Mudanya’nın 19. Yüzyıl Rum Kiliseleri

Osmanlı Beyliği’nin Bithynia’da ilk fethettiği (1321) kentlerden biri Mudanya’nın 1924 yılına kadar nüfusunun büyük bir kısmını Rumlar oluşturuyordu. Gerek yazılı kaynaklardan gerekse günümüze ulaşabilen yapılardan Mudanya’da birçok Rum kilisesinin varlığı bilinir. Yeniden inşa edilen on kiliseden ikisi kültür merkezi olarak kullanılmaktadır. Üst örtüleri yok olmuş üç kilisenin de duvarları yıkılmaya yüz tutmuştur. Diğer beş kiliseden sadece birinin yaklaşık 1 metre yükseklikte duvarları günümüze ulaşmıştır. Osmanlı Dönemi’nde 19. yüzyıla kadar istisnalar hariç yeni kilise inşa edilmemiş, Bizans veya 19. Yüzyıl öncesi Osmanlı dönemlerine ait kiliseler padişahın izni ile aslına uygun tamir edilerek kullanılmıştır. Tanzimat (1839) ve Islahat (1856) Fermanları’nın getirdiği yenilikler sayesinde yıkılmaya yüz tutmuş küçük boyutlu kiliseler temelleri üzerlerine daha büyük boyutlarda yeniden yapılmıştır. Osmanlı arşivlerinde bu kiliselerle ilgili belgelerde yeniden inşa sebebi, boyutları, inşaat maliyeti ve bu maliyetin nasıl karşılanacağı, kiliseyi kullanacak cemaat nüfusunun yanısıra bazı kiliselerin zemin kat planı ve cephe görünüş çizimleri bulunmaktadır. Mudanya’daki Rum kiliselerinin tamamı bazilikal planlıdır, kapı ve pencere açıklıkları yuvarlak kemerli, naosun sütunları, kemerleri ve örtüleri ahşaptır. Bursa ve İstanbul’un çağdaş Rum kiliseleri ile yakın benzerlikleri bulunan yapıların cephe düzenlemeleri ve süslemeleri eklektik üslup özellikleri taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Mudanya, Tirilye, Rum, Ortodoks, Kilise, Osmanlı Dönemi

19th Century Greek Churches Of Mudanya

Until 1924, the majority of the population of Mudanya, one of the towns that Ottomans first conquered in Bithynia (1321), was composed of Greeks. The existence of many Greek churches in Mudanya is known both from written sources and from surviving buildings. Two of the ten churches rebuilt are used as cultural centers. The walls of the three churches whose roofs have been destroyed are about to collapse. Only one of the other five churches has extant with a height of about one meter. In the Ottoman period, except for the exceptions, the new church was not built until the 19th century, the churches belonging to the Byzantine and pre19th-century Ottoman periods were repaired to and used with the permission of the sultan. Owing to the reform brought by the Edicts of Tanzimat (1839) and Islahat (1856), the foundations of small-size churches that were demolished were rebuilt on a larger scale. In the Ottoman archives, the documents related to these churches include the reasons for reconstruction, their size, the cost of construction and how this cost will be met, as well as the community population that will use the church, as well as the ground floor plan and front view drawings of some churches. All of the Greek churches in Mudanya have basilica plan, door and window openings with round arches, as well as columns, arches and inner roofs of the naos, have been constructed of wood. The facade arrangement and decorations of the church buildings in Mudanya which have close similarities with the contemporary Greek churches of Bursa and Istanbul, are in eclectic style.

Keywords:

