Sinop-Ayancık’ta Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binası: Kurtuluş İlkokulu (Mehmet Akif Ersoy Ortaokulu)

Cumhuriyet’in ilanından sonra devletin ihtiyaçları doğrultusunda kamu yapılarının inşasına önem verilmiş ve bunların içinde okul binaları önemli bir yer teşkil etmiştir. Cumhuriyet’in halk tarafından benimsenmesi ve okuryazarlık oranını arttırmak için yurdun her yerinde mektep binalarının inşasına başlanılmıştır. Yeni kurulan devletin yeterli sayıda yetişmiş elemanının bulunmadığı ilk yıllarda, kamu yapılarının inşasında, Osmanlı Devleti’nden kalan planlar kullanılmıştır. İnşa edilecek mektep binalarının projeleri Maarif Vekâleti tarafından hazırlanmış ve hazırlanan bu projelerin dışında okulların inşası çıkarılan kanunlarla yasaklanmıştır. Maarif müdürlükleri bulundukları yere uygun projeleri seçip uygulamışlardır. Okulların inşası kent ve kasabalarda İl Özel İdaresi tarafından yaptırılırken, köylerde ise köylülerin maddi katkıları ve iş gücü olarak görev almasıyla gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarındaki sınırlı imkânlara karşın böyle bir uygulama ile yurt genelinde okulların inşası yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır. Okul binaları, dikdörtgen bir alanı kaplayan simetrik plan kurgusunda inşa edilmiştir. İnşa edilen okulların cephelerinde, Selçuklu ve Osmanlı mimari düzenleri ve süslemeleri kullanılarak ulusal bir mimari meydana getirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada Sinop ili Ayancık ilçesinde bulunan Mehmet Akif Ersoy Ortaokulu tanıtılacaktır. Mehmet Akif Ersoy Ortaokulu, Cumhuriyetin ilk yıllarında merkezden gönderilen tip projesine göre 1927 yılında yöre halkının da yardımlarıyla imece usulünde inşa edilmiştir. Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasının anısına okulun adı Kurtuluş İlkokulu olarak belirlenmiş fakat daha sonraki dönemlerde Mehmet Akif Ersoy Ortaokulu olarak değiştirilmiştir. Okul, simetrik plan ve cephe düzenlemesiyle I. Ulusal Mimarlık döneminde inşa edilen okullarla benzer özellikler taşımaktadır. Yapıyı dönem içinde benzerlerinden farklı kılan özelliği ise kitabesinde Türkiye haritası, ay-yıldız ve göndere çekilmiş Türk Bayrağı olmasıdır.

Anahtar Kelimeler:

Ayancık, I. Ulusal Mimarlık Dönemi, Türkiye Haritası, Mehmet Akif Ersoy Ortaokulu, İlkokul Binaları, Birinci Ulusal Mimarlık, Eğitim Yapıları, Okul Binaları, Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı

Early Republic Period Primary School Building in Sinop-Ayancik: Kurtuluş Primary School (Mehmet Akif Ersoy Secondary School)

After the establishment of the Republic, importance was attached to the construction of public buildings in line with the needs of the newly established state, and primary school buildings had an important place among them. For the people adaption to republic and to increase literacy of community, primary school construction started all over the country. Since the newly established state does not have a sufficient number of trained staff, it is seen that the plans left from the Ottoman State were used in the construction of public buildings. Except from the plans sent by the Ministry of Education, the construction of the school was prohibited by the law and the type projects prepared were sent to the Education Directorates. Directorates have chosen and implemented projects that are appropriate for their location. While the schools were built by the Special Provincial Administration in the cities and towns, village schools were carried out with the financial contributions of the villagers and their work force. Despite the limited opportunities in the first years of the Republic, primary education has been tried to be expanded throughout the country with such an application. It was paid attention on construction of schools that the schools were built far away from buildings such as factories, hospitals and coffee houses, high and airy places. Educational buildings and other public buildings built in the Early Republican Period became the structures representing the newly established state in the regions where they were built. Educational buildings in the first years of the Republic were built in the architectural style named as I. National Architecture or Early Republican Period Architecture. Structures in symmetrical plan and façade setting that cover a rectangular area are generally two-storey and their entrances are located on long sides or corners. There are doors and windows with pointed arches or semicircular arches on the facades, wide canopies and in some examples a balcony above the entrance. Doors, windows and corner protrusions on the facades of the schools are covered with embossed stone. A national architecture was tried to be created by using Seljuk and Ottoman architectural orders and ornaments on the facades of the schools built. In this article, Mehmet Akif Ersoy Secondary School in Ayancık district of Sinop is going to be introduced. Mehmet Akif Ersoy Secondary School was built according to the typical project which was sent from the center in the first years of Republic with the help of locals’ collective work in 1927. In the memory of winning Turkish War of Independence, the name of the school was determined as Kurtuluş Primary School but it was changed to Mehmet Akif Ersoy Middle School in the following periods. With its symmetrical plan and facade arrangement, the school has similar features with the schools built during the First National Architecture period. The feature making the building different from similar buildings in the period is that there is a map of Turkey, crescent moon and a star and a raised Turkish flag on the epitaph.

