 293-301.
  • Aktemur, A. M. (2013). Zile Elbaşoğlu Camii’nin Sıvalar Altında Kalan Gizemi. Turkish Studies, 8/8, 1621-1642.
  • Algaç, Ş. (2007). Afyonkarahisar Dazkırı - İdris Köyü Camii ve Kalemişi Bezemeleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/2, 421-432.
  • Alodalı, A. N. (2015). Mimarlıkta Sembolizm, Kutsalın Mimariyle Buluşması ve Sembolizm. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
  • Arık, R. (1973). Batılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden Anadolu’da Üç Ahşap Cami. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
  • Arık, R. (1988). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Arslan, M. (2020). Anadolu Türk Mimarisinde Zülfikar Tasvirleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 95, 235-275.
  • Aslanapa, O. (1999). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Atak, E. (2015a). Tokat Mahmut Paşa Camii Kalem İşi Bezemeleri. Turkish Studies, 10/6, 197-226.
  • Atak, E. (2015b). Genç Mehmed Paşa (Örtmeönü) Camii Kalem İşi Bezemeleri. Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (25-26 Eylül 2014, Tokat) Bildiriler Kitabı - 1, (27-41). Tokat: Salmat Basım Yayıncılık.
  • Atasoy, N. (2005). Derviş Çeyizi/Türkiye’de Tarikat Giyim Kuşam Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Avcı, O. (2016). Yozgat Başçavuşoğlu Camii ve Süslemeleri Üzerine Düşünceler. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 3/5, 49-70.
  • Aydın, H. (2017). Geleneksel Mimaride Ahşap Kullanımının Kastamonu Kasaba Köyü Candaroğlu Mahmut Bey Camii Özelinde İncelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/48, 285-291.
  • Bala, M. (1997). Kara-Papak. İslam Ansiklopedisi, 6, (330-331) İstanbul: MEB.
  • Baykal, F. (1997). Baklan Boğaziçi Eski Cami. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 73-90.
  • Baykal, F. (1996). Denizli İlinde 19. Yüzyılda Yapılan Duvar Resimli Yapılar. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
  • Bayram, S. (2013). Yiğit ve Silahlı Adam Diyalektiğinde Kılıç İmgesi. Turkish Studies, 8/6, 619-639.
  • Bozer, R. (1987). Kula-Emre Köyünde Resimli Bir Cami. Türkiyemiz, 53, 15-22.
  • Bozer, R. (1990). Kula’da Türk Mimarisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Bulut, M. (2017). Sivas İlbeyli Köy Odaları., MUTAD, IV/I, 13-31.
  • Çakmak, Ş. (1991). Denizli İl’indeki Türk Anıtları (Camiler). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
  • Çakmak, Ş. (1994). Belenardıç (Toparan) Köyü Cami (Güney/Denizli). Sanat Tarihi Dergisi, 7/7, 19-26.
  • Çakmak, Ş. (1995). Boğaziçi Kasabası Eski Cami (Baklan/Denizli). 9.Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, 1, (529-540). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Çal, H. (2000). Niğde Şehrindeki Ahşap Tavanlı Camiler ve Mescitler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Çevrimli, N. (2009). Nevşehir Hacı Bektaş Müzesindeki Madeni Tekke Eşyalarından Bir Grup Teber. Vakıflar Dergisi, 32, 37-64.
  • Çok, B. (2010). Isparta ve İlçeleri Cami Süslemeleri, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
  • Deniz, B. (1988). Aksaray’da Ahşap Sütunlu İki Köy Camii. Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, IV/4, 19-56.
  • Denizli, H. (1995). Sivas Tarihi ve Anıtları. Sivas: Özbelsan Yayınları.
  • Denktaş, M. (1998). Kayseri-Büyük Bürüngüz Köyü›ndeki Türk Anıtları. Vakıflar Dergisi, 27, 161-190
  • Denktaş, M. (2004). Pınarbaşı-Uzunyayla’daki Ahşap Direkli Camiler. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 53-89.
  • Duran, R. (1988). Konya-Sarayönü’nde Üç Ahşap Cami. Vakıflar Dergisi, XX, 47-62. Erdemir, Y. (1985). Konya ve Yöresindeki Nakışlı Ahşap Câmiler. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
  • Erdemir, Y. (1987). Tokat Yöresindeki Ahşap Camilerimizin Kültürümüzdeki Yeri. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986) Bildiri Kitabı, (295-312). Tokat.
  • Erdemir, Y. (1999). Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi. Konya: Beyşehir Vakfı Yayınları.
  • Erken, S. (1983). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, I, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
  • Eroğlu, S. (2013). Burdur-Dengere Köyü Camisi’nin Ahşap Üzerine Kalemişi Bezemeleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/25, 233-248.
  • Ersoy, İ. K. (1994). Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir). Vakıflar Dergisi, XXIV, 147-158.
  • Gümüş, N., Ferrari, N. K., Siracoğlu, S., Turgut, B. (2019). Ahıska Bölgesindeki Türk İslam Mimari Yadigârları. İstanbul: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluğu Başkanlığı.
  • Günana, M. (2018). Yazı-Resim Geleneğinin Alevi-Bektaşi Sanatındaki Örnekleri ve Günümüz Sanatına Yansımaları. İstanbul: Işık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
  • Güneş, H. (2018). Zülfikar: Efsanevi Bir Kılıcın Tarihi Serüveni. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 86, 9-20.