Mudanya, Greek, Orthodoxs, Church, Ottoman Period,

PDF

___

BOA: A.{Bab-ı Asafi A.{DVNSKLS. d. Kilise Defterleri, Defter No:2.
BOA: A.{Bab-ı Asafi, A.{DVNSKLS. d. Kilise Defterleri, Defter No: 3.
BOA: A.{Bab-ı Asafi, A.{DVNSKLS. d. Kilise Defterleri Dosya No:9.
BOA: Bab-ı Asafi, A.{DVNSMHM Mühimme Defterleri, Defter No: 251.
BOA: Bab-ı Asafi, A.{DVNSMHM Mühimme Defterleri, Defter No: 258.
BOA: Bab-ı Asafi, A.{DVNSMHM Mühimme Defterleri, Defter No: 259.
BOA: Bab-ı Asafi, A.{DVNSMHM Mühimme Defterleri, Defter No: 260.
BOA: İ. İrade, İ. AZN. Adliye ve Mezahib, Dosya No:11 Gömlek No:15.
BOA: İ. İrade, İ. AZN. Adliye ve Mezahib, Dosya No: 16, Gömlek No: 44.
BOA: İ. İrade, İ. AZN. Adliye ve Mezahib, Dosya No: 37, Gömlek No: 23.
BOA: İ. İrade, İ. AZN. Adliye ve Mezahib, Dosya No: 43, Gömlek No: 22.
BOA: İ. İrade, İ. AZN. Adliye ve Mezahib, Dosya No: 44, Gömlek No: 16.
BOA: İ. İrade, İ. DH. Dâhiliye, Dosya No: 963, Gömlek No: 76148.
BOA: İ. İrade, İ. HR. Hariciye, Dosya No: 141, Gömlek No: 7392.
Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi Def'a 25, Matbaa-i Vilayet, H. 1316.
Acara, M. (1998). Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi,15 (1), 183-201
Ahmetbeyoğlu, A. (2009), Tarihçi Theophanes Confessor ve Eserinin Türk Tarihi Açısından Ehemmiyeti, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(19), 285-295
Arı, K. (2000). Büyük Mübadele Türkiye'ye Zorunlu Göç (1923-1925), 2. Baskı, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları
Ataç, N. (2015),Kappadokia’da Kapalı Yunan Haçı Planlı Kiliselerde Apsis, Doğu Haç Kolu ve Köşe Mekânları Resim Programı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
Ayengin, Ş. (2017),Mudanya Aydınpınar (H. Apostoloi), Dereköy ve Erdek Ballıpınar Kiliseleri Yapım Sistemleri ve Malzeme Karakterizasyonlarının Belirlenmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa
Bozkurt, G. (1996). Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
Corsten, T. (1987). Die Inschriften von Apameia (Bithynien) und Pylai, Bonn: Habelt
Covel, J. (1675).Dr John Covel Voyages en Turquie 1675-1677 / texte établi, annoté et traduit par Jean-Pierre Grélois avec une préface de Cyril Mango, Paris: P. Lethielleux
Girardelli, P. (2005), Architecture, Identity, and Liminality: On the Use and Meaning of Catholic Spaces in Late Ottoman Istanbul, Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World, XXII, 233-264.
Hasluck, F. W. (1910). Cyzicus, London: Cambridge University Press
Kalogeropoulou Yalçın, E. (2017). Apolyont'un Sakinleri Mekân, Bellek ve Tarih, Bursa: Nilüfer Belediyesi Yayınları
Karaca, Z. (2008). İstanbul'da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
Koyuncu, A. (2014), Osmanlı Devleti'nde Kilise ve Havra Politikasına Yeni Bir Bakış: Çanakkale Örneği, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 12 (16), 35-88
Köroğlu (Kalkınoğlu), G. (1994),Bizans Sanatında İkonoklazma Dönemi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Mimar Sinan Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
Kuyu, C. (1999). İmralı, Bursa Defteri,Sayı3, 222-228
Ötüken, Y., Durukan, A., Acun, H., Pekak, S., (1986). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler IV, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları
Pekak, M.S. (2009).Trilye (Zeytinbağı)Fatih Camisi Bizans Kapalı Yunan Haçı Planı, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları
Polemes, I. D. (1977-78), Άvayραϕή έςαριηuάτων πατριαρχικώv τής Μικράς Άσίας κατα τόν 16ον αίώνα, Hellenica, 30, 99-119
Şarlak, E. (2010). İstanbul'un 100 Kilisesi, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları
Taşkın, Ü. (2005),Osmanlı Devleti'nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ
Uzunçarşılı, İ. H.(1988). Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarihi Kurumu Yayınları
Vasileios I. Kandes (1883). Bursa Antik Döneme Ait Yazıtlar-Topografik Harita ve Bazı Yapılara Ait Fotoğraflarla Birlikte Kentin Arkeoloji, Tarih, Coğrafya ve Din Yönlerinden Tanıtımı, (Özgün Metinden Çağdaş Yunancaya Sadeleştiren Dimitri Demirci, İbrahim Kelağa Ahmet, Çev.) Ankara: Yayınevi Yok
Yıldız, E. (2018), Bursa ve Çevresinde Osmanlı Dönemi Ortodoks Kiliseleri, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (2), 261-288