Keywords:

Ayancık, I. National Architecture Period, Map of Turkey, Mehmet Akif Ersoy Secondary School, Primary School Buildings, Education Buildings, Republic Period Architecture, School Buildings,

PDF

___

Acer, Ö. (2016). Tarihî-Mimari Yapılar Ulusal Mimarlık Akımına Yozgat’tan Örnek Bir Yapı: Cumhuriyet Mektebi/İlkokulu Binası. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı, C. 4, 381-389, Yozgat: Bozok Üniversitesi Yayınları.
Akar, A. ve Keskiner, C. (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif. İstanbul: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları.
Aktemur, A. M. ve Arslan, M. (2006). I. Ulusal Mimarlık Akımı ve İstanbul-Karaköy’deki Örnekleri. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi (16), 1-32.
Alsaç, Ü. (1973). Türk Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi. Mimarlık Dergisi (121), 13-14.
Aslanoğlu, İ. (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
Başgöz, İ. (2005). Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk. İstanbul.
Birol, İ. A. ve Derman Ç. (1995). Türk Tezyini Sanatlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür. (Çev. Müge Gürsoy Sökmen) İstanbul: Metis Yayınları.
Bozkurt, T. (2012). İsmet Paşa İlköğretim Okulu ve Binası. Konya Ansiklopedisi, (C. 4, 359-360) Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
Cengizkan, A. (2003). Söz ve Tarih: Mukbil Kemâl Taş (1891- ?) Bir Geçiş Dönemi Mimarı, Arredamento Mimarlık (163), 112-119.
Çelemoğlu, Ş. ve Atıcı, A. (2021). Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Yapılarına Bir Örnek: Malatya Gazi İlkokulu, ANASAY (15), 125-144.
Eyice, S. (1987). Ay Yıldız’ın Tarihi Hakkında. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi (13), 31-66.
Gökalp, Z. (1968). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Varlık Yayınevi.
Gürsoy, E. (2019). Uşak’ta Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Mimari Yapısı: Gazi Mustafa Kemal İlkokulu Örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 18 (69), 32-40.
Işık, G. (2010). Kayseri’de Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
İnce, K. (2004). Uşak’ta Türk Mimarisi. Isparta: Fakülte Kitabevi.
Kaya, M. ve Yılmaz, C. (2018). Bir Anadolu Kentinin Kuruluş ve Gelişmesinde Sanayinin Etkisi: Ayancık Örneği. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5 (1), 167-188.
Kul, F. N. (2011). Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları. Mimarlık Dergisi (360), 66-71.
Kuran, A. (1984). Türk Mimarisinde Çeşitli Üsluplar Üzerine Görüşler. Mimaride Türk Millî Üslubu Semineri (11-12 Haziran), 61-66, İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Özalp, R. (1982). Milli Eğitimle İlgili Mevzuat (1857-1923). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Özbek, Y. (2013). Erken Cumhuriyet Döneminde (1923-1945) Kayseri’de Okul Yapıları. Belleten LXXVII (278), 275-276.
Özgün, S. (2000). Denizli’deki Kamu Yapıları (1876-1940). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Parlak, Ö. ve Yaldız, E. (2017). Konya’da Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Yapıları. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırma Dergisi 12 (24), 175-202.
Sahtiyancı, E. ve Benli Yıldız, N. (2020). Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Yapılarına Akçakoca’dan Bir Örnek: Orhan Gazi İlkokulu. Sanat Tarihi Dergisi (XXXIX/2), 589-603.
Selâh, Z. (1931). Mektep Arsalarının İntihabında Bazı Esaslar. Mimar, (6), 160-161.
Sinop Tarihi ve Kültür Envanteri, (2013). Sinop, Sinop Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,
Sözen, M. (1984). Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi ve Mimarları. Mimaride Türk Millî Üslubu Semineri (11-12 Haziran), 35-39, İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Sözen, M. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Sözen, M. ve Tapan, M. (1973). 50 Yılın Türk Mimarisi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Ünsal, B. (1973). Mimarlığımız 1923-1950. Mimarlık (2), 34-45.
Yaldız, E. ve Parlak, Ö. (2018). Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Kamu Yapıları. Socıal Scıences Studıes Journal Vol: 4, Issue: 24, 4930-4947.
Yavuz, Y. (1981). I. Ulusal Mimarlık Dönemi ve Mimar A. Kemaleddin Bey. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınevi.
http://sinopkoyleri.com/haber-72-kurtulus-ilkogretim-okulu--ayancik.html (Erişim 29.03.2019).
http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.442.pdf (Erişim 31.01.2019).
https://atlas.harita.gov.tr/#17.7/41.940092/34.586538 (Erişim 28.01.2019).
https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/#ara/idari/134250/92/28/1553842382799 (Erişim 29.03.2019).
https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2434.pdf. (Erişim 28.03.2019)
https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k6287.html (Erişim 28.01.2019).