  • Hasanoğlu, İ. (2016). Ahıska Türkleri: Bitmeyen Bir Göç Hikâyesi The Ahiska Turks: An Unending Migration Story. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16/1, 1-20.
  • İltar, G. (2014). Tekke Köyü Hacı Abdullah Halife Camisi Duvar Resimleri. Vakıflar Dergisi, 42, 69-80.
  • İnce, K. (2001). Yukarı Camii/Akköy-Denizli. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 65-79.
  • İnce, K. (2004). Kabataş Köyü Camii/Çaykara/Trabzon. Vakıflar Dergisi, 28, 226- 236.
  • Kafkasyalı, A. (2012). Karapapak Türkleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 48, 269-304.
  • Karamağaralı, B. (1973). Anadolu’da XII-XVI. Asırlardaki Tarikat ve Tekke Sanatı Hakkında. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21/1, 247-276.
  • Karpuz, H. (2009). Türk Kültür Envanteri Konya 42, C.II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Kaya, D. (1984). Bir Destan Kahramanı: Mihrali Bey. Halk Kültürü, 4, 8l-96.
  • Kemaloğlu, M. (2012). Terekeme-Karapapak Türkleri Yerleşim Alanları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1/3, 55-81.
  • Nefes, E. ve Gün R. (2011). Giresun Çamoluk İlçesi Sarpkaya Köyü’ndeki Ahşap Sütunlu Bektaş Bey Camii. Vakıflar Dergisi, 36, 137-154.
  • Nemlioğlu, C. (2012). Tokat’ın Ahşap Kalem İşi Bezemeli İki Ünlü Camii’nin Türk İslam Bezeme Sanatındaki Yeri ve Önemi”, Tokat Sempozyumu, 01-03 Kasım 2012, Bildiri Kitabı C.2, Tokat: 239-248.
  • Ocak, A. Y. (2005). Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Otto-Dorn K. (1967). Dic Ulu Dcami in Sivrihisar. Anadolu (Anatolia), IX, 1965, 161-168.
  • Önge, Y. (1982). Anadolu’da XIII-XIV. Yüzyılın Nakışlı Ahşap Camilerinden Bir Örnek. Vakıflar Dergisi, IX, 291-96.
  • Önge, Y. (1998). Ankara Arslanhane (Ahi Şerafeddin) Camii, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Öz, M. A. (2002). Bütün Yönleriyle Ulaş İlçesi Tarihi ve Coğrafyası. Sivas: Dilek Matbaacılık.
  • Öz, M. (2013). Zülfikar. TDV İslâm Ansiklopedisi, 44, (553-554). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Parlak, S. (2008), Sahib Ata Külliyesi. İslam Ansiklopedisi, 35, (516-518). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Renda, G. (1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
  • Seçkin, S. (2018). Gürcistan / Acara Keda Bölgesi’ndeki Osmanlı Dönemi Camileri. Turkish Studies Social Sciences, (13/18), 1133-1169.
  • Sevinç, B. (2013). Yiğit ve Silahlı Adam Diyalektiğinde Kılıç İmgesi. Turkish Studies. 8/6. 619-639.
  • Sivas Haberler. (2020, Mayıs 13). Ulaş İlçesindeki Bu Camiyi Görenler Hayran Kalıyor. URL: https://www.sivashaberler.com/hayran/ [Erişim: Ekim 2020]
  • Seçkin, S. (2016). Decorative Features In The Ottoman Structure In Georgia Adjara. Methogological Approaches To Social Sciences, Ed. R. Davis, 45-57. London.
  • Şener, D. (2011). XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Anadolu Duvar Resimleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
  • Şener (Karaaziz), D. (2014). Soma Hızırbey (Çarşı) Camii Duvar Resimleri Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, 9/10, 715-738.
  • T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2013). Mihrali Bey Konağı - Sivas. Türkiye Kültür Portalı. URL: https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/ sivas/gezilecekyer/mhralbey-konagi [Erişim: Aralık 2019]
  • T.C. Ulaş Kaymakamlığı. (2019). Mihralibey Konağı. URL: http://www.ulas.gov. tr/mihralibey-konagi [Erişim: Aralık 2019]
  • Tali, Ş. (2013), Kırşehir/Mucur’daki Hüseyin Ağa Camii ile Emine Hanım Camii’nin Kalemişleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/25, 504-528.
  • Tali, Ş. (2014). Giresun Yağlıdere Tekke Köyü Cami Kalemişi Bezemeleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/31, 481-491.
  • Turan, H. (2018). Kudüs ve Yafa’daki Bazı Örnekler Işığında Osmanlı Tılsımları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/55, 422-439.
  • Türkoğlu, İ. (2001), Karapapaklar, İslam Ansiklopedisi, (C. 25, 470) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Uysal, Z. (2013). Ankara’da Lâle Devrinden Kalemişi Bezemeli Bir Yapı: Ağaç Ayak Cami. Ekev Akademi Dergisi, 54, 123-141.
  • Uysal, Z. (2014). 18. Yüzyıldan Ahşap Direkli İki Cami. Turkish Studies, 9/10, 1107-1123.
  • Uzun, T. (2019). Sivas Yıldızeli Şeyh Halil Türbesi Duvar Resimleri. History Studies (11/5), 1839-1853.